फसली सनः मुसलमानी कालगणनेचो एक प्रकार फसल म्हळ्यार शेताचें पीक. ताचेर आदारुन आशिल्ल्या कालगणनेक फसली म्हणटात. अरबार बादशहान इ.स. 1563त ही कालगणना सुरु केलीं. इ.स.1963 च्या सुमाराक शहजाहानान ती दक्षिणेकडेन चालू केली. पूण हें म्हायतीविंशी इतिहासकारमदीं एकमत ना. मोगलांची सत्ता दक्षिणेंत स्थापन जातकच तांच्या कागदपत्रांनी हे कालगणनेचो उल्लेख मेळटा. तांची मोगल राजवट सोंपली तरी निजामाचें राजवटींत ही कालगणना चालू आशिल्लीं. थंय हिचो वर्सारंभ 1 ऑक्टोबर ह्या दिसा करुन आनी इंग्लींश म्हयन्यांत जून पसून सुरु जावपी फार्सी सौर म्हयन्यांची नांवा दिवन इसवी वर्साकडेन जुळोवन घेवप जातालें.
सूर्य मृग नखेत्रांत येतकच हें वर्स सुरु जाता आनी परत मृग नखेत्र येमेरेन चालू उरता. फसली सनांत 590 वा 991 अदीक केल्यार इसवी सन येता. ह्या कारणान एकाच फसली वर्सात दोन इसवी वर्सां येतात. फसली सनाची सुरवात पंजाब, बंगाल आनी उत्तरप्रदेशांत पुनवे दिसा आश्विन वद्य पाडव्याक जाता. म्हाराष्ट्रांत हो आरंभ पोरणे पद्दतीन 24 वा 25 मेक आनी नवे पद्दतीन 4, 5 वा 6 जूनाक जाता. मद्रसांत आदल्या तेंपार ह्या फसली सनाचो आरंभ कर्कसंक्रमणाटेर जातालो. इ.स.1800च्या सुमाराक 13 जुलय हो आरंभ दीस आशिल्लो. इ.स. 1855 सावन एक जुलय हो तांचो आरंभ दीस मानूक लागलें.
शेतांतलीं पिकां पावसाचेर म्हळ्यार सौर कालगणनेचेर आदारुन आशिल्ल्यान धान्याच्या रुपान करवसुलीचो चांद्र कालगणनेकडेन मेळ बसना जालो. देखून फसली ही काल गणना मुसलमान राजकर्त्यांनी सुरु केलीं.
-कों.वि.सं.मं.
फळ : वनस्पत गटांतल्या प्रजोत्पदनाखातीर उपेगांत येवपी वनस्पतीचें क आंग (इंद्रीय). फुलांतल्या बीजक ह्या इंद्रीयाचें फलन प्रक्रियेंतल्यान बीजांत रुपांतर जाता. बीजकांची फुलांतली सुवात किंग्जपुटांत आसता आनी ह्या बीजकांच्या फलना उपरांत, किग्जपुटाचें रुपांतर फळांत जाता. बीजाचें संरक्षण, पोशण आनी प्रसारण अशी तिट्टी कामगिरी फळाकडल्यान जाता. कांय वनस्पतीचें बाबतींत (देवदार, सुरु) बीजा भोंवतणीं कसलें आवरण नासता. तांका प्रकटबीज (उक्तें बीज) म्हणटात. कांय वनस्पतींचे बाबतींत (आंबो, पणस) बीजा भोंवतणीं आवरण आसता. तांकां आवृत्त बीज प्रकारांत फळ ही संज्ञा वापरप जाता. फलन म्हळ्यार पुं आनी स्त्री- प्रजोत्पादाक घटकांच्या संयोगाचे प्रक्रियेन उत्तेजीत जाल्ल्यान बीजकांचीं बींजा जावप किजपुटाचें फल जावप असो क्रम आसा. म्हळ्यार फलनाबगर बी आनी फळ तयार जायना. पूण हाका कांय आडवाद आसतात. देखीक- केळीचें फळ फलनाबगर जाता, पूण बीं तयार जालेच जाल्यार तें वांझ आसता. ह्या प्रकाराक अनिषेक फलन म्हणटात. किजपुटाक इंडॉल असिटिक, इंटोल ब्युटिरिक आनी बीटानॅंप्थॉक्सी- असिटीक हां अम्लां वा ते प्रकारचीं रसायनां लावन कृत्रीम रितीन हो प्रकार तयार करतात. किजपुटाबगर फुलांतलो हेर भागूय केन्नाकेन्ना फलन उत्तेजीन जावन फळाभशेंन भाग तयार जातात. काजी, बिबो हांच्या फुलाच्या देठांचो कांय भाग मासाळ जाता आनी खरें फळ ताचेर दशिल्लें दिसता. तें घट कवचाचें