लागून ताणें जायती भोंवडी केली आनी जायतो अणभवूय मेळयलो. हे भोंवडेंतल्या आपल्या इश्टंची एक व्हड नामावळ ताणें हर्षचरितांत दिल्या. तातूंत कवी,विव्दान, गितरचनाकार, प्राकृत रचनाकार, वीख उतरावपी, वैद्य,प्रवचनकार, कलकार, शेट, चित्रकार, वादक, गवाय, नर्तक-नर्तकी, भिक्षुणी, मंत्रीक, संन्यासी आनी हेरांचो आस्पाव जाता.
घरा परत येतकच ताची वागणूक सुदारली आनी ताणें वेद-वेदांगांचो आनी शास्त्रांचो खोलायेन अभ्यास केलो. ताणें प्रत्यक्षांत आपल्या विद्या – गुरूचो खंयच उल्लेख केल्लोना. पूण ताणें बरयल्ले कादंबरीच्या नमनश्लोकांत ताणें भर्च नांवाच्या एका व्हड मनशाक वंदन केलां.
उपरांत बाणभट्टाविशीं लोकांनी हर्षवर्धनाचे कान भरिल्ल्यान ताणें बाणभट्टाक ताचे छंदीफंदी वागणुकेचो जाब विचारूंक आजिरावती देगेर आशिल्ल्या मणितारा गांवच्या आपल्या शिबिरांत आपयलो. पूण ताची पुराय वळख पटतकच ताचें मत बदल्लें. ताची विव्दत्ता आनी बुध्दिमत्ता पळोवन राजा खोशी जालो आनी ताणें ताका राजाश्रय दिलो.
बाणभट्टान आपल्या जायत्या संकश्टांचो उल्लेख करूनूय ताणें आपले गरिबीचो खंय उल्लेख केल्लोना. ताचेवयल्यान ताचें जिवीत सुखांत आनी वैभवांत गेल्लें आसूंक जाय अशें म्हणटात. आपल्या आश्रयदात्याविशीं ताका एक वेगळोच आदार आनी अभिमान आशिल्लो हें ताणें बरयल्ल्या हर्षच्या चरित्रावयल्यान स्पश्ट जाणवता. ‘हर्षचरित’ अपुर्णूच उरलां. पूण तें पुराय करपाचो ताचो उद्देशूय नाशिल्लो. कारण हर्षचें गूणगान करप हें आपल्या आवाक्याभायर आशिल्ल्याचें ताणें स्पश्ट म्हळां.
‘हर्षचरित’ आनी ‘कादम्बरी’ हातूंत आयिल्ल्या इल्लेखांवयल्यान बाणभट्टाक आशिल्ली जाण आनी विव्दत्ता सहज कळटा. व्यास, सुबंधू, भट्टार, हरिचंद्र, प्रवरसेन, भास, कालिदास, गुणढ्य, सातवाहन, आदद्याराज आदी कितल्याशाच कवींचो ताणें तांच्या खाशेलपणासयत उल्लेख केला.
ताणें चण्डीशतक आनी मुकुटताडितक (भीम दुर्योधन, गदायुध्दावयलें नाटक) ह्यो साहित्यकृती रचल्यात. ‘कादम्बरी कथा’ ताची पुराय जावंक शकली ना. ताचो पूत मुषणभट्ट हाणें ती पुराय केली.
बाणभट्टाचे गद्यग्रंथ तातूंतल्या संस्कृतीक दर्शनाच्या तपशिलाखातीर आनी समृध्द शैलीखातीर तोखणाय करपासारके आसात. – कों. वि. सं. मं.
बाणलिंगः एके तरेचें शिवलिंग. नर्मदेंतल्या एका खाशेल्या आकाराच्या फातरांक ‘बाणलिंग’ अशें म्हणटात. हीं लिंगां बाणासुरान पुजेखातीर तयार करून नर्मदेलागसारच्या दोंगराचेर सोडिल्लीं. थंयसावन तीं नर्मदेंत येवन पडलीं, अशें याज्ञावल्क्य संहितेंत म्हळां. सूत संहितेंत हे विशीं एक कथा आयल्या ती अशी.
