रोमनेस्क आनी बाराव्या ते पंदराव्या शेंकड्यांतली गॉथिक ह्या काळांतली फ्रँच वास्तूकला स्वतंत्र आसा. एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या शेवटाक आनी विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक ताणीं काँक्रीटाचे बांधकाम आनी कार्यवादी वास्तूकला ह्या नव्या संकल्पनांचे वास्तूकलेंत आस्पाव केलो.
फ्रांसांत मध्ययुगासावन चालू आशिल्ल्या कांय खेळांचे उल्लेख मेळटात. पूण, विसाव्या शेंकड्याकसावन खेळांविशीं चड आवड निर्माण जाली. सायकल सर्त ही फ्रांसाचो राष्ट्रीय खेळ. हांगा दरवर्सा साबार सायकल सर्ती जातात. तातूंतल्यो बॉर्दो ते पॅरिस आनी पॅरिस ते ब्रुसेल्स ह्यो व्हड सर्ती आसात. ‘तूर दि फ्रांस’ ही हांगाची सगळ्यांत व्हड सायकल सर्त आसा. सॉकर खेळाकूय हांगा खूब म्हत्व आसा. हांगा ८ हजारांवयर फुटबॉल क्लब आसात. ‘फ्रँच ऑपन टॅनिस’ सर्तींत वांटो घेवपाक साबार राष्ट्रांचें पंगड हांगा येतात. कोर्ट टॅनिस हो खेळूय हांगा खूब प्रसिद्ध आसा. साबार आंतरराष्ट्रीय मोटार सर्तींय हांगा जातात. ल मां हांगा दर वर्सा जावपी चोवीस वरांची मोटार सर्तूय प्रसिद्ध आसा. स्किइंग, स्किन डायव्हिंग, बास्केट बॉल, पेंवप, गिर्याहोरण, मुश्टिझूज ह्या खेळांकूय हांगां खूब म्हत्व आसा.
म्हत्वाचीं थळां: पॅरिस हें राजधानीचें शार. उत्तर भागांत वशिल्लें आसून तें फ्रँच संस्कृतीचें कुळार जावन आसा. ईशान्य भागांतलीं मेट्स, स्ट्रॅसबर्ग रूबे, लील, आग्नेयेक आशिल्ली लिआँ, ग्रनॉबल, दक्षिण प्रदेशांतली मार्से, नीम आनी अस्तंत भागांतलीं बॉर्दो आनी नॅट्स हीं शारां उद्द्देगीक नदरेन आनी कारखानदारी खातीर प्रसिद्ध आसात. कॅन, निस, तूलाँ, डंकर्क हीं शारांय वेपारी बंदरां म्हणून म्हत्वाचीं आसा. देशाची भूंयमध्य सागरी दर्यादेग, अटलांटीक दर्यादेग, फ्रँच आल्पस आनी ल्वार न्हंयेचें देगण हाणीं हेर साबार देशांनीय पर्यटन केंद्रा म्हणून नामना जोडल्या. नॉर्मंडी आनी ब्रिटनी हे प्रदेश आदल्या काळासावन नूस्तेंमारी केंद्रां म्हणून प्रसिद्ध आसात.
- कों. वि. सं. मं.
पुरक नोंद : पॅरिस
फ्रांस, आनातॉल:
(जल्म: १६ एप्रिल १८४४; पॅरिस; मरण: १३ ऑक्टोबर १९२४, तूर).
नोबॅल पुरस्कार फावो जाल्लो नामनेचो फ्रांसेझ कादंबरीकार. ताचे मुळ नांव आनातॉल फ्रांस्वा तीवो. पॅरिसांतल्या ‘कॉलेज स्तानिस्लास’ हे रोमन कॅथलिक शाळेंत ताणें आपलें शिक्षण पुराय केलें. ताच्या बापायचो पुस्तकां विकपाचो वेवसाय आशिल्ल्यान ताका खूब प्रमाणांत वाचन करूंक मेळ्ळें. ताणें ग्रीसी-लॅटीन साहित्यकृतीचो पुराय अभ्यास केलो. तातूंतल्यान ताचेर मानवतावादी विचारांचे संस्कार जाले.
