जोतीं, दुदाचें उत्पादन, कंवची हे उद्देग राज्यांत भरभराटीक आयल्यात. केबल, रेल्वे डबे, सारीं, तारवां, बांदावळ हे उद्देग सरकाराच्या नियंत्रणाखाला आसात.
शिंपणावळ प्रकल्प दामोदर देगण प्रकल्प, मयुरकाशी प्रकल्प, कांगसाबटी प्रकल्प हे राज्यांतले भोवउद्देशी शिंपणावळ प्रकल्प आसात. तिस्ता धारण प्रकल्पूय राज्यांत उदकापुरवणेच्यो गरजो भागयता.
ऊर्जा प्रकल्प दामोदर देगण प्रकल्प, मयुरकाशी प्रकल्प, बंदले ऊर्जा प्रकल्प केंद्र, संथालदी ऊर्जा केंद्र, दुर्गापुर प्रकल्प, कोलघाट ऊर्जा प्रकल्प. राज्यांत वीज आनी पुरवण महामंडळ शारांत वीज पुरवण करता. ताच्या हाताखाल चार केंद्रां आसात.
येरादारी आनी संचारण : उदकाळ न्हंयो आनी व्हड दर्यादेग हांकां लागून राज्यांत उदका येरादारीक खूब म्हत्व आसा. राज्यांत 779 किमी. लांबायेचे उदका मार्ग (न्हंय आनी खारीजां मेळून ) आसात. राज्यांतलें म्हत्वाचें शार हुगळी न्हंयेचेर वसलां. उदका रचनाचीं साधनां उपलब्ध आशिल्ल्यान तें वेपार आनी आर्थीक उलाढालींचें केंद्र थारलां. ईशान्या भारताक भारताच्या हेर वांट्यांकडेन जोडपांत राज्यांतल्यान वचपी रेल्वे आनी रस्ते उपगी थारल्यात.
ट्राम राज्यांत उपलब्ध आशिल्लें एक म्हत्वाचें येरादारीचें साधन. ट्रामसेवा राज्यांत कलकत्याक 1883 वर्सा सुरु जाली. कलकत्ता ट्रामसेवा कंपनी ही सेवा दिता. 1991-92 त हे सेवेसावन राज्याक 10.50 कोटी येणावळ मेळ्ळी. पूण तेच वांगडां 37.25 कोटी खर्चाचो भार पडिल्ल्यान वट्ट 27 कोटी लुकसाण सोंसचें पडलें. हाका लागून ही सेवा बंद करपाचो प्रस्ताव सरकारान विचारांत घेतला.
1986 मेरेन बंगाली भाशेंत 52 दिसाळीं आनी 433 सातोळीं भायर सरतालीं राज्यांत मान्यतायप्राप्त दिसाळ्यांचो खप 9 लाख 10 हजार जाल्यार हेर नेमाळ्यांचो 13 लाख 69 हजार इतलो आसा (1989). अमृतबझार पत्रिका इंग्लीश बंगाली हें राज्यांतलें म्हत्वाचें दिसाळें आसून 1990 त ताचो दीसपट्टो खप 4,08,773 इतलो आसलो. हेर म्हत्वाच्या खबरांपत्रांमदीं जुगांतर (बंगाली), स्टेटसमन (इंग्लीश), हिंदुस्थान स्टँडर्ड (इंग्लीश), विश्र्वामित्र (इंग्लीश), सनमार्ग (इंग्लीश) हांचो आस्पाव जाता.
राज्यांत दूरदर्शन आनी आकाशवाणीचें जाळें पुरयपणान पातळिल्लें आसा कलकत्ता दुरदर्शन केंद्र दोन वाहिनींवयल्यान कार्यावळी विरयतात. सिनेमा निर्मणेंतूय नवे नवें प्रयोग जाल्ले आसून 1990 वर्सा बंगाली भाशेंत 50 सिनेमांची निर्मणी जाली. 1990 वर्सा कलकत्त्याच्या चित्रनिर्मणी केंद्रांनी विंगड विंगड भाशांतली 77 सिनेमांची निर्मणी जाली.
लोक आनी समाजजीण राजपाटण – कलकत्ता. लोकसभा – बंगाली. अक्षांश आनी रेखांश 2138 उत्तर ते 2710 उत्तर आनी 8550 उदेंत ते 8950 उदेंत. लोकसंख्या 67982,732 (1991).
