बागडी – २ एक द्रविड जमात. ह्या लोकांची वसती चडशी आसाम, ओडिसा आनी अस्तंत बंगालांत आसा. ह्या लोकांचे उत्पत्तीविशीं कांय आख्यायिका आसात. तातूंतले एके आख्यायिकेंत तांची उत्पत्ती शिव – पार्वतीसावन मानल्या. मिदनापुरी जिल्ह्यांतल्या बागडी ह्या प्रदेशावयल्यान ह्या लोकांक हें नांव मेळ्ळें शें गेट ह्या मानववंशशास्त्रज्ञाचें मत आसा. बागडी लोकांच्यो पोटजाती खूब आसून तांच्येमदीं रोटीबेटी वेव्हार जायनात.
चडशी बागडी लोक वैष्णव. ते शिव, धर्मराज (यम), दुर्गा, गोसाई इरा आनी बडा पहाड ह्या देवतांक भजतात. पूण ह्या सगळ्यांपरस ‘मनसा’ ही तांची आवडटी देवता. हे देवतेचो उत्सव ते व्हड दबाज्यान मनयतात. आषाढ, श्रावण, भाद्रपद आनी आश्र्विन ह्या चार म्हयन्यांमदीं बोकड्याचो बळी दितात आनी शीत, गोडशें, फळा फुलां हाचो निवेद्द दाखयतात. नागपंचमीच्या दिसा तिची चार भुजांची मूर्त करून तिची मिरवणूक काडटात आनी उपरांत ती मुर्त उदकांत सोडटात. पावसाळ्यांत थंय सोरपाची भिरांत आसता. ताका लागून बागडी लोक ‘मनसा’ देवतेक भजतात.
भाद्रपदांतले उमाशेक बांकुरा आनी मानभूम जिल्ह्यांतले बागडी लोक भादू देवाची पुजा करतात. भादू ही पाचेत राज्याची धूव आशिल्ली आनी तिणें आपल्या लोकांखातीर मरण आपणायलें अशी समजूत आसा. तिच्या पुजेच्या उत्सवांत नाच, पदां ह्यो कार्यावळी जातात आनी जाणटीं – भुरगीं सगळीं हातूंत वांटो घेतात. ओडिसांतल्या बागडी लोकांमदीं प्रौढ लग्नपद्दत प्रचलित आसा. हांच्या लग्नांत कनिश्ट जातीचे ब्राह्मण पुरयतपन करतात. खऱ्या लग्नांपयलीं बागडी तरणाट्याचें लग्न ‘महुवा’ ह्या झाडावांगडा करतात. तेन्न ताचो इजवो हात सुतान त्या झाडाक बांदतात, उपरांत तो हात सोडयातात आनी त्याच सुतान ताच्या हाताक महुवाचीं पानां बांदतात. उपरांत न्हवऱ्याकडले लोक व्हंकलेच्या गांवांत वतात. व्हकलेच्या माटवांत भितर सरतना दोनूय पक्षांमदीं फटीचीं झगडीं जातात आनी तातूंत न्हवरेकारांचें जैत जाता. न्हवऱ्याक उपरांत पाटार बसयतात. पाटाच्या चारूय वटांनी चार मडकीं दवरतात. तातूंतलीं दोन तेलाचीं, तिसरें धान्याचें आनी चवथें शेंदूर भरिल्लें आसता. व्हंकल माटवांत येतकच सव्याभोंवतणीं सात प्रदक्षणां घालतात आनी न्हवऱ्या म्ह्यांतनयेवन बसता. त्या दोगांयचेमदीं एक इदकाचो फोंड आसता. उपरांत व्हवरो – व्हंकल आनी व्हकलेचो बापूय हांचे उजवे हात पुरोयत सुतान एकठांय बांदता. ह्या विधीचो अर्थ, व्हंकलेच्या सोयऱ्यांनी तिका न्हवऱ्याचे सुवादीन करप आनी न्हवऱ्यान तिका आपणावप असो जाता. उपरांत न्हवरो व्हंकलेचो पिंजरीन भांग भरता, ताका ‘सिंदूरदारन’ म्हणटात. हो सुवाळो सगळ्यांत म्हत्वाचो मानतात.
