++व्हर्साय शारांत (१९१९) शांततायेची कबलात जाली. ही कबलात ताका मान्य नाशिल्ली. तरी लश्कराच्या बळार ही कबलात फाफडून उडोवची न्हय देखून ताणें शिटकावणी दिली. संवसारीक शांततायेविशींचे आपले विचार ताणें Handbudh die Friedenshewegund (इंग्लीश – हँडबूक ऑफ द पीस मुव्हमँट, २ खंड, १९११-१३) आनी Mein Kriegstagebuch (इंग्लीश – माय वॉर डायरी ४ खंड १९१८-२०) ह्या दोन ग्रंथांवरवीं मांडले. ताच्या ह्या शांततायेच्या वावराखातीर ताका १९११ वर्साचो शांततायेचो नोबॅल पुरस्कार टोबिआस मिखायल कारेल आसर हाच्या वांगडा वांटून मेळ्ळो.
- कों. वि. सं. मं.
फ्रीयश, आंतानियु जुजे, इ. दा गाम एस्. द कॉश्त:
(जल्म: १७ फेब्रुवारी १९३०, इनहेबन, मोसांबीक).
सुटकेझुजारी. ताणें लिसेंव आनी गोंय वैजकी म्हाविद्यालयाचें पयल्या वर्सा मेरेनचें शिक्षण घेतलें. भुरगेपणासावन तो राष्ट्रीय चळवळींत वाटो घेतालो. १९५०त तो नॅशनल काँग्रेस गोवा संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. उपरांत तो आझाद गोमंतक दल संघटनेचो वांगडी जालो. प्रभाकर सिनारी हाणें स्थापन केल्ले रांकोर पात्रिऑतिक हे संस्थेचो तो वांगडी आशिल्लो. पुर्तुगेज सरकाराच्या गुपित बातम्यांचो थाव लावप, पूल, विमानतळ हांचे फोटो काडून हाडून आझाद गोमंतक दल संघटनेच्या मुखेल्याकडेन पावोवप असलीं कामां तो करतालो. पूण तो पणजी नगरपालिकेचो कर्मचारी आशिल्ल्यान ताका पोलिसांची नदर चुकोवन काम करचें पडटालें. पूण पोलिसांक ताच्या वावराचो थाव लागलो आनी ३१ मे १९५६ ह्या दिसा पोलिसांनी ताका धरलो आनी प्रदेशीक लश्करी न्यायालयामुखार उबो करून ताका बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. पूण पुरावो कांय मेळूंक नाशिल्ल्यान तीन वर्सां आनी तीन म्हयन्यांची ताची सुटका जाली. तो परत आपले नोकरेचेर रुजू जातकच ऑक्टोबर १९६० वर्सा थोड्या तेंपाखातीर ताका परत बंदखणींत वचचें पडलें. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
फ्रेंच भास:
फ्रेंच भास मुखेलपणान अस्तंत युरोपांत उलयतात फ्रांसाभायर बेल्जियम, स्वित्झर्लंड आनी लक्सेंबर्ग हांचो कांय भाग आनी कॅनडाच्या कांय प्रांतांनीय ही भास उलयतात. तशेंच उत्तर आफ्रिका, काँगो, सिरिया, लेबानन, मादागास्कर ह्या प्रदेशांनीय संस्कृतीक भास म्हणून ती वापरांत आसा. भारतांत चंद्रनगर (प. बंगाल), पाँडिचेरी (केंद्रशासीत), याना आँ आना माहे (केरळ) ह्या एका काळावयल्या फ्रेंच वसाहतींनी शिक्षण आनी राज्यकारभारांतय फ्रेंच भाशेचो उपेग करताले.
फ्रेंच भास ही इंडो-युरोपीयन भासकुटूंबाच्या लॅटीन फांट्याची रोमान्स बोली. हे भाशेचो लिखीत पुरावो आठव्या शेंकड्या पसून सांपडटा. तो कांय लॅटिन आनी जर्मनीक उतरांचो अर्थ दिवपी उतरांच्या स्वरूपांत आसा. इ.स. ८४२तलो ‘स्ट्रॅसबर्गचो सपूत’ ही ह्या भाशेची खरी सुरवात म्हणूं येता. हाच्या उपरांत धर्मीक आनी इतिहासीक स्वरुपाच्या बरपांतल्यान उपरांतचें फ्रेंच साहित्य जल्माक आयलें. पूण फ्रांसाच्या सगळ्या प्रदेशांतली बोली एकरूप नाशिल्ली. तिची दक्षिणेकडली आनी उत्तरेकडलीं रुपां वेगळीं आसून ‘हय’ ह्या अर्थाच्या वापरांत आशिल्ल्या उतरावयल्यान दक्षिण बोलयेक ‘ऑक’ आनी उत्तर बोलयेक ‘ओइल’ हें नांव आशिल्लें.
