रितसर वेपार सुरू केलो. १६६६त बॅबॅर आनी लाबुलॉय ला गूझ ह्या फ्रेंच राजदुतांनी औरंगजेबाकडच्यान सुरतेंत वखार उगडपाची परवानगी मेळयली. शिवाजीनूय १६६८त तांकां राजपूराक वखार घालपाक परवानगी दिली. १६६९त मच्छलीपट्टणमाकूय फ्रेंच लोकानी वखार सुरू केली. फुडारिल्ल्या नौदलाच्याअ बळग्यार सामक्या उदेंतेक आशिल्ल्या देशांकडेन (The far east countries) वेपार वाडोवपाचो तांचो हेतू आशिल्लो. हाका लागून द लाहे हाच्या फुडारपणाखाला १६७१त एक नाविक दल भारतांत आयलें. ह्या नाविक दलाच्या नेटार फ्रेंचांनी सॅ थाम ही चेन्नई लागसार आशिल्ली वेपारपेठ गोवळकोंड राजाकडच्यान हातासली.
१६७४त फ्रांसवा मार्तें ह्या अधिकार्यान पाँडिचेरीचें मुखेल केंद्र हातासलें. कांय तेंपा उपरांत ह्या शारांत वेपार भरभरटीक आयिल्ल्यान फ्रेंच लोकांनी पाँडिचेरी शाराकूच आपले राजपाटण केलें. दक्षिण भारता खेरीज बंगालाक चंद्रनगर, पाटणा, कासिम बाजार, ढाक्का, जगदीया आनी बालेश्वराकूय फ्रँचांनी वखारी उबातिल्ल्यो. उदेंतेक आयल्या उपरांत सुरवेच्या तेंपार हॉलंड, ब्रिटन हांचेकडेन सर्त आनी झुजां, थळावे लोकांचो विरोध हांकां लागून फ्रेंच वसणुककारांक खूब त्रास जाले. अशें आसतना लेगीत कांय फ्रँच अधिकार्यानी फ्रेंचांचें वेपारी आनी राजकीय म्हत्व भारतांत वाडयलें.
सुरवातीच्या तेंपार देशाभितल्ल्या वेपाराक संरक्षण मेळचें म्हणून भारतीय सुत्ती कपडो आनी हेर कांय वस्तूंचे आयातीचेर फ्रांसांत बंदी घाल्ली आनी ताचेर फ्रांस सरकाराचे कडक नियंत्रण आसतालें. हाका लागून सुरवातीक वेपारी कंपनीक व्हडलोसो फायदो जालो ना. पूण १७२३त फ्रँच सरकारान काँपान्यी देस ह्या नांवा सकल तिची पुनर्रचणूक करून तिका फावो तो आदार दिलो. हाचो परिणाम म्हळ्यार १७२५-४० ह्या तेंपार कंपनीक खूब फायदो जालो. १७२१त मलबारचे दर्या देगेर माहे (केरळ) नगरांत आनी १७२३त चेन्नई दर्या लागसार यानम (आंध्र प्रदेश) ह्या वाठारांत ताणीं वसणुको उबारल्यो. गर्व्हनर बनवा द्युमा हाच्या तेंपार (१९३५-४२) भारतांत फ्रेंच सतेची खूब भरभराट जाली.
१७४१त गर्व्हनर जनरल म्हणून आयिल्लो जोसेफ फ्रांसवा द्यूप्ले हाणें भारतांतले फ्रेंच वसणुकेक एक नवी दिका दिली. भारतांत वसणुकवाद हाडपाचे श्रेय ताकाच वता. पूण १७४४त युरोपांत ऑस्ट्रियेच्या वारसावयल्यान ब्रिटीश-फ्रेंच हांचेमदीं झूज पेटलें. ला बूरदाँम हाणें चेन्नई प्रांताचेर जैत मेळोवन तें फ्रेंच शेकातळा दवरलें. १७४८ मेरेन तांचे भितर झूज चालूच आशिल्लें. त्याच वर्सा हैदराबादचो निजमुलमुल्क हाका मरण आयलें. ताचे सुभेदारी खातीर सुरू जाल्ल्या वारसा हक्काच्या झुजांत ब्रिटिशांनी नासिर जंग हाका आनी फ्रेंचांनी सुरवेक मुजफ्फर जंग आनी ताच्या मरणा उपरांत सलाबत जंग हाका तेंको दिल्लो. हैदराबाद प्रकरणावयल्यान फ्रेंच-मराठे हांचे संबंद इबाडले. १७५६त कॅनडाच्या प्रस्नावयल्यान इंग्लंड-फ्रांस हांचे भितर परत झूज जालें. भारतांतलें फ्रेंच वसणुकेक कसलीच बादा येवची न्हय हाका लागून फ्रेंच सरकारान काँत द लाली हाका सगळे अधिकार दिवन भारतांत व्हड सैन्य धाडलें. पूण हेर अधिकार्यांनी ताका कसलोच आदार दिलोना. नाविक दळ आनी भांडवलूय उणें पडिल्ल्यान ब्रिटिशांनी पाँडिचेरी आनी हेर कांय फ्रेंच वसणुकांचेरूय जैत मेळयलें. ह्या झुजा उपरांत भारतांतलें फ्रेंच सत्तेक देंवती कळा लागली.
