राज्य केलें. ह्या काळांत ताणें राश्ट्रकूट आनी प्रतिहार राजवटींआड झुजून पुराय उत्तर भारत आपल्या शेकातळा हाडलो. अस्तंतेक सिंध आनी दक्षिणेक नर्मदा न्हंयेमेरेन ताच्या राज्याच्यो शिमो आशिल्ल्यो. धर्मपालाफाटल्यान देवपाल, विग्रहपाल आनी निमाणें नारायणपाल ह्या राजांनी इ. स. 908 मेरेन बंगालांचेर राज्य केलें. नारायणपालाच्या डळमळीत फुडारपणाक लागून पालवंशीयांची सत्ता प्रतिहाराकडेन गेली. पूण राश्ट्रकुटांनी प्रतिहाराक हारयिल्ल्या नारायणपालाक आपलें राज्य परत मेळ्ळें. नारायणपाला उपरांत राज्यपाल, गोपाल आनी विग्रहपाल हांणी सुमार आठ वर्सा राज्य केलें. पालवंशांतल्या महिपाल, जयपाल, तिसरो विग्रहपाल, दुसरो महिपाल, सूरपाल, रामपाल हांणी इसवी सन 1102 मेरेन राज्य केलें. रामपाला उपरांत पालवंश दुबळो जालो. राधा प्रांताचो राज विजयसेन हाणें पालवंश पुराय तरेन नश्ट केलो (इसवी सन 1160). पाल राजघराण्यान बंगालाचेर 400 वर्सा राज्य केलें. ह्य काळांत हांगा साहित्य, कला, तत्त्वज्ञान आनी गिन्यानाच्या मळार व्हड उदरगत जाली. देखून ह्या काळाक ‘पालयूग’ म्हणटा.
इकराव्या शतमानांत वर्मा आनी बाराव्या शतमानांत सेन राजवंशान बंगालांत सत्ता भोगली. लक्ष्मणसेन राजाचे राजवटीत साहित्य कलेक खूब आदार मेळ्ळो. महाकवी जयदेव तांच्या दरबारांत आसलो. ताचे फाटल्यान देववंशाची राजवट आयली. ह्या विशयातलो दुनजमाधव दशरथ हाणें पट्टीकेरा वाठाराचे राज्य केलें. ही राजवट भोव थोडो काळ आसली. इ. स. 1200 च्या अदमासाक बख्त्यार खिलजी हाणें बंगालचो चडसो वाठार आपल्याक शेकातळ हाडलो. हेवरवीं ह्या वाठाराचेर मुसलमानी राजवट आयली. ताचे फाटल्यान अलीमर्दानखान, गियासुद्दीन, नसिरुद्दीन, बग्राखान, कद्रखान, बहारामखान, इझुद्दीन, इलियासशहा सिंकदरशहा ह्या सुभेदारांनी इ. स. 1416 त ह्या वाठाराचेर आपलो ताबो दवरलो. पंदराव्या शतमानांत गणेश ह्या हिंदू राजान मुसलमानी सत्तेक हारोवन हो वाठार आपल्या ताब्यांत घेतलो. ताचे फाटल्यान ताचो चलो यदू हाणें इसलाम धर्म आपणावन जलालुद्दीन ह्या नांवान 1431 मेरेन राज्य केलें. फुडें बंगालची सत्ता इलियास वशाकडेन गेली. ती 1487 मेरेन आसली. उपरांत विंगड विंगड सुभेदारांचें ह्या वाठाराचेर शासन आसलें. हातूंत अल्लाउद्दीन हुसेनशाहा नांवाच्या सुभेदाराच्या कालखंडांत म्हळ्यार 1493 ते 1519 बंगालांतलो म्हान संत चैतन्य जावन गेलो. हो काळ शांती आनी भावपणाचो आसलो. 1538 त शेरशहा हाणें ह्या वाठाराचेर आपलो ताबो मेळयलो. ताणें आपलो कारभार बरे तरेन चलयलो. 