धर्म राज्यांत हिंदूंचें प्रमाण 78%, मुसलमान 19% आनी हेर 3% बौध्द, जैन आनी क्रिस्तांव आसात. हेर जातीं मदीं उच्चवर्गियांच्यो सप्तशती, वैदिक, कनौजी, साहू, मोदी, बनिया कामकरी जातीं मदीं गोप, गदेरी, कुणबी, कोइरी, कलिता अघरिया आनी आदिवासी जातींमदीं बेदिया, राजवाड आनी बागडी जमाती राज्यांत आसात.
अस्तंतेच्या पवभावाखाला बंगाली मनशाचो आयचो भेस आसलो तरी सादारणपणान बंगाली दादलो धोंतर न्हेसता. खांद्दार शाल आनी आंगाक सैल सदरो घालता. बंगाली बायलो पांच वारी साडी न्हेसतात. बायलांची न्हेसन न्हेसपाची पद्दत खास बंगाली ढंगाची आसता. तांबडे देगेची धवी साडी, भागांत सिंदूर, शंखाचीं कांकणां आनी पांयांतली मेथी बंगाली सवायशीण बायलेच्या आंगार सर्रासपणान दिसता.
शीत आनी नुस्तें बंगाली लोकांचे मुखेल अन्न. जेवणांत मोरयेचें तेल आनी नाल्ल हांचो वापर चड प्रमाणांत जाता. जेवणाच्या शेवटाक धंय खावपाची पद्दत हांगा आसा. रसगुल्ला, संदेश, चमचम, कालाजाम, तादळाची खीर (पायस) हेहांगासल्ले मुखेल गोड खाणांचे प्रकार. बंगाली लोक भुरगें जल्मतकच सव्या दिसा षष्ठी देवतेची (सटी) पुजा करतात. ह्या दिसा ब्रह्मदेव भुरग्याचें भविश्य बरयता अशी समजूत सा. ल्हान भुरग्यांक मोरयेचें तेल लावन, वतांत दवरुन उपरांत न्हाणोवपाची चाल आसा. मोरयेच्या तेलान भुरग्यांचीं हाडांघट जातात असो हागाचो लोकमानस मानता. भुरग्याचें नांव आठ म्हयन्यांचेर दवरतात. ह्या सुवाळ्याक अन्नप्राशन म्हणटात. मूज बांदपाचो विधीय ह्या लोकांमदीं चलता. बंगाली भुरग्यांक मूज बांदतकच तीन दीस मेरेन सुर्याचें दर्शन घेवंक मेळना. मंगल समयार शंख वाजोवप ही बंगाली लोकांची आजवेरची परंपरा. सोयऱ्याचें स्वागतूय शंख वाजोवन जाता. लग्नां सादारणपणान व्हंकलेगेर जाता. चडशीं लग्ना गोरज म्हुर्तार जातात. लग्नांत चलयेची आवय न्हवऱ्याचें तोंड पळयना. होमहवन जातकच लोकांक गवाय दवरून न्हवो व्हंकलेच्या माथ्यांत सिंदूर भरता. हाका सिंदूर दान म्हणटात. रातीकडेन व्हंकलेगेर जेवणखाण जाता. दुसऱ्या दिसा चली घोवागेर वता.
बंगाली लोकांचें नवें वर्स वैशाख म्हयन्यांत सुरू जाता. नव्या वर्सा दिसा लोक गंगास्नान करून दानधर्म करतात. वेपारी नवे हिशेब ह्याच दिसा सावन सुरू करतात. गिमाच्या दिसांनी उदक आटचें न्हय, शेतांतलेम पीक सुकचें न्हय म्हणू ‘पुन्नि पुकूर’ हें व्रत मनयतात. ते खातीर एक फोंड खणटात. तो इदकान भरतात. ताचेर बेलाची खांदी दवरतात, बेलाचे खांदयेर आनी फोंडाच्या चारूय वाटांनी फुलां सोडटात आनी पुजा करतात. बंगाली चलयो ह्या वेळार पदां गायतात. ताका ’छडा’ म्हणटात. राज्यांत हेर परबांमदीं जामाय षष्ठी, भादुली, विश्र्वकर्मापुजा, भादु आनी तुशू,