आसता. सफरचंदाचो आनी नासपतीचो गोड आनी खावपाचो भाग(गर) चडकरुन फुलांतल्यान तळभागाकडेन (पुश्पस्थली) आसून ताणें खऱ्या फळांक पुरायपणान धांपिल्ले आसता. तवशें वा पेर हांच्या फळाक पुष्पस्थलिचें वेश्टण आसता. पूण मासाळ भाग चडसो किजपुटांतलो आसता. अंजीर आनी रुमडाच्या फळांतलो मासाळ भाग तांच्या विशीश्ट फुलोऱ्याच्या पोकश देंठापासून जाल्लो आसून खरी बारीक फळां तातूंत आसतात. पणस, अणस, तुती आनी बारतोंडी हांच्या फळांनी, फुलांतलें अक्ष, पुष्पबंधाक्ष आनी परिदळां हें भाग खऱ्या फळावांगडा वाडून त्या सगळ्यांचे मेळून क विशिश्ट अशें संयुक्त फळ जाता. अशें तरेन खऱ्या फळाखेरीज हेर मुखेलपणान फळाभशेन दिसपी आनी अंशतः वा पुरायपणान फळांचे कार्य करपी भागाक ‘छद्मफळ’ म्हणटात. वायंगें वा करमळ हांचो फुगिल्लो भाग संवर्त फळावांगडा वाडून ताचेर पक्कावस्थेंत दिसता. पूण तो फळाचो मुखेल भाग नासता. कांय प्रकटबीज वनस्पतीनीं, छदां, छदकां, वा शल्कासारकें भाग बीजाभोंवतणीं कांय अंसी वा पुराय वाडून तांचें मासाळ वेश्टन जाता. पूण ते खरें फळ नासता कारण ह्या वनस्पतीनीं किजपुट नासता. पूण सामान्यपणान लोक ताका ‘फळ’ म्हणटात. आवृत्तबीज वनस्पतींच्या वर्गीकरणाक आनी विंगड विंगड वनस्पती वळखुपाक तांच्या फळांची संरचना आनी तांचे शास्त्रीय प्रकार खबर आसप गरजेचे आसता.
फळ हें सदांच गोड,आंबट, मासाळ, रसाळ वा विशिश्ट तरेचे रुचीचें, स्वादीश्ट आसप आवश्यक आसा अशी कल्पना फळाविंशी सादारणपणान लोक बाळगीतात. पूण तशें तें सदांच आसूंक जाय हाका शास्त्रीय आदार ना. कितलीशींच फळां, देखीक – टॉमाट, वायंगें, तवशें, कारलें, मिरसांग, वाटाणो ‘भाज्यो’ ह्या प्रकारांत मोडटात. ताचो आकार आनी चवूय सर्वसादारण कल्पनेपरस वेगळी आसता.
फळांचो रंग, आकार, वास, रुच, गाभो आनी तातूंतल्यान पदार्थांची रसायनीक संघटना; बियांची संख्या, रंग, आकार आनी फळाचे सालीकडे तांचे संबंद ह्या बाबतींतली विविधताय सगळ्यांक खबर आसता. पूण फुलांतलें किजमंडल, पुष्पस्थली, देंठ ह्या भागाचें एकामेकांकडेन संबंद ह्या सगळ्यांचो विचार करुन फळांचे वर्गीकरण करप जाता. फळाची साल आनी तातूंतली बी हे फळांचें दोन मुखेल भाग आसात. फळाची साल पातळ वा दाट, गट, मोव, सुकी. सुतांनी भरिल्ली, रसाळ वा मासाळ आसूं येता. तिचें भायलें कवच,मदलें कवच आनी भितरले कवच अशे तीन पदरकेन्ना केन्नाय दिसतात. देखीक- आंबो, नाल्ल पूण तिगांयचो एकूच सलग पदरुय आसता. देखीक- भूंयमूग, पावटो, घेवडो वाटाणो हांच्यो शेंगो सुकतकच आपोआप फुट्टात पूण काजू, सुर्यफुल हांचीं फळां फुटनात. मासाळ फळां आनी सुकीं एकबीजी फळां हीं अस्फुटनशील. पूण खूब बीजां आशिल्लीं सुकीं फळां चडकरुन आपोआप फुट्टात ती स्फुटनशील. ज्या किजपुटापासून फळ जाता तो उर्ध्वस्थ (देखीक- आंबो) वा अधःस्थ(देखीक –तवशे) आशिल्ल्यान तींच विशेशणां फळांकय लायतात. उर्ध्वस्थ फळांच्या (देखीक- वायंगे, चिकू) तळाकडे आनी अधःस्थ फळाच्या तोकाचेर (देखीक-पेर, दाळिंब, सफरचंद) चडकरुन संवर्त दिसतात. ताचेवयल्यान तांचें वेगळेपण समजता.
