काळ म्हणून वळखतात. ‘नमी चेतना’ डोग्रींतलें पयलें म्हयन्याळें सुरु जालें.डोग्री कविता आनी डोग्री लोकसाहित्यावयले लेख विंगड विंगड संस्थांच्या वर्सुकी अंकांतल्यान उजवाडाक येवंक लागले.दुनी चंद हाचो डोग्री लोकगितांवयले समिक्षेवयलो दर्जेदार लेखांचो झेलो आनी ‘ब्रह्मानंद संकीर्तन’ हो ग्रंथ पब्लिकेशन डिपार्टमॅंटान उजवाडायलो.ह्याच काळांत गीतेचे आनीक दोन पद्य-अणकार,पाच कथांझेले,आठ लोकगितांचे आनी लोककथांझेले, तीन नाटकां हें साहित्य उजवाडा आयलें. जम्मूसावन ‘एक हो राजा’ हो डोग्री लोककथांझेलो आनी जित्तोची कथा ‘अमर कथा, ह्या नांवान उजवाडा आयली.
१९५६ वर्सा जम्मू आनी कांग्रा सावन सुशील कलाथिआचो ‘खारेमिठ्ठे अथ्रूं’ आनी एम.एस.रंधावाचो ‘फोक सॉंग्स ऑफ कांग्रा’ हे दोन लोकगितांझेले उजवाडा आयले.ह्याच काळांत बन्सीलाल गुप्ताचो ‘डोग्री लोककथा’ हो झेलो उजवाडा आयलो.१९६० वर्सा हिमाचल रदेश सरकारान लोकप्रिय अशा वेंचीक ८७ गितांचो एक संग्रह उजवाडायलो.
जम्मू आनी काश्मीर अकादमीन (जे.के.अॅ कॅडमी) स्वातंत्र्या उपरांतच्या काळासावन १९५१ वर्सा मेरेन रचिल्ल्या डोग्री काव्याचीं पाँच संकलनां १९५१ वर्सा ‘डोग्रीपोएटस अॅंाड देर पोएट्री’ हे माळेंत उजवाडायलीं.तातूंत दरेका कवीची वळख,देवनागरी लिपींत ताची रचणूक आनी तिचो हिंदी अणकार आसा. ‘निहारिका’ह्या पयल्या संकलनांत दत्तू, हरदत्त ह्या सुरवेच्या णव कवींच्यो रचना आसात. ‘अरुणिमा’ ह्या दुस-या संकलनांत रघुनाथ सिंग संन्याल, किशन समैलपुरी आनी परमानंद अलमस्त ह्या तीन ज्येश्ठ कवींच्यो कविता आसात. ‘प्रात:किरण’ ह्या संकलनांत दिनू भाई पंत’रामनाथ शास्त्री आनी शंभूनाथ ह्या कवींच्यो रचना आसात. चवथें संकलन ‘मागधूलि’. हातूंत यश शर्मा, ओमकार सिंग आवारा आनी तारा समैलपुरी ह्या नवोदीत कवींच्यो दर्जेदार रचना आसात.
धर्मीक प्रकाराच्या डोग्री साहित्यांत गीतेचे आनीक दोन पद्य अणकार,वेदान्ताचेर पाँच पदांझेले, कांग्राच्या मेजर ब्रिजलाल हांच्या स्तोत्रांचे तीन झेले, सत्यनारायण व्रतकथा हांचो आस्पाव जाता. ब्रह्मानंद स्वामी हाची हातूंत म्हत्वाची रचना आसा.
१९६०-७० ह्या धा वर्सांच्या काळांत डोग्री काव्याचे सुमार १०० ल्हान-व्हड काव्यग्रंथ उजवाडा आयले. ह्या काळांत शंभूमाथ, वेद पाल दीप,परमानंद अलमस्त,पभा आनी मधुकर हांचो दरेकल्याचो एकेक संग्रह उजवाडा आयलो.रामनाथ शास्त्री हाची काव्यानिमिर्ती भरपूर आसून गुणवत्तेनूय बरी आसा. नव्या कवीं भितर रामलाल शर्मा, चरण सिंग, नरसिंग देव जंवाल,मोहनलाल सपोलिया, शिवदीप, पीयूष गुलेरी आनी गौतम व्यथित हांचे दरेकल्याचो एक वा दोन संग्रह उजवाडा आयल्यात. ह्या धा वर्सांनी ‘गझल’ रचना खूब लोकप्रिय जाली.चडशा कवींनी आपली रचना गझल प्रकारांत केली. वेद पाल आनी नरसिंग देव (एन.डी.) जंवाल हाणीं आपले गझल संग्रह उजवाडायले.वेद पाल दीप ह्या गझलकाराक भोवमानान ‘डोग्रीचो गालीब’ म्हण्टात. शंभूनाथ हाणें ‘डोग्री रामायण’ बरोवन डोग्री काव्यांत मोलाची भर घाल्या. परमानंद अलमस्त हाचें ‘एक बूंदैगी तरसाई पैंछी’ (नागरी लिपींत) आनी ‘सुनक’ (फार्सी लिपींत) हे संग्रह आसात. मधुकर हाचो ‘दोलाकूं थप्पेआ’ हो दर्जेदार संग्रह आसा.