1574 त मोगल सम्राट अकबर बादशहान बंगाल जिखून थंय आपलो सुभेदार दवरलो. राजा मानसिंग 1587 ते 1605 बंगालचो सुभेदार आसलो. ह्याच काळांत पुर्तुगेज लोकांनी आराकान आनी चितागाँग (आयचो बांगलादेशाचो वाठार) ह्या सुवातांनी आपलो जम बसयिल्लो. थोड्या काळा उपरांत पुर्तुगेजांनी हुगळीक आपलि ठाणें केलें. औरंगजेबाचे राजवटींत मीर जुलमा आनी शाहिस्तेखान बंगालचे सुभेदार जाले. ह्याच काळांत वेपार – उद्देगाचें निमित्त करुन ब्रिटिशांनी इस्ट इंडिया कंपनीच्या नांवान आपलो जम बसयलो. जायत्या सुवातांनी आपल्यो वखारी उकत्यो केल्यो. फ्रेंच आनी हॉलंडी लोकांनीय आपल्यो वखारी घाल्यो. १६८८ वर्सा मोगलां आड जाल्ल्या झुजांत ब्रिटिशांक हार खांवची पडली तरीय हुगळीक वेपार करपाक आनी उलबेरियाक किल्लो बांदपाखातीर मोगलांची मान्यताय तांकां मेळ्ळी. १६८९ त इब्राहिमखान हो बंगालचो सुभेदार जालो. ताणें शांततायेचो पुरस्सकार केलो. पूण ताच्या कार्यकाळांत उपराशिल्ली बंडाळी ताच्यान आटापा हाडूंक जालीना. पूण ब्रिटिशांनी हाचो फायदो घेतलो. स्वताचे राखणेचें कारण मुखार करुन तांणी कलकत्ता, चंद्रनगर, चिनसुरा नगरांनी व्हड किल्ले बांदले. इ. स. १६९० मेरेन ब्रिटिशांनी बंगालांतलो पुराय वेपार – उद्देग आपल्या ताब्यांत घेतलो. इ. स. १७०० वर्सा ब्रिटिशांनी सुटानाटी गोविंदपूर आनी काळिकाता हीं खेडीं विकतीं घेतलीं. काळिकाता फुडें कलकत्ता म्हणून नांवारुपाक आयलें.
१७५६ त आलिवर्दिखान हाचो नातू सिराज उद्दौला हो पिरायेच्या एकुणिसाव्या वर्सा बंगालच्यो सुभेदार जालो. हो बंगालचो निमणो नवाब. त्या वेळावेलो तात्त्कालीन इस्ट इंडिया कंपनीचो मुखेली क्लायव्ह हाणें ताचो प्रधान मीर जाफर हाका फितूर केलो. १७५७ त जाल्ल्या प्लासीच्या झुजांत मीर जाफर हाणें ब्रटिशांक नवाबाआड आदार दिलो. हाका लागून प्लासीचो लडाय ब्रिटिशांनी जिखली. ह्या जैतान ब्रिटिशांची भारतांतली बुन्याद घट जाली. १७७२ ते १८०७ ह्या काळांत लॉर्ड वॉरन हेस्टिंग्स, मॅकफरसन, कॉर्नवालीस, वेलस्ली, मिंटो हे इस्ट इंडिया कंपनीचे गव्हर्नर जनरल म्हणून बंगालांत आयले.
ब्रिटीश सत्तेआड समाजीक आनी राजकीय मळार जागृताय करपाचो वावर बंगालांत खूब आदीं सुरू जालो. १८५१ त ‘नॅशनल असोसिएशन’ ची स्थापणूक जाली. तिचें स्वरुप अखिल भारतीय पांवड्यावयले आसलें. १८३८ त ‘ब्रिटीश-इंडिया सोसायटी’ ची स्थापणूक जाली. तातूंत सगळ्या जातीधर्माचे जमीदार एकठांय जाल्ले. १८६७ ते १८८० मेरेन कांय देशभक्त लोकांनी ‘चैत्रमेळ’ नांवाचो उत्सव चालू दवरिल्लो. ह्या उत्सवाचो मुखेल हेत देशाखातीर एकठांय येवप हो आसलो. ब्रजेंद्रनाथ ठाकूर, गणेन्द्रनाथ ठाकूर, नवगोपाल मित्र हांची बुद्द ह्या मेळाफाटल्यान आसली. रवींद्रनाथ टागोर होय ह्या मेळांत वाटो घेतालो. अशा संघटणांतल्यान फुडें काँग्रेस जल्माक आयली. ह्याच कालखंडांत बंगालच्या राजकीय मळार बिपीनचंद्र पाल, सुरेंद्रनाथ बॅनर्जी हांचो उदय जालो.सुरेंद्रनाथ बॅनर्जी १८९५ वर्सा पुणें आनी १९०२ वर्सा अहमदाबादेक भारिल्ल्या काँग्रेस अधिवेशनाचो अध्यक्ष आसलो. बिपीनचंद्र पाल क्रांतिकाराच्या गुप्त पंगडाकडेन समबंदीत आसलो. वंगभंग आनी स्वदेशी आंदोलन हातूंत ताचो वांटो मोलाचो थारला.
