आदारान करपाच्या मुर्तीकामांत आनी कलात्मक सजावटींत प्लास्टर ऑफ पॅरीस वापरतात. वण्टीक लेप काडपाक, घराचे नळे तिजुले हातूंतूय तें वापरतात.
घरांच्यो वण्टी, पाखें प्लास्टर ऑफ पॅरीसान सजोवपाची चाल पुर्लिल्ल्या काळांत इजीप्तांतल्यान, रोमी लोकांकडल्यान ब्रिटनांत गेली. उज्यापसून सांबाळपाखातीर वण्टी आनी पाख्याक प्लास्टराचो लेप काडपाची पद्दत मध्ययुगांत ब्रिटनांत आशिल्ली. हालींच्या काळांत चलचित्रघरां, सभाघरां, हॉटॅला, खानावळी आनी हेर भौशीक इमारतींनी मुखेलपणान प्लास्टराचो उपेग चड प्रमाणांत करतात. ल्हान भुरगीं छंद म्हणून खेळपाच्यो वस्तू तयार करतना प्लास्टर ऑफ पॅरीस, मक्याचें पीठ आनी उदक हें अनुक्रमान 3:1 ह्या प्रमाणांत घेवन बेगोबेग धवळ्ळ्यार एक लिबलिबीत गुलो तयार जाता. मिश्रण पातळ जाल्यार तातूंत पीठ घालिनासतना प्लास्टर ऑफ पॅरीस घालचें ही भरसण तयार करतना बरें मस्तून घेवचें. हें भरसणेंत मक्याचें पीठ आशिल्ल्यान तें भरसण मोव आसतनाच ताका जाय तसो आकार दिवपाक मेळटा. मदींच भरसण घट जाल्यार ताचेर वलो कपडो घालून वा स्पंजाच्या आदारान तें परतून मोव करुंक मेळटा. तयार केल्ली शिल्पां चोवीस वरां सुकयतकच उपरांत तांचेर जाय तशी कलाकुसर करपाक मेळटा.
-प्रेमानंद गोकुळदास फडते
प्लेगः यर्सीनिया पोटिस्ट ह्या सुक्ष्मजंतूची बादा जाल्ल्यो हुलको (flea) चड करुन हुंदीर वा ताचेसारक्या प्राण्यांक चाबून वा उण्याप्रमाणांत मनशाक चाबून जो संसर्गजन्य रोग जाता तो प्लेग. प्लेगाच्या सुक्ष्मजिवाक बॅसिरस (Bacillus) पेटिस्ट वा पास्टरेला पेटिस्ट (Pasterilla pestis)अशेंय म्हणटा. ह्या जिवाचो कार सेफ्टिपीनी भाशेन (हुकाभशेन) आसता. लॅबोरेटरींत ह्या जिवाची वाड करुंक जाता. तशेंच गिनी पीग वा धवो हुंदीर हांका ह्या जिवांची इंजेसांवां दिवन तांका प्लेग हो रोग दिवं येता.
हो जीव हुंदराच्या आंगर आशिल्ल्या हुलकांच्या पोटांत रावता थंय ताची वाड जाता आनी मागीर ती हुलूक हुंदराक चाबून ताच्या आंगांत प्लेगाचे जंतू सोडटा. हुंदराच्या आंगांत त्या जिवाची वाड जावन ताका प्लेग जाता आनी हुंदीर पटापट मरुंक लागतात. हुंदीर मेले उपरांत तांच्या आंगावयल्यो हुलको दुसऱ्या हुंदराक वा मनशांक चाबतात आनी तांकां रोगाची लागण लागता. अशे तरेन ह्या रोगाचो प्रसार जाता.
39° ते 40° जोर येवन ह्या रोगाची सुरवात जाता. तशेंच आंग आनी तकली दुखप, थंडी खावप तोंडावळो तांबडेगुंज जावप अशीं लक्षणां दिसतात. जसो जसो जोर वाडत वता तसोतसो मनीस भ्रमीश्ट जाता. तशेंच ताच्या जिवाक थकिल्ले भाशेन जाणवता. ह्या रोगाचें तीन मुखेल प्रकार आसात ते अशे- 1) गांठीचो प्लेग, 2) फुफुसांतलो प्लेग वा प्लेगाचो न्युमोनिया 3) जीवविशरक्ता वा रगतांतलो प्लेग
गाठींचो प्लेगः प्लेगाचे जीव आंगात भितर सरलें उपरांत सादारणपणान स दिसांनी जोर येता आनी तेच वांगडा जांग, खांको आनी मानेच्यो लसिकाग्रंथी (lympes node) सुजतात आनी त्या जाग्यांनी वळ येता. हुलको चड करुन पायांक चाबतात देखून जागांक वळयेवपाचें हेर जाग्यांपरस चड आसता. हे वळ सादारणपमान कोंबयेच्या तांतया आकारचे आसतात. ह्या वळांक लागून हातपायांनी बरीच दूख येता. थोड्या दिसांनी वळ फुट्टात आनी तातूंतल्यान हळदुवो पू व्हावंक लागता. योग्य आनी वेळाक केलेंना जाल्यार रगत विखाळील्ले खातीर तो मनीस मरुंक शकता.
