जालो.
19 जानेवारी 1856 दिसा अमरचंद वाडीकर नाट्यमंडळीन पौराणीक नाटकाचे जोडयेक फार्स सादर करपाची युक्ती केली. हो फार्स हांसोवपी आनी लोकीक जिणेचें चित्रण करपी असो आशिल्लो. उपरांत ह्या प्रहसनांचें स्वरुप बदलत गेलें.
1780ते 1900 वर्सामेरेन असभ्य आनी गांवगिऱ्या विनोदान भरिल्लीं प्रहसनां निर्माण जाल्लीं दिसतात. खंयचेच नाटक सोंपतकच वा नाटकाच्या दोन अंकामदीं सादर केल्लें लघुनाट्य म्हळ्यार इंटरल्यूड अशा स्वरुपांतूय त्या काळांतले प्रहसन आसतालें. तेखातीर ‘बासुंदीपुरीचा मनोरंजक फार्स’हें प्रहसन आनी ‘नारायणराव पेशवे यांच्या मृत्यूचा फार्स’हेंय प्रहसनूच. स्वातंत्र्या उपरांतच्या काळांत कोणाय व्यक्तीचें जिणेंतली वा आपल्या समाजांतली वैगुण्या वा उणाव खरपणान उक्तावपाचें माध्यम म्हणून प्रहसनाचो उपेग जावंक लागलो.
भारतान दशरुपकांत प्रहसनाक स्वतंत्र स्थान दिलां. ताणें प्रहसनाचे शुध्द आनी संकीर्ण अशे दोन प्रकार मानल्यात. शुध्द प्रहसनांत विंगड विंगड जातींचे लोक आपापली भास उलयनात आनी आपापलीं कार्ये करतना दिसतात. हातूंत भागवत, तापस, मिक्षू, क्षेत्रीय आनी विप्र हांचीं मजेशीर भाशणां आसचीं आनी कथा विशीश्ट ध्येय दाखोवपी आसची अशी अपेक्षा आसता. तपस्वी, सन्यांसी वा ब्राह्मण हातूंतलो कोणूय तरी ताचो नायक आसता. संकीर्ण प्रहसनांत वेश्या, दास-दासी, वर्षधर-विट, हिजडो, कपटी अशीं नीच वृत्तीचीं पात्रां आसतात. हाचें कथानक खंयचेंय लोकप्रीय कथेचे आदारान रचिल्लें आसता. भाण ह्या नाट्यप्रकाराकडेन प्रहसनाचें साम्य अशें धनंजयान म्हळां. शारदातनय हाच्या मतान प्रहसन एक अंकी आसून, तातूंत दोन संधी आनी स रस सचे. दामक, भगवतझुज्जक, हास्यर्णव, मत्तविलास, धूर्तसमागम, लटकमेलक, कंदर्पकेली अशीं कांय प्राचीन प्रहसनां प्रसिध्द आसात. ह्या पुर्विल्ल्या प्रहसनांनी विशुध्द हास्यनिर्मीती आसत, तातूंत अश्लीलताय नासता. मध्ययुगीन प्रहसनांनी मात खूब अश्लीलताय आसता.
प्रहसन हें कांय अंशीं मुक्त नाट्य म्हूणं येता वा जिवनाकडेन पळोवपाची ती एक रीत अशेंय म्णूं येता. व्याजोक्तिपर, विनोदी आनी उपहासगर्भ अशा ल्हानशा नाटकाक सद्या प्रहसन अशें म्हणटात.
कोंकणींत भाशांतरीत तशींच स्वतंत्र प्रहसनां आसता. आधुनीक कोंकणी रंगमाचयेर सुरवातीच्या काळांत प्रहसनांची चड चलती आशिल्लीं.
-कों.वि.सं.मं.
प्रहलाद : हिंदू पुराणांतलो एक आदर्श विष्णुभक्त. दैत्यराज हिरण्यकश्यपूचो पूत. प्रहलादाचे आवयचें नांव कयाधू. प्रहलाद असुर कुळांतलो आशिल्लो. ब्रह्मा- मरीची – कश्याप (वा ब्रह्मा – कश्यप)- हिरण्यकश्यपू – प्रहलाद अशी तांची वंशावळ आसा. प्रहलाद – उपरांत विरोचन – बली ( वामनावतारांत हारिल्लो) – बाण असो क्रम लागता. प्रहलादाक विरोचन, कुंभ, निकुंभ हे पूत आनी विरोचना नांवाची धूव आशिल्लीं.
