वंगभंग हें बंगालच्या इतिहासांतलें काळें प्रकरण. ब्रिटिशांनी १९०५ वर्सा धर्माच्या नांवान केल्ले बंगालचे फाळणेक हिंदू आनी मुस्लीम ह्या दोनूय जमातींनी खर विरोध केलो. निमाणें १९११ वर्सा ब्रिटिश सरकारान बंगाली भौसामुखार नमून लॉर्ड कर्झन हाणें फाळणेचो वटहुकूम फाटीं घेतलो. भारतीय सुटके झुजांत बंगालच्या क्रांतिकारकांचो वांटो खूब मोलाचो. वंगभंगा उपरांत तांचे कुशळ संघटण करपाचो वावर अरविंद घोष हाणें केलो. गांधीच्या असहकार आंदोलनांत पुराय बंगाल वांटेकार जाल्लो. चित्तरंजन दास हाणें असहकार आंदोलनांत बंगाली भौसाचें फुडारपण केलें. ताच्या फाटल्यान हे चळवळींचें फुडारपण सुभाषचंद्र बोस हाचे कडेन गेलें. हरीपुराक भरिल्ले काँग्रेसीचो तो अध्यक्ष आसलो. ताच्या क्रांतिकारी विचारांचो मेळ हेर काँग्रेसी फुडाऱ्यांवांगडा पडूंक नाशिल्ल्यान तो पक्षांतल्यान भायर सरलो आनी ताणें फॉरवर्ड ब्लॉक नांवाच्या पक्षाची स्थापणूक केली. आझाद हिंद फौज हे संघटणेची निर्मणी करपांत ताचो म्हत्वाचो वांटो आसा.
1941 वर्सा जपानाच्या आदारान सिंगापूरांत ताणें आझाद हिंद फौजेचें पुनर्संघटण केलें. हे खातीर ताणें जर्मनीचोय पालव मागिल्लो. 21 ऑक्टोबर 1943 वर्सा सिंगापूरांत ताच्या फुडारपणाखाला स्वतंत्र भारताच्या हंगामी सरकाराची स्थापणूक केली. जपानान ब्रिटिशंकडल्यान जिखून घेतिल्ले अंदमान निकोबार हे जुंवे आझाद हिंद फौजे सुवादीन केले.1944 वर्साच्या म्हाझुजांत जर्मनी आनी जपान हांकां हार पडली आनी तेवरवीं तांचेर आदारून आशिल्लो आझाद हिंद फौजेक खर धपको बसलो. 18 ओगस्ट 1945 त सुभाषचंद्र बोस हाका विमान अपघातांत मरण आयलें. हाका लागून हांगाचे क्रांतिकारी संघटणेची ब्युन्याद हाल्ली दुसरे वाटेन दुसऱ्या म्हाझुजाच्या धपक्यांतल्यान युरोपांतल्या चडशा देशांची अर्थीक आनी लश्करी तांक उणावल्ली. ब्रिटिशांकय भारताचेर शासन चलोवप खूब कठीन जावंक लागिल्लें. निमाणें ब्रिटिशांनी भारताक स्वातंत्र्य दिवंचेआदीं पुराय भारताची धर्मीक भारत आनी पाकिस्तान अशी फाळणी केली. हाचो परिणाम म्हूणन बंगालाचेय दिन कुडके जाले. उदेंत बंगालांत मुसलमान चड आशिल्ल्यान तो पाकिस्तानांत आस्पावलो. 1972 त उदेत पाकिस्तान, पाकिस्तानासावन वेगळो जालो. आयज ह्या वाठराक बांगलादेश म्हणटात. भारतीय संगराज्यातलें बंगाल (अ.) राज्य 1947 त अस्तित्त्वांत आयलें. 1 जानेवारी 1950 ह्य दिसा कूचबिहार हो जिल्हो ह्या राज्यांत आस्पावलो. 2 ऒक्टोबर 1954 ह्या दिसा चंद्रनगर हो वाठार बंगालांत आस्पावलो. 1956 वर्सा राज्य पुनर्रचणूक अधिनेमावरवीं बिहार राज्याचो 8177 चौ. किमी. वाठार ह्या राज्यांत आस्पावलो.
राज्यवेवस्था: रांज्यांत त्रिस्तरीय पंचायत राजवेवस्था आसा. 1788 वर्सा मेरेन राज्यात 3437 पंचायती, 331 पंचायती समीती आनी 16 जिल्हो परिशदो आसल्यो. राज्यांतले विधानसभेचेर 294, लोकसभेचेर 42 आनी राज्यसभेचेर 16 वांगडी वेंचून काडटात. थळावें प्रशासन बरे तरेन चलचें म्हणून राज्याचे 17 जिल्हे केल्यात. तांचीं नांवां अशीं – बांकूर, बिरभूम, वर्धमान, कलकत्ता, कूचबिहार, दार्जिलिंग, हुगळी, हावडा, जलपैगुरी, माल्डा, मेदिनीपूर, मुर्शिदाबाद, नादीय, पुरुलिया, उत्तर चौवीस परगण, दक्षिण परगण, आनी अस्तंत दिनाजपूर. राज्याचे राजपाटण कलकत्ता आसून राज्य प्रशासन हांगासावन चलता.
अर्थीक स्थिती : राज्यांत देशांतलें 14% भात-पीक जाता. 1988-98 वर्सा भाताचें वट्ट उत्पादन 1,15,155 हजार टन इतलें जालें. भातपिकसखाला 5622.0 हजार हेक्टर भूंय आसा. राज्यांत देशांतलें 59.5% ताग, 21.5% च्या, 29.2% बटाट हांचे उत्पादन जाता.1988-89 मेरेन तेलबियांची लागवड 492.5 हजार हेक्टर वाठारांत केल्या. ताचे पासून 403.6 हजार टन तेलबियांचें उत्पादन जाता.
कोळसो आनी चीनी माती रज्यांत व्हड प्रमाणांत मेळटा. हेर खनिजांमदी डोलोमायट, रॉक फॉस्फेट, भाजिल्ली माती, चूनखडी, तांबें, लोखण, सिलीका, मँगनीज, रेंवचे फातर (sandstone) हांचो आस्पाव जाता. 1987 त राज्यांत कोळशांचे उत्पादन 21.06 दशलक्ष मॅट्रीक टन इतलें जालें. ताग, च्या, कापड गिरणी, रेशमी, सायकली, कागद, यांत्रिकी आनी अभियांत्रिकी वस्तू, रसायनां, साकर, ऐलुमिनीयम, लांकूड कारागिरी,
