बेकन, फ्रान्सिस:
(जल्म: २२ जानेवारी १५६१; म्रण ९ एप्रिल १६२६).
इंग्लीश राज्यधुरंधर, तत्ववेतो, कायदेपंडीत, लेखक आनी मुत्सद्दी म्हणून फ्रान्सिस बेकन हाची नामना आसा. ताचो बापूय सर निकोलस बेकन हो एलिझाबेथ राणयेच्या दरबारांत सरदार आशिल्लो आनी आवय अत्कट धर्मीक वृत्तीची आनी प्युरिटन पंथाची आशिल्ली. पिरायेच्या बाराव्या वर्सा बेकन हाणें कँब्रिजांतल्या ट्रिनिटी कॉलेजींत प्रवेश घेतलो आनी ल्हान पिरायेचेरूच आपले तेजिश्ट बुद्दीमत्तेन नामना मेळयली. पूण पॅरीसांत शिक्षण घेता आसतनाच बापायक मरण आयिल्ल्यान ताका इंग्लंडाक परतुंचो पडलो. कायद्याचो अभ्यास करून तो बॅरिस्टर जालो. पिरायेच्या तेविसाव्या वर्सा म्हळ्यार १५८४ वर्सा तो इंग्लंडच्या पार्लमेंटाचो वांगडी जालो. इ.स. १६०३ वर्सा पयलो जेम्स इंग्लंडाचे गादयेर येतकच सरकारांत म्हत्वाचें पद मेळचें म्हणून ताणें खूब यत्न केले आनी इ.स. १६१८ वर्सा मंत्रिपदाचेर ताची नेमणूक जाली. मजगतीं, ताणें १६१७ वर्सा ‘लॉर्ड किपर ऑफ द ग्रेट सील’ ह्या पदांचेर वावर केलो. १६१८ वर्सा ‘लॉर्ड चॅन्सलर’ म्हणून ताची नेमणूक जावन तो अमरावूय जालो. उपरांत १६२१ वर्सा बेकन ‘बॅरन व्हेरूलम’ आनी ‘व्हायकाउण्ट सेण्ट आल्बान्स’ जालो. पूण ह्याच वर्सा न्यायदानाच्या कामांत ताणें लांच घेतली असो आरोप सिध्द जाल्ल्यान ताका सगळ्या पदांवयल्यान काडून उडोवन खर ख्यास्त जाली. पूण उपरांत ताका सूट मेळून तो सुटलो. उपरांतचो सगळो काळ ताणें लिखाण आनी चिंतनांत घालयलो.
फ्रान्सिस बेकनाच्या लिखाणांत खूब विविधताय दिसता. ताणें आपले निबंध ‘एसेस’ १५९७ वर्सा उजवाडायले. हे चडशे नैतिक विशयांचेर आसात. ताचे फुडले इंग्लीश आनी लॅटीन ग्रंथ जेम्स राजाचे कारकिर्दींत बेकन व्हड अधिकारपदाचेर आसतना उजवाडाक आयले. ‘द ॲडव्हान्समेण्ट ऑफ लर्निंग’ (१६०५),‘कॉजिटेटा एट् व्हिसा’ (१६०७), ‘डी सॅपिएनटिआ व्हेटेरम्’ (१६०९), ‘नोव्हुम ऑरगानुम्’ (१६२०), ‘डी ऑग्मेण्टिस सायन्सिॲरुम्’ (१६२३) आनी ‘न्यू ॲटलाण्टिस्’ (१९२६). बेकनाचें सगळें लिखाण जेम्स स्पिडींग, आर. एळ. एलिस आनी डी. डी. हीथ हांणी एकठांय करून आनी संपादीत करून लंडनासावन १४ खंडांनी उजवाडायलें (१८५७-७४). बेकनाचे निबंध ‘एसेस’ हाचें पुराय शिर्षक द एसेस, ऑर काउन्सेल्स, सिव्हिल अँड मोरल-तीन आवृत्यो १५९७, १६१२, १६२५ अशो उजवाडा आयल्यो. पयले आवृत्तींत धा, दुसरे आवृत्तींत अठ्ठावीस आनी तिसरे आवृत्तींत अठ्ठावन निबंध आसात. हे निबंध नैतिक विशयांचेर बरयल्यात. बेकनाक अभिप्रेत आशिल्ली नीत ही वेव्हारीक नीत आसून लौकीक यश कशें मेळोवंचें हेविशीं निबंधांनी ताणें सांगलां. बेकन हेर उल्लेख करपाच्या ग्रंथांनी ‘हिस्ट्री ऑफ हॅन्री द सॅवन्थ’ (१६२२), ‘ॲपफथेम्स: न्यू अँड ओल्ड’ (१६२४) हांचोय आस्पाव जाता.