१७६३त पॅरिसांत कबलात जावन इंग्लंड-फ्रांस हांचेमदलें झूज सोंपलें. तांच्यो कांय वसणुको परत मेळ्ळ्यो. पूण उपरांत फ्रेंच सत्तेक भारतांत तिचो सुरवातीचो दर्जो केन्नाच परत मेळ्ळोना. ब्रिटीश मात आपली सत्ता भारतांत वाडयत रावले आनी ती ताणीं तिगोवन दवरली.
भारतांतल्यान आयात जावपी वस्तूंचेर सरकाराचें खर नियंत्रण आशिल्लें. तेंच परी अधिकार्यांभितर चलिल्ल्या संघर्शान आनी भ्रश्टाचाराक लागून कंपनीक वायट दीस आयले. हाका लागून फ्रेंच सरकारान कंपनी बंद केली आनी भारतांतल्यो सगळ्यो फ्रेंच वसणुको आपल्या शेकातळा हाडल्यो. १७७६त अमेरिकन स्वातंत्र्या निमतान इंग्लंड आनी फ्रांस हांचेभिरत परत झूज सुरू जालें. ह्या वेळार फ्रेंच गर्व्हनरान मराठ्यांकडेन इश्टागतीची कबलात केली. भारतांत आशिल्ल्या फ्रेंच वसणुकांची राखण करपाखातीर द्स्युफ्राँ ह्या पराक्रमी अधिकार्याच्या फुडारपणाखाला एक व्हड नाविक दळ हिंदी म्हासागरांत धाडिल्लें. पूण ब्रिटीशांनी हें नाविक दळ काबार करून तांचेलागीं कबलात केली. ब्रिटीशांनी घेतिल्ल्यो फ्रेंच भारतांतल्यो वसणुको, हे कबलातीक लागून परत फ्रांसाक मेळ्ळ्यो.
भारतांत वेपार वाडोवप हो फ्रांसेझ लोकांचो मुखेल हेत आशिल्ल्यान अठराव्या शेंकड्याचे निमाणेकडेन मराठे सरदार आनी टिपूकडेन तांकां मर्यादीत संबंद दवरचे पडले. १७८९त जाल्ले फ्रेंच राज्यक्रांतीक लागून युरोपांत झूज निर्माण जाल्लें. ह्या झुजाचो परिणाम फ्रेंच वसणुकांचेर जालो.
१७९३त ब्रिटिशांनी परत भारतांतल्यो वसणुको आपले सुवादीन घेतल्यो. उपरांत भारताचेर फ्रेंच शेक बसोवपाचो निमाणो यत्न १८०२त नेपोलियन हाणें केलो. त्याच वर्सा फ्रांस-इंग्लंड हांचेमदीं कबलात जावन भारतांतल्यो फ्रेंच वसणुको फ्रांसाक परत मेळ्ळ्यो. त्यो ताब्यांत घेवपाच्या निमताक शार्ल मात्य हाच्या फुडारपणाखाला नेपोलियन हाणें व्हड सैन्य आनी नाविक दळ भारतांत धाडलें. पूण ह्यावेळार ब्रिटिशांनी पाँडिचेरी प्रदेशाचेर कडक देखरेख दवरिल्ल्यान ह्या सैन्याचो कांयच उपेग जालोना. १८०७त ब्रिटिशांनी मॉरिशस आनी रेयुन्याँ हे फ्रेंच तळूय आपल्या शेकातळा हाडले. १८१५त फ्रांस-ब्रिटन हांचेभितर कबलात जावन पाँडिचेरी, चंद्रनगर, माहे, कारिकल आनी यानम ह्यो वसणुको फ्रांसाक परत मेळ्ळ्यो. उपरांत १८५४ मेरेन त्यो फ्रेंच शेकातळ उरल्यो. १९५६त तांच्या विलीनीकरणांविशीं भारत-फ्रांस हांचेमदीं कबलात जाली. ती १९६२त पुराय जावन भारतांतले फ्रेंच सत्तेचो अंत जालो.
- कों. वि. सं. मं.