पीयूष गुलेरी हाचो ‘मेरा देश म्हाचल’ हो संग्रह आनी गओतम व्यथित हाचो ‘चेते’(१९६९) हे संग्रह लोकागितांचे धर्तेचेर आसात. पभा हिच्या ‘मेरी कविता मेरे गीत’ ह्या संग्रहाक १९७१ वर्साचो साहित्य अकादमी पुरस्कार लाबला.
आर. एन. शास्त्री हाचो ‘धरती दा दिन’ (१९७१), ओ.पी.शर्मा हाचो ‘तन्दान’ आनी एन.डी.जंवाल हाचो ‘कोराज’हे हालींचे दर्जेदार काव्यझेले आसात.जयदेव किरण हाचो ‘पथ्थरो-रे-मन्हु’, रिखी भारद्वाज हाचो ‘कूंजन द कूक’ हेय उल्लेख करपा सारके झेले आसात.जम्मूच्या दोंगराळ प्रदेशांतल्या धा कवी आनी एक कवयित्री हांचो ‘धारें दे अले’ हो हालींचो कविता, गीत आनी गझलांचो संग्रह.
कृष्ण समैलपुरी हाचो ‘मेरियॉं डोग्री गझलॉं’ आनी अश्विनी मंगोत्राचो खुबतियॉं’ हे गझलसंग्रह तशेंच जीतेंद्र उधमपुरी हाचो ‘चाननी’ हो काव्यझेलो उल्लेखनीय आसात.
१९५०-६० ह्या धा वर्सांनी डोग्री कथा-कादंबरी-नाटक हांची खूब बरी उदरगत जाली. ह्या काळांत सात कथालेखकांच्र पाच कथांझेले उजवाडा आयले.धरमचंद प्रशांत हाणें डोग्री आख्यायिका आनी लोकसाहित्यांतल्या विशयांचेर आदारीत कथा बरयल्यो. ललिता मेहता, कविरत्न हाणीं गांवगि-या बायलांचे जिणेचेर कथा बरयल्यो. रामकुमार अब्रोल, मदन मोहन शर्मा आनी नरेंद्र खजुरिया हांणीय बरें कथालिखाण केलें. वेद राही हाच्या कथांनी मानवतावाद,मानसशास्त्रीय दृश्टिकोन आनी आकर्शक रचनातंत्र दिसतात. मदन मोहन हो डोग्रींतलो श्रेश्ठ कथाकार आसून ‘दुध,लहू ते जहर’ हो ताच्या पाँच उत्कृश्ट कथांचो संग्रह खूब म्हत्वाचो आसा. एन.डी.जंवाल, वत्स विकल,शिवकुमार शर्मा, चंचल शर्मा, ओ.पी.शर्मा, बंधूशर्मा हाणीं नवें डोग्री कथेचें आनी नव्या कथाकारांच्या पंगडाचें फुडारपण केलें.नरेंद्र खजुरिया हाच्या ‘नील अंबर काले बादल’ ह्या कथांझेल्याक साहित्य अकादमीचो पुरस्कार मरणा उपरांत मेळ्ळो(१९७०).ओ.पी.शर्मा हाचे ‘सुक्का बारुद’ (१९७१) आनी ‘लोक गै लोक’ (१९७१) हे कथाझेले आनी ओम गोस्वामी हाचे ‘नैन्ह ते पोते’(१९७१) आनी ‘हाशिये हे नोटस’ हे कथांझेले खाशेले आसात. रामनाथ शास्त्री हाचो ‘बदनामी दी छन’ आनी बंधू शर्मा हाचो ‘परशामे’ हे कथाझेले उल्लेख करपासारके आसात.
नरेंद्र खजुरिया,मदन मोहन, वेद राही ह्या तीन कादंबरीकारांनी डोग्री कादंबरी लिखाणाक सुरवात केली.नरेंद्र खजुरियाची ‘शानो’,मदन मोहन हाची ‘धारॉंते धूरॉं’ आनी वेद राही हाची ‘हार बेरि ते पत्तन’ ह्यो तीन कादंब-यो आसात. वत्स विकल हाचे ‘फूल्ल बिना डाली’ हे कादंबरीक १९७२ वर्साचो साहित्य अकादमी पुरस्कार फावो जाला. पिशोरीलाल गुप्ता हाची ‘जिस एल्लइ न्हेरा पेयि गया’ आनी शकुंतला शर्माची ‘बद-सीस’ ह्यो हालींच्यो कादंब-यो आसात.
रामनाथ शास्त्री हाचें ‘बारोबारी’आनी डी.सी. प्रशांत हाचें ‘देव जनम’ हीं नभोनाट्यां खूब गाजलीं.रामनाथ शास्त्री, दिनू भाई पंत आनी रामकुमार अब्रोल हाणीं संयुक्तपणान ‘नमा ग्रान’ आनी वेद राही हाणें ‘धारेंदे अथ्रूं’ हीं स्वतंत्र नाटकां बरयलीं. १९६०-७० ह्या काळांतली दिनू भाई पंत हाचें ‘सरपंच’ आनी रामकुमार अब्रोल हाचें ‘देहरी’ हीं दोन नाटकां म्हत्वाचीं आसात.प्रेमचंद हाचे मूळ हिंदी क्थेचें ‘देहरी’ हें नाट्यरुपांतर. ह्या धा वर्सांनी सुमार तीस एकांकिका आनी नबोनाट्यां बरोवप जालीं.’एक जनम होर’ हो मदन मोहन हाच्या पाँच वेंचीक एकांकिकांचो संग्रह आसून ‘जनावर’ हें ताचें रंगमाचयेखातीर बरयल्लें