सैमाचे नेम धरून वागल्यारूच मनीस सैमाचेर जैत जोडूंक शकता हें बेकनाचें मुखेल सूत्र आशिल्लें. ॲरिस्टॉटलाचें तर्कशास्त्र आनी ताची अभ्यासपद्दत, ग्रीक विचारवंत, शास्त्रज्ञ तशेंच निरिक्षण आनी अणभव हांचें म्हत्व दिवपी पॉलिसी, टेलिसिओ ह्या शास्त्रज्ञांचो ताचेवयलो परिणाम उल्लेख करपासारको आसा. पूण ताची स्वताची अशी स्वतंत्र विचारपद्दत आशिल्ली.
मनशाचें सैमावयलें प्रभुत्व, सैमीक साधन सामुग्रेंतली सुदारणा तशेंच शिक्षणीक, प्रशासकीय कायदो आनी धर्मसंस्था ह्या विशयांतल्या सुदारणांची फाटपुरवण बेकनान आपल्या लिखाणांतल्यान आनी प्रसारांतल्यान सतत चालू दवरली. दीसपट्टे जिणेंतल्या सगळ्या विशयांनी ताणें लक्ष घाल्लें.
मनशाचें गिन्यान आनी मानवी सत्ता, हीं निमाणीं एकठांयूच येतात. सगळ्या विश्र्वाचेर ताबो मेळोवंचो अशी मनशाची सगळ्यांत व्हड महत्वाकांक्षा आसूंक जाय आनी तेखातीर ताणें कला आनी शास्त्रांचो आदार घेवंक जाय, हो बेकनाच्या विचारांचो गाभो अशें म्हणूं येता. आयजमेरेनच्या विचारवंतांनी आनी संशोधकांनी मनशाची जीण सुखी जावपाखातीर सातत्यान अशे यत्न करूंक नात अशें बेकन म्हण्टालो. ताणें प्रयोग पद्दतीचेर चड भर दिलो. ज्या समाजीक आनी मानसशास्त्रीय प्रभावांचो परिणाम शास्त्रज्ञांचेर जाता ताचेर नियंत्रण दवरपाचो बेकनाचो यत्न आशिल्लो.
मनशाची उदरगत कित्याक थांबली हाची विस्कटावणी करतना बेकन म्हण्टा, मानवी संस्था, शिक्षण पद्दती अर्दवट आसात. शास्त्रज्ञांक उर्बा दिवपाचे नदरेंतल्यान तांकां इनाम दिवंक जाय. ह्या शास्त्रज्ञांची विशयांचें वर्गीरकरण करूंक जाय. विद्यापिठाच्या अभ्यासक्रमांत बदल करूंक जाय. वाचनालय, प्रयोगशाळा सारक्यो सोयी उपलब्द करूंक जाय. तेच भाशेन परदेशांत जावपी संशोधनाचीय म्हायती मेळोवंक जाय ह्यो सगळ्यो सुचोवण्यो हें बेकनाचें खाशेलपण. बुद्दीचो उपेग भौशिक आनि विधायक वावराखातीर करून घेवपाक जाय. फकत एकांतांत बसून गिन्यान मेळोवन कांय फायदो ना अशें बेकनाचें मत आशिल्लें. कायदे सोंपे करचे, नव्यो संविधा तयार करच्यो हांचो बेकन पुरस्कर्तो आशिल्लो. त्या काळांतलो इंग्लीश कायदयांतलो वाद, अनिश्र्वीतताय ह्या दोशांकडेन ताणें सगळ्यांचें लक्ष ओडलें. गरीब लोकांक
