आसात. हे जात्रेचो खेळ सांजवेळार सुरु जावन 5 त 6 वरां चलता. दोनूय वाटांतले वादक त्या त्या प्रसंगाक अनुरूप असो सांजवेळचो कसलोय शास्त्रोक्त राग म्हणून खेळाक सुरवात करतात. उपरांत तारसप्तकांतली दुडके चालीची आनी दूत लयीची कसलीय धून वाजयतात. प्रेक्षकां सामकार उपरांत कृष्णाच्या इश्टिणींचें नृत्य सुरू जाता. एकाद्रे कुशळ नर्तकीचो बरोच वेळनाच जातकच तातुंतूच आख्यानाक सुरवात जाता. ह्या नाट्यांतले पात्रांचे संवाद नेटान आनी भावनावेगान भरिल्ले आसतात. वातावरण निर्मिती जावंचेपासत पात्रांच्या संवादांक वाद्दांची साथ दितात. पात्रांक बसपाखातीर माचयेर कदेल वा तामरेत आसता. अशे तरेन जात्रेचें मूळ स्वरूप वचून ताची सुवात गांवगिऱ्या वाठारांतल्या लोकांच्या मनोरंजनाच्या माध्यमान घेतली. ह्या माध्यमाचो उपेग करून घेवन मुकुंद आनी हेर लेखकांनी जात्रेतल्यान आपलीं समाजसुदारक मतां मांडून,जात्रेचो समाज सुदारणेचे माध्यम म्हणून वापर केलो. कलकत्त्यातल्या अजितेश बंदोपाध्याय, उत्पल दत्त वा अरूण बॅनर्जी हांणी आपल्या नवनाट्यांतल्यान प्रचाराखातीर जात्रांच्या तंत्रांचो उपेग केलो.
बंगाली जात्रा हो लोकनृत्य – नाट्य संगिताचो पवकार महाराष्ट्र-गोंयच्या दशावतार,गुजरातच्या भवाई आनी कर्नाटकांतल्या यक्षगान ह्या लोक प्रकारांक लागीं दिसता. –कों. वि. सं. मं.
पूरक र्नोद : दशावतार, भवाई, यक्षगान.
बंगाली भास : बगाली हि भारतीय प्रदेशीक भाशांतली एक समृध्द अशी भास. बंगाली भाशेची उत्पत्ती इ. स. 1000 वर्साच्या लागसार जालि अशे मानतात. प्राकृत भाशेतल्यांन तयार जावन मगधी वा गौडी प्राकृत हातूंतल्यान बंगालीचो विकास जाला अशे कांय जाणकारांचें मत आसा. बंगाली भाशेंत तिचेच अशे खासा प्राकृतोदभव शब्द आसात, तशेंच शुद्ध आनी विकृत संस्कृत शब्दूय आसात. बरीचशीं आर्येतर आशांचीं उतरां लेगीत सुरवेच्या काळांतूच बंगाली भाशेत येवन भरसल्यांत. गरजेप्रमाण फार्सी, पुर्तुगेज आनी इंग्लीश उतरांय हे भाशेंत येवन रूढ जाल्यांत.
बंगाली ही इंडो-आर्यनाचे उदेंतेकडल्यान फाट्याची भाशा आसून हो फांटो बंगाली, असमिया, मैथिली आनी ओडिया ह्या भाशांनी तयार जाला. ह्या चारूय भाशांचें मूळ एकूच संयुक्त भाशा आसून फुडें तिचें विभाजन जालें. सगळ्यांत पयलीं मैथिली (8 वो शेंकडो), उपरांत ओडिया (9 – 10 शेंकडो) आनी सगळ्यांत निमणी असमिया अशें विभाजन जायत गेलें.
अस्तंत बंगाल, बंगालादेश आनी तांकां तेंकून आशिल्ल्या बिहार, आसाम ह्या वाठारांचीय भास बंगाली. भाशिकांचे संख्येच्या प्रमाणांत बंगाली ही भारतांतली तिसऱ्या क्रमांकाची तेलुगू भास. हिंदी आनी तेलुगू ह्या भशां उपरांत बंगाली भशेचो क्रमांक लागता.
