गोंयांत येतना ताका धरलो. गोंयांत येतकच ताणें चिंचोण्या सेंत्रु रेजिओनाल (Centro Regional) ही संस्था स्थापन केली. पूण गोंय मुक्तीआड चळवळ करपी ही संस्था पुर्तुगेजांनी १९४६ त बंद उडयली. गांवगिर्या वाठारांचे उदरगतीक पोसवण दिवपी ‘O Regional’ हें नेमाळें सुरू केलें. डॉ. लोहियान सुरू केल्ले नागरी हक्कभंग चळवळींत ताणें वांटो घेतिल्लो. १९४८ त पणजेच्या विधान सभाघरांत ताणें पुर्तुगेज सत्तेआड आवाज उठयलो. १९५० त तो नॅशनल काँग्रेस गोंय संघटनेचो मुंबय फांट्याचो अध्यक्ष आशिल्लो. मुंबयचे ‘युनायटेड फ्रंट ऑफ गोवन्स’ संस्थेचो तो संस्थापक वागडी आशिल्लो आनी १९५२ त तो ताचो सरचिटणीस जालो. १९५४ त तो मुंबयचे ‘गोंय कृती समिती’चो वांगडी जालो. दादरचे सुटके चलवळींत ताणें सक्रीय वांटो घेतिल्लो. तेचपरी दादरा आनी नगर हवेलीच्या प्रशासनांत गोंय मुक्तीआड ताणें सात वर्सां काम केलें. गोंयचे मुक्ती उपरांत तो ‘युनायटेड गोअन्स पार्टी’ हे संस्थेचो संस्थापक वांगडी आशिल्लो. फुडें १९६२ त तो ते संस्थेचो उपाध्यक्ष जालो. १९६४ तो अखिल भारतीय शांतताय म्हासंघाच वांगडी जालो. भारत सरकारान ताका ताम्रपत्र दिवपाचें केल्लें. पूण आपलें तत्वनिश्ठेक लागून ताणें तें स्विकारपाक न्हयकार दिलो.
- कों. वि. सं. मं.
फुलां माळप:
हिंदू धर्मांतले बायलेचो एक धर्मीक संस्कार. पयल्या वर्सा नवेंच लग्न जाल्ले व्हंकलेक कांय खाशेल्या म्हयन्यांनी तशेंच पयलेच खेपे गुरवचार येतकच बायलेक फुलां माळपाचो संस्कार करतात.
लग्न जातकच पयल्याच वर्सा व्हंकलेक चैत्राम्त आनी आषाढांत अशीं दोनदां फुलां माळटात. लग्ना उपरांत पयलीं आषाढ म्हयनो आयल्यार आषाढफुलां पयलीं जातात आनी चैत्र म्हयनो पयलीं आयल्यार ‘पासडी’ वा ‘पासडेफुलां’ पयलीं जातात. आदल्या काळांतल्यो व्हंकलो ल्हान आसताल्यो. तांकां लग्न करून एकदम व्हरून घोवाच्या घरा कशीं सोडाटलीं देखून थंयच्या मनशांकडेन तिची संवकळ जावन त्या घराक ती वळखतासर दिका चार दीस आवयगेर, चार दीस घोवागेर दवरून त्या घराची संवय करतालीं. ह्या घरच्यान त्या घराक आनी त्या घरच्यान ह्या घराक हाडपा-व्हरपाक निमतान हीं दोनूय फुलां माळटात.
आदल्या काळांत चलयेक बारा वर्सां भर जावंचे आदीं लग्न करताले. म्हणटकच लग्न जावन वर्स-देडवर्स जातासर चली पिरायेंत येताली. ती जाण्टी जाताली तेन्ना व्हडा सुवाळ्यान तिच्यो होंटयो वा होंटयांफुलां तिका माळटालीं. आयच्यो व्हंकलो वाडिल्ल्यो आसतात देखून ही रीत आयज बंद जाल्या. हाचे उपरांत तिका पयलो गुरवचार येता तेन्ना पांचव्या म्हयन्यार पांचव्या म्हयन्यावयली वेळ वा ‘पांचव्या म्हयन्यावयलीं फुलां’ माळटात. उपरांत सातव्या म्हयन्यार ‘सातव्या म्हयन्यावयलीं फुलां’ माळटात आनी निमाणीं णववो म्हयनो लागलो तसो णवव्या म्हयन्यावयलीं फुलां माळटात. हे भाशेन आदल्या काळार दर एके बायलेक स खेपे फुलां माळटालीं. आजकाल पांच खेपे फुलां माळटात. कांय समाजांनी वेळांचेर दोन खेपो वा एकाच वेळार दोन खेपे कुळारची आनी घरचीं अशीं पयल्या गुरवाचाराचीं फुलां माळटात.