प्लेगाचे न्युमोनियाः उतेसवैवैगंडै प्लेगाचे जीव फुफुसांत वतात. उपरांत जोर, खोंकली, छातयेंत दुखप, रक्तिमिश्रीत कफ, आंगदुखी आनी कातीचेर निळसार रंग अशी लक्षणां जावन तीन ते चार दिसांनी मरुंक शकता.
जीवविषरकताः ह्या प्रकारच्या प्लेगांत एकदम चड कुडकुडो खवप, आंग दुखप, सुमाराभायर जोर चडप, भ्रमीश्ट जावप अशीं लक्षणां दिसतात. असल्या प्रकारच्या रोगान मनीस रोखडोचमरपाची शक्यताय आसता.
गांवान प्लेगाची धाम आसल्यार आनी लसीग्रंथी सुजून वळ आयल्यार इंजेक्शनाची सूय वळांत तोपून तातूंतलो काडिल्लो स्त्राव तपासून प्लेगाचे जीव आसात कांय ना हाची खात्री करची पडटा. प्लेगाच्या न्युमोनियाचीं लक्षणां दिसल्यार खांकूंन आयिल्लें थुकयेंत वा धरकलांत प्लेगाचे जंतू आसात कांय ना हाची खात्री करची पडटा. तशेंच जीवविषरकता दुबाव आयल्यार तपासून घेवन रगतांत प्लेगाचे जीव आसात वा नात हाची खात्री करुन घेवंची पडटात.
उपायः प्लेग ह्या रोगाचेर स्टॅप्टोमायसीन, टॅट्रासयक्लीन आनी क्लोरोफॅनिकल ही वखदां खूबूच गुणकारी आसात. रोग्याक ही वखदां रोख्ड्या रोखडी दिल्यार रोग बरो जावंक शकता. प्लेग जाल्ल्या मनशाक हलकें जेवण, पुराय सुसेग आनी योग्य जतनाय घेवपाची गरज आसता. वळ आयल्यार त्या जाग्यार इक्यायॉल, बॅलाडोना आनी ग्लिसेरीन भरसून घड्यो घालच्यो पडटात.
जतनायः प्लेग जावचो न्हय देकून कबरदारी घेवपाखातीर प्रतीबंधात्मक लस तोंपून घेवप तेचपरी दोतोर, नर्स वा रोग्याच्या म्हऱ्यांत बसता उठ्ठा त्या लोकांनी लांब, पांयघोळ कपडे, पायांत मेय, मुखाच्छनां, हातांत लुवां घालचीं म्हणटकच ताका हुलको चाबूंक पावनात. रोग्याकडेन संपर्क येता त्या मनशांनी दर दिसा 6 ग्रा. सल्पडायझीनच्यो गुळ्यो तीन ते सात दिसां मेरेन गेवप. तशेंच दर दिसा 1 ग्रा. स्टॅप्टोमायसीनाचीं इंजेक्शनां पांच ते स दीस घेतल्यार चड बरें
प्लेगाचो प्रसार चडसो हुंदीर- हुलुक- मनीस अशेतरेन जाता. पूण प्लेगाचो न्युमोनिया जाल्ल्या रोग्याचे थुकयेच्या थेंब्यावरवीं ताचो प्रसार जावंक शकता.
प्लेग चड करुन हुंदराच्या आंगर आशिल्ल्या हुलकारवीं मनशांक येता. देशून हुंवाराचो नाश करप गरजेचें तशेंच हुलको मरच्यो देखून पांच टक्के डी.डी.टी. 105 टक्के डिल्ड्रीन वा दोन टक्के अल्ड्रीन सारक्या कीटनाशकांचो फवारो जमनीर तसेंच मेल्ल्यां हुंदराचेर मारचो पडटा.
प्लेग हो संवसारीक भौशीक नितळसाण नेमांनुसार अधिसुचनीय रोग आशिल्ल्या कारणान भलायकी खात्यांतल्या अधिकाऱ्यांक रोखडेच कळोवंक जाय. ते अधिकारी हो रोग पसरचो न्हय देखून आनीक खबरदारी घेतात.
गांठीच्या प्लेगापासून न्युमोनिया वा जिवविशरक्ता सारक्या प्लेगाच्या