बाणासूर हो शिवाचो भक्त आशिल्लो. तो सदांच शिवलिंग तयार करून ताची पुजा करतालो. १०० वर्सा नेमान ताणें अशी पुजा करतकच ताका शंकर प्रसन्न जालो. शंकरान ताका जाय तो वर मागपाक सांगिनाफुडें ताणें मागलें, ‘देवा, सदांच हीं लिंगां तयार करून म्हाकावाज आयला. तेन्ना तूं म्हाका तुवें निर्माण केल्लीं लिंगां दीं’. तेखातीर शिवान बाणसुराक १४ किटी लिंगां दिलीं. बाणान तीन कोटी लिंगां स्वताखातीर दवरलीं, तीन कोटी कालिकागर्तांत, तीन कोटी श्रीशैल पर्वताचेर आनी एकेक कोटी लिंगांची कन्यकाश्रम, महेश्र्वर क्षेत्र, कन्यातीर्थ, महेंद्रपर्वत आनी नेपाळांत स्थापणूक केली.
बाणलिंगां खूब तरांची आसतात. तांचेर आशिल्ल्या चिन्नांवयल्यान तांकां इंद्र, अग्नी, यम, निर्ऋती, वरूण, वायू, कुबेर, रूद्र हीं नांवां आसात. बाणलिंग हें शंकराचें प्रतीकात्मक रूप मानतात. नर्मदेभाशेनूच गंगा, यमुना ह्या न्हंयांनीय बाणलिंगां मेळटात. बाणलिंगाची प्रतिश्ठापना करून ताचेर कसलोच संस्कार करपाची गरज ना अशें भविश्य पुराणांत म्हळां. सगळेकडेन जैत मेळचें अशी इत्सा आसल्यार फांतोडेर बाणलिंगाचें स्मरण करचें. येजमानाक शिवाचो निवेद्य खावपाक मनाय आसा. पूण बाणलिंगाक ओंपिल्लें उदक वा अन्न ताच्यान खावं येता.
बाणलिंगाचें लक्षण याज्ञवल्क्य संहितेंत सांगलां तें अशें
प्रशस्तं नार्मदं लिडःगं पक्वजम्बुफलाकृति । मधुवर्णं तथा शुक्लं नीलं मरकतप्रभम् । हंसडिम्बाकृति पुनः स्थापनायां प्रशस्यते ॥
अर्थः पिकिल्ल्या जांबळाच्या आकाराचें तशेंच हंसाच्या तांतयाच्या आकाराचें नर्मदेंतलें लिंग प्रशस्त आसा. तें म्होवाच्या रंगाचें, निळें वा मरकताच्या रंगाचें आसचें. अशे तरेच्या लिंगाची स्थापणूक करची. – कों. वि. सं. मं.
बाणावलीकार, गजानन रायुः (जल्मः १८ मे १९३८, शिवोली- बारदेस).
सुटकेझुजारी. ‘आझाद गोमंतक दल’ संघटनेचो तो वांगडी आशिल्लो. वणटीपत्रकां लावप, पत्रकां वांटप, सुटकेझुजाऱ्यांक अन्न आनी रावपाक जागो दिवप, तांचीं हत्यारां सांबाळून दवरप आनी दल संघटनेक वांगडी मेळोवन दिवप असलीं कामां तो करतालो. १० मार्च १९५६ ह्या दिसा पोलिसांनी ताका धरलो, खूब मार दिलो आनी बंदखणींत दवरलो. एका वर्सा उपरांत ताची बंदखणींतल्यान सुटका जाली. परतून एकदां ताका धरपाचें फर्मान काडिल्लें. तेन्ना ताका फोर्सान सावंतवाडीक
