फिजी: प्रशांत महासागरांतल्या जुंव्याच्या चोंम्यांनी तयार जाल्लो. स्वतंत्र देश. क्षेत्रफळ 18,376 चौ.किमी. लोकसंख्या 7,47,000 (1919). हे जुंवे न्यूझीलंडाचे उत्तरेक 2,100 किमी. 15° दक्षिण ते 22° दक्षिण अक्षांश आनी 174° उदेंत ते 177° अस्तंत रेखांश मजगतीं आसा. तांच्यो भोंवतणीं कॉरो दर्या आसा. तातूंत सुमार 850 ल्हान व्हड जुंव्यांचो आस्पाव जाता आनी तातूंतल्या सुमार 100 जुंव्यांचेर लोकांची वसणूक आसा. व्हीटी लेव्हू (10,388 चौ.किमी.) व्हानूजा लेव्हू (5535 चौ. किमी.), कॉरॉ, ओव्हालाऊ, एनहाऊ हे मुखेल जुंवे आसून लाऊ आनी यासावा ही फिजाची राजधानी.
भूंयरचणूक : फिजी जुंवाच्या चोंम्यांचे रचणुकेंत वेगळेपण मेळटा. व्हीटी लेव्हू, व्हानूआ लव्हू, ओताला रोटूमा हांचे असले व्हड जुंवे ज्वलामुखी पसून तयार जाल्लें आसात. जाल्यार ल्हान जुंवे हे प्रवाळांनी तयार जाल्लें आसात. व्हड जुंव्यांच्या मध्यभागांत पर्वताळी आसून व्हीटी लेव्हुचेर टोमानीव्ही हें 1323 मी. उंचायेचें सगळ्यांत उंचेले तेमूक आसा. जाल्यार व्हानुआ लेव्हुचेर नासेरेलेव्हू (1032 मी.) हें सगळ्यांत उंचेले तेमूक आसा.
रेवा ही हांगची मुखेल न्हंय. एम्बा, नाव्हुआ, सिंगाटोका ह्यो हेर न्हंयो.
हांगाचे हवामान उश्ण कचिबंधीय दर्याप्रकारचें. हांगचें हवामान दमट आसून चडांत चड तापमान डिसेंबर ते एप्रिल आनी उण्यांत उणें तापमान जबन ते सप्टेंबर ह्या म्हयन्यांनी आसता. हांगाचें दिसाळें तापमान सरासरी 24° ते 29° सॅ. आसून केन्ना केन्नाय तें 18° ते 21° मेरेन सकयल येता. हांगा पावसाचें सरासरी तापमान सगळेकडेन सारकेंच आसता. पूण सुव्हा हें राजधानीचें थळ उदेंतेकडेन आशिल्ल्यान थंय 300 सेंमी. पावस पडटा. केन्ना केन्नाय डिसेंबर ते एप्रिल म्हयन्यांची हरिकेन (वादळी) वाऱ्याक लागून ह्या जुंव्याक त्रास जाता.
फिजी जुंव्याचो खूबसो वाठार रानान व्यापिल्लो आसा. व्हड व्हड जुंव्यांचेर पावसाक लागून सदांच पाचवीं उरपी रानां आसात. जाल्यार कांयकडेन तण, कवासो, नेचा हे सारकी वनस्पत मेळटा. हांचेभायर उकुआ आनी दिलो हे सारकी उपेगी वनस्पतूय मेळटा.
ह्या जुंव्यांचेर सुणें, दुकर, मुंगूस, वांगोळी आदी प्राणी आसात. तशेंच बुलबुल, मैना, पोपट, कबुतरां हे सारकीं सुकणीं हांगा दिश्टी पडटात.
इतिहास आनी राज्यवेवस्था : फिजी जुंव्याची पुर्विल्ली म्हायती चडशी मेळना. 1643 वर्सा आवेल टास्मान ह्या हॉलंडी संशोधकान ह्या जुंव्यांच्या व्हानुआ लेव्हू टाव्हेऊनी आनी ईसान्येकडल्या ल्हान जुंव्यांचो सोद लायलो. 1774त कऍप्टन जेम्स कूक हाणें लाऊ जुंव्याच्या चोंम्यांतल्या व्हाटोआ जुंव्याचो सोद लायलो. कॅप्टन ब्लाय (1754-1817) ‘बाऊंटी’ ह्या तारवांतल्यान भोंवडी करता आसतना ताणें व्हीटी लेव्हू, एनगाउ, कॉरो आनी यासादा ह्या जुंव्यांचो सोद लायलो. 1791त कॅ. एडवर्सन हाणें रोहुमा जुंव्याचो सोद लायलो, जाल्यार कॅप्टन जेम्स विल्यन ह्या ब्रिटीश मिशनऱ्यान व्हानुआ एग्बालाऊ आनी लाऊ चोंम्यांतल्या हेर ल्हन जुंव्यांचो सोद लायलो. हाचेभायर 1820त रशियान फेबिअन गॉटलीब फॉन बेलिंग्स हाउझेन (1778-1852) आनी 1827त फ्रांसेझ मार्गनिर्दशक युर्व्हिल द्युमां हाणीं ह्या जुंव्या चोंम्यांतल्या कांय जुंव्यांचो सोद लायलो.