सुरवेक ताणें कविता बरोवंक सुरवात केली. ‘पारनॅसिअन’ ह्या कलावादी फ्रांसेझ काव्यसंप्रदायाचो प्रभाव ताचे कवितेचेर दिश्टी पडटा. ते नदरेन ताचो ‘पोॲम दॉरे’ (१८७३) हो उल्लेख करपासारको कविता झेलो. पूण ताची ल क्रीम द सिल्वेस्त बॉनार ही कादंबरी १८८१ वर्सा उजवाडा येतकच कादंबरीकार म्हणून ताची नामना जाली. फुडें ताच्यो ताईस (१८९०), ला रोतिसरी द ला रॅन पेदोक (१८९३), लेखोपिनिआँ द मस्य जेरोम व्कान्यार (१८९३), लिस्वार काँतांपॉरॅन ह्यो कादंबर्ये उजवाडाक आयल्यो. ताचे लिस्त्वार काँतांपॉरॅन हे कादंबरेचे चार खंड आसून तांची नांवां अशीं – लॉर्म द्यू माय (१८९७) इंग्लीश नांव द एल्म ट्री ऑन द मॉल; ल मानकॅ दोझिएअ (१८९७) इंग्लीश नांव द विकर-पर्क वुमन; लानो दा मेस्तीत (१८९९) इंग्लीश नांव द ॲमेथिस्ट रिंग; आनी मस्य बॅरजॅर आ पारी (१९०१) इंग्लीश नांव मस्य बॅरजॅर इन पॅरीस. ताच्या कादंबरीवरवीं पॅरिसांतल्या समकालीन समाजांतल्या वेगवेगळ्या वर्गांचें संकुचीतपण, पूर्वग्रहदुशीत नदर ह्या सारक्या दोशांचेर ताणें बोट दवरलां. हेभायर ताणें लांफॅर क्रँकबीच (१९०१) ही कथा, क्रँकबीच (१९०३) ही नाट्यकृती, ल दियेझाँ स्वाफ (१९१२) आनी लील द पँग्वँ ह्यो रुपात्मक कादंबरी उजवाडा आयल्यात.
ताणें १८८६-१८९३ ह्या काळांत ल तां (द टायम) ह्या नेमाळ्याखातीर जायते लेख बरयलें. ताचे सुरवेचे लेख साहित्यीक विशयांवयले आसले तरी फुडें तो इगर्ज आनी प्रस्थापित समाजीक-राजकीय संस्थांचेर खर टिका करपी लेख बरोवंक लागलो. ताणें ‘ल तां’ ह्या नेमाळ्याखातीर बरयल्ले लेख ला व्हि लितेरॅर (४ खंड, १८८९-९२) ह्या नांवान संग्रहीत केल्ले आसा. ताचे बरपावळींत ल लिव्र द माँ आमी (१८८५; माय फ्रँड्स बूक) आनी ‘ल पॅतीत पॅर’ (१९१८-लिटल पॅर) ह्या स्मृतिचित्रांचो आस्पाव जाता.
१८९६ फ्रांसेझ अकादमीचेर ताची नेमणूक जाल्ली. १९२१ वर्सा ताका साहित्याचो नोबॅल पुरस्कार दिवन ताच्या साहित्यिक वावराचो भोवमान केलो.
- कों. वि. सं. मं.
फ्रॉयड, सिग्मंड:
(जल्म: ६ मे १८५६, पर्झीबोर, चेकोस्लोव्हाकिया; मरण: २३ सप्टेंबर १९३९ लंडन).
आर्विल्ल्या मानसशास्त्राचो जनक तशेंच मनोविश्र्लेशण प्रक्रियेचो संस्थापक स्क्लोमो सिगिसमंड फ्रॉयडा हें ताचें मूळ नांव. सिगिसमंड हें उतर ज्यू लोकांक चाळोवपाखातीर व्हिएन्नांत वापरताले आनी सिग म्हळ्यार जैत. देखून १८७० वर्सा उपरांत ताणें सिग्मंड हें जर्मन अवतरण वापरपाक सुरवात केली.
सिग्मंडाचो बापूय जेकब हो मध्यम वर्गांतलो ज्यू आनी आवय आमाली नाथानसन ही जेकबाची दुसरी बायल.
तल्लख बुद्ध, अभ्यासांतलें सातत्य, कसलेंय उच्च कोटीचें काम करून दाखोवपाची आंतरीक इत्सा, विज्ञानिक जिज्ञासा, विचार स्वातंत्र्याचो कितलेंय मोल दिवन पुरस्कार करप हें गूण भुरगेपणांतूच ताचे भितर आशिल्ले.
विद्यार्थीदशेंत ताचेर टिंडोल, हक्सले, लायल, डार्विन, थॉमसन