प्रहलाद ह्या संस्कृत उतराचो अर्थ ‘सगळ्यांत चड आनंद’ असो जाता. इराणांतलो ‘परधात’ वा ‘पेशवदात’ आनी प्रहलाद हे दोगूय एकूचआसूंये अशें कांय जाणकारांचें मत आसा. प्रहलाद गर्भात आसतनाच नारदान ताका विष्णुभक्तीचो उपदेश केल्ल्यान तो विष्णुभक्त आशिल्लो अशें म्हणटात. पूण ताचो बापूय हरण्यकश्यपू हो वैश्णवविरोधी आशिल्ल्यान ताणें प्रहलादाक खूब त्राय केलें. ताणें विष्णुभक्ती सोडची म्हूणूनूय खूब यत्न केलें. पूण सगळें यत्न फुकट वतकच प्रहलादाक जिवो मारपाचोय यत्न केले. पूण विष्णुभक्तीक लागून प्रहलाद वांचलो आनी मुक्त जालो.
निमाणें एक दीस हिरण्यकश्यपून, प्रहलादाक एका खांब्याक बांदूंन घाल्लो आसतना, विष्णुन नृहसिंहाचो अवतार घेतलो आनी हिरण्यकश्यपूक जितो मारलो. प्रहलादाक पाताळांतल्यान असुरांचो सम्राट केलो. प्रहलदान आपल्या बापायचो उध्दार करपाची विष्णुक प्रार्थना केली, हाचेवयल्यान तो पितृभक्तूय आशिल्ल्याचें दिसता. एके फावटी ताचें नर- नारायणावांगडा झूज जालें. ताणें इंद्राक हारयलो तशेंच इंद्रपदूय मेळयलें. एकदा सुधन्वा नांवांचो मुनी आनी आपलो पूत विरोचन हांच्या संघर्सात सुधन्वाचें म्हण्णें बरोबर आशिल्ल्याचो निःपक्षपाती निर्णय दिलो, तशेंच अंधक नांवाच्या आपल्या बापोलभावाकडेन राज्य सोंपोवन ताणें तप केलें अशो कांय कथा मेळटात.
प्रहदाच्या विंगड विंगड कथांचो आनी उपाख्यानांचो भारतीय साहित्य आनी संस्कृती हांचेर बरोच प्रभाव जाल्लो. भगवद्गीतेंत श्रीकृष्णान दैत्यांभितर आपूण स्वता प्रहलाद अशें म्हळां. -कों.वि.सं.मं.
प्राकार : गांवचे राखणेखातीर गांवाभोंवतणी बांदिल्ली एक व्हड वणत वा तट म्हळ्यार प्राकार. दुस्माना पसून गांवची राखण जावची देखून पुर्विल्ल्या काळांत गांवाभोंवतणी व्हड वणत (तट) बांदतालें. हे वण्टीची उंचाय णव ते वीय फुटांमेरेन आसताली. प्राकाराभोंवतणीं खोल चर खणिल्लो आसतालो. हाका परिखा म्हणटात.तो सदांच उदकान भरिल्लो आसून तातूंत कमळां फुलतालीं. यो-वच करपाक ह्या तटांक दारां आसतालीं. ह्या दारांभायर आनीक एक सोबीत दरवाजो आसतालो ताका तोरण वा गोपूर म्हणटालें, जो वाठार प्राकारान व्याप्त आसतालो तेद्याच भागाक प्राकारीय देश म्हणटालें. हे प्राकार तीन तरांचे आसतालें. 1. पांसुप्राकार- हो मातयेपासून करतालें. महाभारतांतत आनी शिल्पशास्त्रांत हाकाच मृददुर्ग म्हळां. फुडें हाका धूलकोट म्हणूंक लागले. 2. ऐश्टकप्राकार- हो विटांपासून करताले आनी ह्यो विटो विशीश्ट तरेच्यो आसताल्यो 3. प्रस्तरप्राकार- हातूंत चड करुन फांतराचो उपेग करतात. पांड्य राज्यांच्या मदुरा हे राजधानीचो प्राकार फांतराचो आशिल्लो. गांव वा राजधानी हांचेवरीच देवळां भोंवतणीं प्राकार बांदतालें. सुर्वेक हो प्राकार लाकडी वा कोंड्याचो आसतालो. आजून देवळांभोंवतणीं अशें प्राकार बांदिल्लें दिश्टी पडटात. गोंयच्या भोंवतेक व्हड देवळांभोंवतणीं चिऱ्यांचे प्राकार बांदिल्लें आसात. देवूळ आनी प्राकार हांचेमदले सुवातेकय प्राकारुच म्हणप जाता. पालकी, लालखी,रथ सारकिलीं देवाचीं उत्सवी वाहनां ह्या प्राकारांतल्यान देवळाक प्रदक्षिणा काडटात. इंद्रप्रस्थ, द्वारका, मथुरा, अवंती, मदुरा आनी कांची ही सगळी नगरां प्राकारान वेश्टिल्लीं सता असो उल्लेख मेळटा. पाटलिपुत्राक तीन प्राकरांचो वेढो आशिल्लो. वैशाली नगराभोंवतणीं चार प्राकार आशिल्लें. दोन प्राकारामदीं 12 ते 24 हातांचें