1804 वर्सा लेव्हुआंत युरोपीयन लोकांची पयली वसणूक स्थापन जाली. 1835 वर्सा टॉंगासावन हांगा पयले मिशनरी आयलें. 1805त थळाव्या संघर्शाक लागून कॅकोबाऊ ह्या टोळ्ये मुखेल्याक परत मामानुथा जुंव्याचेर वचचें पडलें. 1845त ताणें क्रिस्तांव धर्म आपणायलो. फुडें टॉंगाच्या राजान कॅकोबाऊक सैनीकी आदार दिल्ल्यान तो अस्तंत फिजीचो मुखेली जालो. पूण वेपारी, वसणूककार हांकां लागून ताच्या कारभारांत अडचण येवंक लागली. तेन्ना जुंव्याची राखण करुंक ताणें 1858त फिजीक वसणुकेचो दर्जो मेळचो अशी ग्रेट ब्रिटनाकडे मागणी केली. ग्रेट ब्रिटनाक 1847त फिजीक पले वसणुकेचो दर्जो दिलो आनी लेव्हुका ही वसणुकेची राजधानी केली.
उंसाचो मळो आनी साकर हांकां लागून 1879त भारतीय कामगार फिजींत वचूंक लागलें. 1881त रोहुमा जुंव्याचो फिजींत आस्पाव जालो. इश्ट राश्ट्रांनी दुसऱ्या म्हाझुजांत फिजी जुंव्यांचो म्हत्वाचें लश्करी रसदकेंद्र म्हणून वापर केलो. 1966चे राज्यघटनेप्रमाण हांगा प्रायनिधीक सरकार स्थापन जालें. रातू सर कामायसेस मारा हो ताचो मुखेलमंत्री जालो. 19 ऑक्टोबर 1970 दिसा फिजी देस स्वतंत्र जालो. तरी फिजी हो राश्ट्रकुलाचो स्वतंत्र देस उरलो. मारा हो फिजीचो पयलो प्रधानमंत्री जालो. मे 1987त हांगा लश्करी बंड जावन कर्नल सितीवेणी राबुका हाणें राजकीय सुत्रां आपल्या हातांत घेवन फिजी देस स्वतंत्र प्रजासत्ताक म्हणून घोशणा केली आनी फिजी देस राश्ट्रकुलांतल्यान भायर सरलो.
हांगाचो राज्यकारभार 1966च्या संविधनाप्रमाण चलता. फिजाच्या गव्हर्नर जनरलाची नेममूक ब्रिटीश सरकार करता. हांगा प्रतिनीधी सभा आनी सिनेट अशें द्विसदनी विधीमंडळ आसा. प्रतितिधी सभेंत वट्ट 52 वांगडी आसून तातूंतले 12 फिजीयन, 12 भारतीय, 12 भारतीय आनी 3 हेर प्रतिनीधी हे जातीय मतदारसंघांतल्यान जाल्यार 10 फिजीयन, 10 भारतीय आनी 5 हेर प्रतिनीधी हे राश्ट्रीय मतदारसंघांतल्यान 5 वर्साखातीर वेंचून काडटात. सिनेटांत 22 नेमिल्लें वांगडी आसतात. तातूंतले प्रतिनाधी सभेंतलें भारतीय, फिजायन आनी हेरांव्या मुखेल्यावतीन 8, प्रधानमंत्र्यावतीन 7, विरोधी आनी पक्षनेत्यावतीन 6 आनी रोहुमा काउन्सीलावतीन 1 अशे स वर्साखातीर नेमणूक करप जातात.
अर्थीक स्थिती : ऊंस हें ह्या देशाचें मुखें पीक आसून देशाचे अर्थवेवस्थेचे नदरेन ताका बरेंच म्हत्व आसा. तशेंच तांदुळ, मको हीं हांगचीं मुखेल अन्नधान्यां आसून नाल्ल, आलें, केळीं, हीं हांगचीं मुखेल येपारी पिकां आसात. तेभायर तंबाकू, कोको, याकोना, कॉफी, अणस, कणंगां, हांचोय उत्पादन हांगा काडटात.
खणकाम उद्देगांक हांगा बरेंच म्हत्व आसून व्हिटी लेव्हुवयल्या व्हाटुकोऊक भांगराच्यो खाणी आनी मॅंगनिझाचे सांठे आसात. तशेंच व्हनुआ लव्हुचेर तांब्याच्यो खाणी आसात.
ह्या देशाचो चडसो आयात- निर्यात वेपार ब्रिटन, अमेरीका, जपान, न्यूझीलॅंड, ऑस्ट्रीया, कॅनडा ह्या देशांकडेन चलता. साकर, भांगर, खोबरेल तेल, नुस्तें, आलें हांगच्यान निर्यात जाता. जाल्यार विद्युत रागान, लोखण, पितूळ आदी वस्तूची हांगा आयात जाता. फिजी
