कथा मेळटा.नोहा नांवाचो देवदूत ईश्वराचो संदेश घेवन आयिल्लो. पूण पृथ्वीवयल्या लोकांनी ताचेर विश्रवास दवरलो ना आनी हाका लागून देवाक राग आयलो आनी ताणें प्रलय केलो. नोहान एक नौका तयार करुन , ताचेर जांचो विश्र्वास आशिल्लो तांका आनी कांय मोनजातींक आपलें नौकेंत आलाशिरो दिलो. फकत तितलेच ह्या प्रलयांत वांचले. हेर सगळे बूडून मेले. आदिवासी लोकांच्या कथांनीय ही कल्पना मेळटा. -को.वि.सं.मं
प्रवचन :अध्यात्मिक तत्वगिन्यान, जातूंत खास करुन धर्मीक संदर्भांतलें तत्वगिन्यानाचें स्पश्टीकरण करतात, ताका प्रवचन अशें म्हणटात. हें विवेचन उपदेशाच्या रुपांत आसता आनी ताका धर्मीक अधिश्ठान उरता. प्रवचन हो कांय धर्मीक विधी, देवतेची पुजा, ऊजन सुवाळो हांचो एक म्हत्वाचो वांटो. प्रवचन हें केन्नाकेन्नाय कांय धर्मांनी धर्मप्रसाराचे माध्यम म्हूणून वापरतात. सगळ्या धर्मांनी, विशेश करुन हिंदू धर्मांत प्रवचनश्रवण केलेंना जाल्यार तो धर्मीक विधी पावन जायना, असो संकेत आसा.
प्रवचन हो शब्द पयली तैत्तिरीय उपनिषदाच्या शिक्षावल्लींत आयला. यज्ञकर्मांत आचार्यान प्रवचन करपाचें आसता. धर्मीक व्यक्तीच्या घरांत आशिल्ल्या देवाऱ्यामुखार, देवळांत, साधूंच्या मठांत वा आश्रमांत धर्मशास्त्र प्रवचन करपाची प्रथा पुर्विल्ल्या काळासावन चलत आयल्या. ही पद्दत जैन मंदिरांत वा बौध्द मठांतूय चालू आसा. प्रवचन करपी मनीस जर मेळना जाल्यार प्रवचनाचे सुवातेर यज्ञपूजा, प्रार्थना आनी भजन केल्यार पुराय पुण्य मेळटा असो भावार्थ आसा. प्रवचनाक लागून त्या पुण्यांत भर पडटा. सगळ्या धर्मसंस्थेचो प्रचार प्रवचनावरवीं जाता आशिल्ल्यान प्रवचन हें धर्मप्रसाराचें एक मुखेल साधन जालां.
क्रिस्तांव धर्मांतलें: चडशा सगळ्या पंथांच्या इगर्जांनी दर आयतरा सकाळी वा थारायल्ल्या वेळार धर्मीक उपासना जाता. त्या वेळार उपासनेचे नियोजीत कार्यावळींच्या प्रवचनाक (Semons) एक खाशेलें म्हत्व आसता. कां क्रिस्तांव लोक ताकाच उपदेश (Homilly) अशेंय म्हणटात. पूण ह्यो दोन संज्ञा वेगवेगळ्यो आसात. ‘उपदेश’ म्हळ्यार भावीक लोकांनी किदें करचें आनी किदें करचें न्हंय हें विशीं बोध करप. जाल्यार प्रवचनांत वैचारीक मीमांसा आनी केन्नाकेन्नाय संशोधनात्मक विस्कटावणी हांचोय आस्पाव जाता.
प्रवचन हें ईश्र्वरविद्येचेर (Theology) आदरीत आसता. प्रवचन हें माचयेवयल्यान (पुल्पीट) दिसतात आनी तें बायबलाच्या खंयच्याय भागाचेर वा वचनांचेर आदारीत आसता. ‘पोरनो करार’ आनी ‘नवो करार’ ह्या बायबलाच्या दोन वांट्यांनी परमेश्र्वरान ताणें निर्मील्ल्या मनशाकडेन जो संवाद सादलो ती गजाल आस्पावता. तेच विचार सगळ्यांमेरेन पावोवन परमेश्र्वर आनी मनीस हांचो मनीस हांचो संपर्क कायम दवरचो पडटा. इगर्जेतल्या प्रवचनाची ही फाटभूंय आशिल्ल्यान प्रवचन हें एक नियमबध्द शास्त्रूय जालां.