फुलां माळपाची रीत: वाड्यावयल्यो तशेंच नात्यागोत्यांतल्यो बायलो आपोवन हाडून तांचे उपस्थितींत फुलां माळपाचो सुवाळो जाता. व्हंकलेक बसपाक सवो सजोवन ताचे भोंवतणीं रांगोळी घालतात. सव्याचे उजवेवटेन वा दोनूय वटांनी दिवल्यो पेटोवन दवरतात. गुरवारीच्या फुलांक दुदाचो वा पात्याचो तरेतरेचो फळार करून सव्या मुखार मांडटात. (दुदाच्या खव्यांत वा पात्याच्या पिठांत तरेतरेचो रंग घालून फळ-फळावळ तशेंच तरेतरेच्यो वस्तू करतात). ते भायर खरीं फळां आनी साकरूय सव्या मुखार मांडटात. व्हंकलेक जरी कापड वा शालू न्हेसयतात. तिच्या आंगा-खांदार तरेतरेच्यो वस्ती घालतात. माथ्यांत माळिल्ल्या भांगराच्या वस्तींचेर वयल्यान खर्या फुलांचें माथें माळटात. (माथें म्हळ्यार तीन तरांच्यो तीन हळयो घालून केल्लो संच. आंबाड्यार पोंदा जायो मोगरीं बी असल्या धव्या फुलांची हळी, ताचेर तांबड्या रतनआबोल्यांची हळी आनी सगळ्यांत वयर बोकोड्याच्या पानांची हळी अशो ह्यो तिनूय हळयो बरें कलाबूत घालून एका बरोबर संच करून माळटात). न्हेसून करून शिरंगारिल्ले व्हंकलेक सव्यार बसयतात आनी आपयिल्ल्या सगळ्या बायल-भुरग्यांक सव्यामुखार बसोवन व्हंकलेक फुलां माळटात.
फुलां माळप (होंट भरप): पोसोभर तांदूळ, हळद-कुकमाचे करंड, फुलांची फांती, फुलाचो तुरो, गुलाबदाणी, अत्तरदाणी, पांच नाल्ल, कापड – खण आनी भांगराची वस्त इतलेंय सामान एका ताटांत वा परातींत घालून ती सव्यामुखार दवरतात. मागीर होंट भरतना कपलाक हळद-कुकूम लायतात, हातांत फुलांचो तुरो दितात उपरांत एक-एक नाल्ल आनी इल्ले इल्ले तांदूळ घेवन, पांचूय नाल्ल एक-एक करून तिचे होंटयेंत दवरतात. ताचेर कापड दवरतात. उपरांत भांगराची वस्त होंटयेक तेंकयतात आनी तिच्या आंगार घालतात. हे क्रियेक होंट भरप अशें म्हण्टात. आषाढ फुलांक आनी पासडेक वयर सांगल्या ते तरेन होंट भरतात. पूण गुरवार बायलेच्या पोटांत गर्भ आसता म्हणजेच ती भरिल्ले होंटयेची ह्या समजान तिची होंट भरिनात; फकत पांच नाल्लांनी भरिल्लें होंटयचें ताट सव्या म्हर्यांत दवरतात.
पासडी वा पासडे फुलां: चैत्र म्हयन्यांत व्हंकल घोवाच्या घरा आसली जाल्यार खासा ह्या सुवाळ्या खातीर थोड्या दिसांक तिका कुळारा धाडटात. संवसार पाडव्या दिसा तिगेली मांय तिका कुळारा लाडू, न्हेसण, तांकता जाल्यार भांगराची वस्त, फुलांचें माथें आनी गोड पदार्थ हांचे वजें धाडून दिता. हें वजें येतकच आवय वाड्यावयल्यो आनी नात्यांतल्यो बायलो आपोवन धुवेक फुलां माळटा. कांयकडेन खासा मांय आनी नंणदो व्हंकलेच्या कुळारा येवन हीं फुलां माळटात. फुलां माळून त्याच दिसा व्हंकलेक घोवागेर व्हरतात. असो एक समज आसा, व्हंकलेन कुळारची चैत्र-पावळी पळयल्यार ती बापायचे भलायकेक वायट देखून फुलां माळून तिका त्याच दिसा घरा व्हरतात.
आषाढ फुलां: चैत्र पावळे भाशेनूच व्हंकलेन घोवाच्या घरची आषाढ पावळी पळोवंची न्हय. पळयल्यार ती मांवाक वायट ह्या समजान व्हंकळेक कुळारा धाडटात. पासडे वज्याभाशेनूच सगळ्यो खुमयो करून मांय सुनेक आवयगेर वजें धाडटा. हें वजें येतकच पादडी माळिल्ली तेच भाशेन आवय तिका आषाढफुलां माळटा.
होंटयो वा होंटयांफुलां: आदल्या काळावयल्यो व्हंकलो ल्हान आसताल्यो देखून लग्न जावन वर्स जातासर तिची होंटयाफुलां येतालीं. त्या दिसा असोच सवो शिरंगारून बायलांक आपोवन तिका फुलां माळटालीं. आपयल्ल्यो सगळ्यो बायलो घरच्यान येतना दोन नाल्ल आनी एक खण अशी आपआपली होंट घेवन येताल्यो. घरचीं फुलां माळून जातकच