बंगाली भाशेचे पांच भाशीक पोटभाग आसात. तातूंतले उत्तर बंगाली, ईशान्य बंगाली आनी उदेंत बंगाली हे तीन बंगला देशांत आसून अस्तंती आनी नैर्त्रश्रत्यी बंगाली हे दोन भारतांत आसात. ह्या सगळ्या पोटभागांनी हेर थळावे भेद आसात.
बंगाली भाशेत दोन मुखेल लिखाणाच्यो शैली आसात. पयली शैली सोळाव्या शेंकड्यांतल्या मध्यकालीन बंगालीचे साहित्यशैलीचेर आदारल्या. हे शैलीक साधुभाशा अशें नांव आसा. दुसरी चलितभाशा. ही एकुणिसाव्या शेंकड्याची निर्मीती आसून ती कलकत्यांत येवन स्थायिक जाल्ल्या सुशिक्षित लोकांचे बोलीभाशेचीच सुदारिल्ली आवृत्ती. दोनूय शैलींचें शब्दभांडार एकसारकेंच आसा. पूण साधुभाशेंतलीं रूपां जुनाट आनी बोजड स्वरूपाची आसात आनी चलितभाशेंतली रुपां नवीं आनी हलकीं फुलकीं आसात. साधुभाशेंत सस्कृतप्रचयर आनी संमिश्र स्वरुपांचीं विदग्ध उतरांचड आसात. जाल्यार चलितभाशेक जाल्यार चलितभाशेक दीसपट्टे बोलीभाशेंतलीं उतरां, वाक्यप्रचार आनी म्हणी चड मानवतात.
बंगाली भास आनी साहित्या हाचे चार काळखंड मानल्यात. पयलो प्राचीन बंगाली, दुसरो मध्यकालीन बंगाली, तिसरो नवयुग आनी चवथो आयज मररेनचो काळ.
सतराव्या शेंकड्यासावन बंगाली भाशेच्यो चार मुखेल प्रदेशीक पोटभासो दिसतात. त्यो अशो - 1) अस्तंत बंगलांतली बोली भास 2) उत्तर बंगालांतली बोली भास 3) ईशान्य बंगालांतली बोलीभास (एका काळार प्राचीन आसामी भास हे भाशेक सामकी लागीं आशिल्ली) 4) उदेंत आनी आग्नेय बंगालांतली बोलीभास.
व्याकरण - ध्वनिविचार : बंगालीची ध्वनिवेवस्था अशी आसा.
स्वर: आ, इ, ए, अॅ, उ, ओ, ऑ.
व्यजनां: (स्फोटाक) क,ख,ग,घ,ट,ठ,ड,ढ.त,थ,द,ध,प,फ,ब,भ. (अर्दस्फोटक तालव्या) च,छ,ज,झ
अनुनासिक: ड,न,म,(अर्द स्वर)-य.
कंपक : र, पार्श्र्विक-ल, घर्शक-श, महाप्राण-ह.
लिखण आनी उच्चार : हेर भाशांभाशेन बंगालींत लेगीत लिखाण आनी उच्चार हांच्यातलें अंतर वाडलां. बंगालींतलें अ हें लिखाण उच्चार दाखयतना ऑ जाता. देखीक- कमल ह्या उतराचे बंगालींत कॉमॉल, कोमल्, कोमॉल् अशे उच्चार जातात.
ऐ आनी औ हांचे उच्चार ऑइ आनी ऑउ जातात. अॅ हाचेखातीर स्वतंत्र चिन्न ना. संदर्भाप्रमाण ए ह्या लिखाणाचोच उच्चार ए वा अॅ जाता. व्यंजनांतल्या अर्दस्फोटाक पयलीं येवप ञ चो उच्चार फकत न जाता. ण हो उच्चार फक्त ट वर्ग स्फोटापयलीं जाता. य चो उच्चार ज जाता. व