प्रॉटॅस्टंट पंथांतूय प्रवचनाक प्राधान्य दिलें आनी ताका लागून प्रवचनाक शास्त्रोक्त पद्दतीची बसका मेळत गेली. मनशाचो इतीहास, मनशांचे एकांमेकांकडेन हदलत वचपि संबंद, तांचें शिक्षण आनी उदरगत तशेंच झुजासारक्यो नव्यान उपरासपी समस्या हांचो संबंद, सुरवेक परमेश्र्वरान आपल्या सेवकावरवीं बायबलांत परगटायल्ल्या संवादाकडेन जोडिल्ल्यान तातूंतल्यान प्रवचन तयार जाता आनी ताकां एक खाशेलो वैचारीक पांवडो प्राप्त जाता. कालांतरान ईश्र्वरविद्या शिकपाखातीर आंखिल्ल्य़ा कार्यक्रमांत प्रवचनाक म्हत्वाची सुवात प्राप्त जाल्ल्याचें दिसता. कांय पंथ बायबलांतले उतारे वाचप आनी ताचेरुच मनन आनी प्रार्थना करप हाकाच उपासनेंत म्हत्व दितात. -कों.वि.सं.मं
प्रवर:गोत्रसंस्थापक ऋशींच्या पुर्वजांक प्रवर अशें म्हणटात. धर्मीक कार्य करच्या वेळार प्रवरनामांचो उच्चार करप म्हत्वाचें मानतात. प्रवरा बगर मनशान केल्ल्या होमाचो देव स्विकार करिना अशें कौशितकी ब्राह्मणांत म्हळां. ज्या कोणाक आपलें प्रवर खबर ना ताणीं आपल्या गुरुचें प्रवर घेंवचें अशें आपस्तंबान सांगलां. बौधायन आनी आश्वलायन श्रौतसूत्रांत क्षत्रीय आनी वैश्य हाणीं आपल्या पुरायताचें प्रवर उच्चारपाचें अशें म्हळां. दर्शपूर्णमास, पसुयाग, सोमयाग आदी श्रौतयागांत आसतना मैत्रावरुण आदी ऋत्विजांचे प्रवरण करपाचें आसता. सुर्वेक येजमानाच्या प्रवारांचो निर्दौश करुन उपरांत त्या –त्या ऋत्विजाचें वेव्हारीक नांव उच्चारुन वरण म्हल्यार नियोजन करप हाका प्रवरण अशें म्हणटात. आपस्तंबाच्या मतान साप्रवर बायलेकडेन संबंद दवरपी दादलो जातीभ्रश्ट जाता आनी ताची भुरगीं चांडाळ जातात. -कों.वि.सं.मं
प्रसाद :प्रसाद हो शब्द संस्कृत आसून ताचो अर्थ ‘कृपा’, ‘अनुग्रह’, असो आसा. त्याच अर्थान तो प्रसाद ‘घेवप’ ह्या शब्दांत वापरतात. कौल उतर अरबी आसून ताचो अर्थ मान्यताय वा खात्रीचें उतर दिवप असो जाता. प्रसाद घेतात तेन्ना कांय लोक पिटकोळेचे कळे वा पाकळ्यो मुर्तीक लायतात म्हूणून हाका ‘कळे लावप’ अशेंय म्हणटाच. कांय कडेन फूल लायतात म्हूणून हाका ‘फूल लावप’ अशेंय म्हणटात.
मनशाक बरें- वायट थरोवपाची सारासार बुद्द आसता. पूण केन्ना केन्नाय कांय मनशांचो वैचारीक गोंधळ आनी बुद्दीभेद जाता. अशा वेळार मनीस स्वताचे बुद्दीचेर वा हेर खंयचेय मानवी वा विज्ञानीक शक्तीचेर भरवंसो दवरुंक पावना. देखून कसलोय निर्णय घेवच्या वेळार मनीस आपले बुद्दीभायले शक्तीक शरण वचूंक सोदता आनी अशा वेळार तो देवाक गवाय दवरुन ताचेकडल्यान उतर घेता, ताची कृपा आसची म्हूणून प्रसाद वा कौल घेता आनी आपल्या वैचारीक गोंदळांतल्यान आपले पुरतो मार्ग काडटा.
हे प्रसाद सगळ्याच मुक्तीक लायनात. कांय देवस्थनांनीच ते लायतात. कांय कांय देवस्तानांनी जायत्यो मुर्ती आसता पूण तातूंतल्यान एक दोन मुर्तीकूच प्रसाद लायतात.
देवाची पूजा जावन निर्माल्य विसर्जन केले उपरांत प्रसाद लायतात. कांय कडेन राची मेरेन प्रसाद लावप चलता. कांय देवस्थानांनी प्रसाद सांजवेळचो, आमोरेच्या वेळार लायतात. जाल्यार कांयकडेन मध्यानराती मेरेन लायतात. कांय मुर्तीक फांतोडेचेर साडेतीन-चार वरांचेर प्रसाद दुय्यम देवतेक लायतात आनी तोच प्रसाद मुखेल देवाचो अशें समजतात.