१९३९त फ्रेंच भास नामनेक पावली. ह्या वर्सापसून राजाज्ञेन न्यायदानांत आनी राजकारभारांत तिचो वापर जावपाक लागलो. विसाव्या शेंकड्याच्या सुरवेक मेरेन फ्रेंच ही युरोपांतली दरबार आनी सुसंस्कृत वर्ग हांचीच वेव्हारभास जावन आशिल्ली. आंतरराष्ट्रीय करारांनी आनी वाटाघाटींनी ती वापरताले. पयल्या जागतीक झुजाउपरांत मात हें आंतरराष्ट्रीय म्हत्व उणें जावपाक लागलें आनी अमेरिकेच्या राजकीय फुडारपणाक लागून तिची जागा इंग्लीश भाशेन घेतली.
फ्रेंच भास बरोवपाखातीर रोमन लिपीचो वापर करतात. ही लिपी अशी – a b c d e f g h I j (k) l m n o p q r s t u v (w) x y z. हातूंतलीं k आनी w हीं अक्षरां कांय परकी उतरांनीच दिसतात (kepi, Wagon), हांच्या शिवाय संवृत स्वरदर्शक ’ (एग्यू), विवृत स्वरदर्शक \ (ग्राव्ह) आनी दीर्घत्वदर्शक ^ (सिर्कों फ्लेक्स). हीं तीन आघात चिन्नां आसून फाटोफाट येवपी स्वर वेगळे उच्चारपाक जाय हें दाखोवपी .. (त्रेमा) हें चिन्न आसा. (देखीक – hais ए, पूण hais आइ).
बरोवपाच्या नदरेन उच्चाराचे नेम अशे- स्वर : a आ, e अनुच्चारीत, अ, ए जांव ॲ; é ए; è ॲ; ê; i इ; o ओ जांव ऑ; u ओंठयें इ; y इ, जांव फुडें स्वर आयल्यार य; ai, ay ए जांव ॲ; au ओ जांव ऑ; ei, ey ए जांव ॲ; eu ओंठयें ए; eau ओ; oi, oy वा; ou उ.
व्यंजना – b ब; d द; f (घांसडीं) फ; k क; l ल; m म; n न; p प; r (ताळवी) र; v (दांत वोंठयीं) व; w (वोठयीं) व; x क्स जांव ग्झ; z (दांतयी घांसडीं) झ.
c उपरांत a, o, u जांव व्यंजन आयल्यार क; e, i, y आसल्यार स; h आयल्यार ग्रीक उतरांत क; हरशी श; c सकल ल्हान s (सोदिय) आसल्यार स.
g उपरांत a, o, u जांव व्यंजन आयल्यार ग; e, i, y आयल्यार (ताळवें घांसडें) झ.
उपरांत e, i, y आयल्यार gu चो उच्चार ग.
h सदांच अनुच्चारीत; पूण ph = फ
j सदांच (ताळवें घांसडें) झ
qu = क
s दोन स्वरांमदीं आयल्यार (दांतयें घांसडें) झ; हेर जाग्यार स.
t त; - tion, tie त स.
LL हें बरप i आनी स्वर हांच्यामदीं आयल्यार ताचो उच्चार य (fille फीय ‘चली’), i पयलीं स्वर आयल्यार ill चो उच्चार य (faille फाय).
b, d, g, j, k, p, s, t, u, w, x, z हीं व्यंजनां उतरांचे शेवटाक अनुच्चारीत आसतात.
ध्वनिविचार : स्वर – आ, इ, ए, ॲ, उ, ओ, ऑ (ओंठये), इ (ओठये) ए. हातूंतले आ, ॲ, ऑ (ओंठये) ए अनुनासिक आसूंक शकतात. र्हरस्व दीर्धत्व अर्थनिर्णायक नासता.
व्यंजनां – (स्पोटक) क, ग, त, द, प, ब; (अनुनासिक) न, म; (घांसडीं) फ, व, स, झ, श, झ; (कंपक) र; (पार्श्र्विक) ल; (अर्दस्वर) य, व; (ओंठयें) य.
व्याकरण – फ्रेंचीत नाम, सर्वनाम, विशेशण, क्रियापद, क्रियाविशेशण, उभयान्वयी अव्यय, उद्गारवाचक आनी संबंद हे उतरांचे विकारक्षम