हे लोक मडें लासतात आनी अस्थी न्हंयेंत उडयतात. अपघातांत मरत जाल्यार तशेंच, ल्हान भुरग्यांक, देवी, पटकी ह्या रोगांनी मेल्ल्यांक पुरतात. ओडिसांतले बागडी लोक, मेल्ल्याची तकली उत्तर दिकेवटेन करून दावे कुशीचेर पुरतात. एका म्हयन्यात श्राद्ध करतात. – कों. वि. सं. मं.
बागडी – ३ राजस्थानांतली एक जात. बागड उतराचो अर्थ रान असो आसा. हे जातीचे लोक पयलीं रानांनी रावताले. तेखातीर तांकां बागडि हें नांव मेळ्ळें. ह्या लोकांची उत्पत्ती राजपुतांपसून जाली अशें टॉड हाचें मत आसा. तांचेमदीं पमवार, पडिहार, कोळी, चारण, भाटी, ओरी, डाबी अशो पोटजाती आसात.
हे लोक चडशे सगळ्या देवांक भजतात आनी तांच्यो परबो मनयतात. गाय, म्हस, मोर आनी हंस हीं तांचीं देवकां आसात. हांकां मारीत जाल्यार बागडी मनशाक जातपचायतीकडेन दंड भरचो पडटा.
शेती हो तांचो मुखेल वेवसा. कांय सुवातींनी ते पशू चिकित्सा करतात. हांच्यांतले कांय लोक बावरौ लोकांवांगडा मध्य प्रदेशांत वचून चोरी करप, दरोडो घालप असलेय वेवसाय करूंक लागले. बागडी लोक कुडीन बळिश्ट आसतात. ते पाचव्या किराचे कपडे घालतात. शिपायी बाण्याच हे लोक सदांच आपलेकडेन एक पिस्तोल बाळगितात.
बागडी लोक एकाच देवकांत लग्न जायनात. व्हंकलेच्य मनगटांत एक दोरो बांदून लग्न थरयतात. लग्नाच्या वेळार व्हंकलेच्या बापायक देज म्हणून तशेंच जातपचायतीक कांय रुपया दिवचें पडटात. लग्नांत गुर्रा हो पुरयतपण करता. सप्तपदी हो लग्नांतलो मुखेली विधी आसता.
भुरग्याच्या जल्मावेळार ऐपत आशिल्ले लोक सोयऱ्या – धायऱ्यांक जेवण घालतात. भुरग्याची पत्रिका ब्रन्मण तयार करता आनी तोच नांव दवरता. पाच ते धा दीस मेरेन सुयेर पाळटात
हे लोक मडें लासतात. ल्हान भुरग्याक मात पुरतात. तिसऱ्या आनी बाराव्या दिसा श्राद्ध केतात. वर्सुकी श्राद्ध करतात. –कों. विं. सं. मं.
बागल, भीमरान रामचंद्र जल्म २७ फेब्रुवारी १९२३, गडेगांव, पंढरपूर)
सुटकेझुजारी. ताणे मराठी माधयमिल शिक्षण घेतलें. सुरवेच तो ‘पिझंट आनी वर्कर्स पार्टी’ चो वांगडी आसलो. उपरांत१९५९ त तो ‘इंडियन नॅशनल काँग्रेस’ संघटनेचो वांगडी जालो. दत्तात्र तिवरे हाच्या मार्गदर्शनाखाला ६ जुलाय १९५५ ह्या दिसा पैंगीणी (काणकोणां) जाल्ल्या सत्याग्रहांत ताणें वांटो घेतिल्लो. पोलिसांनी ताका धरून खूब मारलो,
