काळांत गांवांत शिक्षणाची सोय नाशिल्ली. कृष्णाकय घरचे घराच अक्षरवळख जाली आनी घरचे भिक्षुकी वृत्तीक गरजेचें तितलेंच ब्रह्मकर्माचें शिक्षण गांवांतल्याच हरिबाबा मुर्कुडी हाचेकडल्यान मेळ्ळें.
ल्हानपणासावन ताका भाक्तिमार्गाकडेन ओड आशिल्ली. शिक्षणाची संद मेळळिना. पूण रामायण, भागवत आनी गीता हांच्या सातत्यान केल्ल्या वाचनांतल्यान संस्कृत भाशेचें गिन्यान ताणें आपले तीव्र बुद्दी आनी स्मरणशक्तीच्य म्हालवजार मेळयलें. मराठींतलें संतवाङमय अभ्यासून मराठी भाशेचेरूय अधिकार मेळयलो.
गोड आवाजाची उपजत देणे, गावपावी कला आनी परमार्थज्ञाना कडेन सभावीक ओड आशिल्ल्यान देवस्थानांतल्यान तो किर्तनां करूंक लागलो. स्वताच पदां रचुनूय तो अभंग गायतालो. ताणें ‘स्वात्मत्वामृतशतक’ नां वाचो एक पद्यग्रंथ बरयला. परिभाशिक शब्दांक म्हत्व दितासतना ताणें वेदान्तांतले सिध्दान्त सोंपे भाशेंत सांगल्यात.
घरची परिस्थिती सामकी गरिबीची, तातूंत भिक्षुकीची याचकवृत्ती मनाक पटनाशिल्यान ताका वैराग्य येवंक लागलें. संवसाराची आसक्ती उणी जांवक लागली, तेन्ना बांदकरान गुरू सोदपाखातीर घर सोडलें. वेंगुर्ल्याक विष्णुबुवा नांवाचो एक सत्यपुरूष ताका मेळ्ळो. ताणें बादकराक संप्रदायीक पद्दतीन म्हावाक्याचो उपदेश केलो. आनी रामदासी पंरपरेक सोबपासारको, ‘पयलीं प्रपंच करून उपरांत परमार्थ सादचो’ असो वेव्हारीक सल्लोय दिलो. गुरूच्या ह्या उपदशाप्रमाण बांदकर घरा आयलो. रामदासी दिक्षा घेतिल्ल्यान राम – सितेची प्राणप्रतिश्ठा केली. त्या काळांत दोंगरी सारक्या पोरने काबीजादींतल्या गांवांत हिंदूंचीं देवळां बांदपाक सरकारी परवानगी मेळनाशिल्ली. तेखातीर भायल्यान घर आनी भितरल्यान देवूळ अशी त्या देवळाची रचना केली.
बांदकरान आपलें, फुडलें पुराय जिवीत उपरांत रामाचे सेवेक ओंपलें. रामनमीचो उत्सव व्हडा दबाज्यान सुरू केलो. मदल्या काळांत ताणें भारतातंल्या तीर्थथळांचें दर्शन घेतलें. रामनमीच्या उत्सवाखातीर ताणें खाशेलीं संगीत नाटकां रचलीं. तीं अशीं- शुकरंभासंवाद, लोपामुद्रासंवाद, नटसुभद्राविलास आनी अहल्योध्दार. मराठी संगीत रंगमाचयेचो जनक अण्णा किर्लोस्कर हाणें बांदकराकडल्यान संगीत नाटकांची स्फूर्त घेतली अशी आख्यायिका आसा. गोंयांत खूबशा देवस्थानांनी देवाचो उत्सव सोंपयतना गौळणकालो करतात. त्या काल्याखातीर ताणें दोन काले रचल्यात.
बांदकराची पद्यरचना सुमार ८०० जातली. तातूंत किर्तनाचीं आख्यानां, अभंग, स्फुट श्लोक ह्या प्रकारांचो आस्पाव जाता. – कों. वि. सं. मं.
बांदोडकार, दयानंद बाळकृष्णः (जल्मः १२ मार्च १९११, पेडणे मरणः १२ ऑगस्ट १९७३, पणजी).
गोंय, दमण आनी दीव ह्या केद्रशासित प्रदेशाचो पयलो मुखेलमंत्री आनी एक उद्देगपती. ताच्या बापायचें नांव बाळकृष्ण आनी आवयचें नांव श्रीमती. ताणें मुळावें मराठीत शिक्षण म्हापशें आनी शालेय पुर्तुगेज शिक्षण पणजी हांगां घेतलें. पुर्तुगेज आनी मराठी तशेंच हिंदी आनी फ्रेंच भाशांचें ताका गिन्यान आशिल्लें. शिक्षण पुराय जातकच ताणें घरच्या वेवसायांत लक्ष घालें आनी फुडें खणमालक म्हूण नांव मेळयलें. जून १९३१ त सुशिलाबाय (आताचें सुनंदा) लक्ष्मण पेडणेकार नांवाचे चलयेकडेन ताचें लग्न जालें. ताका शशिकला, उषा, क्रांती आनी ज्योती ह्यो चलयो आसात. ताचो सिध्दार्थ नांवाचो चलो हाका तरणे पिरायेचेर मरण आयलें. शशिकला ही फुडें गोंयची मुखेलमंत्री जाली.
इसवी सन १८४२ तले छोडो भारत चळवळींत वांटो घेवन ताणें राजकीय मळार प्रवेश केलो. तरणेपणांत रॉयवादी विचारसरणीकडेन ताका ओड आशिल्ली. तातूंतल्यानूच तरणाट्यांक एकठांय हाडून गोंयांत समाजप्रबोधनाचो वावर हातांत घेवपाची ताका प्रेरणा मेळ्ळी. गोंयचे सुटके चळवळींत ताणें भूंयघत कार्यकर्त्यांक पुरायतरेन आदार दिलो. गांवगिऱ्या वाठारांत मराठी शाळा चलच्यो म्हूण यत्न केले. १९ डिसेंबर १९६१ वर्सा गोंयची सुटका जातकच बांदोडकारान स्वतंत्र गोंयांत महाराष्ट्रवदी गोमंतक पक्षाची थापणूक केली (१९६३). गोंय महाराष्ट्रांत विलीन करचे ह्या मताचो तो कट्टर पुरस्कर्तो आशिल्लो. डिसेंबर १९६३ त सार्वत्रिक वेचणुकेंत ताणें ‘इडियन नॅशनल काँग्रेस’ पक्षाचो पराभव करून, एकुण ३० तले १४ जागे मेळयले. तीन अपक्षांच्या आदारान भोवमत सिध्द करून महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्षांचें मंत्रिमंडळ स्थापन केलें. बांदोडकारान वेंचणूक लडोवं नाशिल्ल. पूण कार्यकर्त्यांचे विनवणेखातीर १९६३ वर्सा तो गोंयचो पयलो मुखेलमंत्री जालो. महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्षाचो मुखेल हेत गोंय महाराष्ट्रांत विलीन करपाचो आशिल्लो. मुखेलमंत्री जातकच गोंय महाराष्ट्रांत विलीन करपाखातीर ताणें जनतेचें मन वळोवपाचें थारायलें. केंद्रान गोंयचेविशीं जनतेचो कौल घेवपाचें थारायलें. कौल निःपक्षपाती वातावरणांत जावंचो देखून बांदोडकरान मुखेलमंत्रीपदाचो राजीनामो दिलो (३ डिसेंबर १९६६).
