विक्रियाकारकां (reagents) वापरून ताणें नीळ तयार केली आनी निमाणें १८८३ त ऑर्थो-डाय-नायट्रो – डायफिनिल – डायॲसिटिलिना सावन संश्र्लेशणावरवीं बंधाची निश्र्चीत सुवात आनी निश्र्चीत संरचना सुत्र दाखयलें.
युरिक आम्लाचे अनुजात तयार करता आसतना ताणें बार्बिच्युरेटां तयार केलीं. आल्डिहायडां आनी फिनॉलां हांच्या विक्रियांचेरूय ताणें बरेंच संशोधन केलें. ताणें पॉलिॲसिटिलिनाचें संशोधन केलें आनी कितलीशींच उच्च स्फोटक संयुगां तयार केलीं. रसायनीक संयुगांचे क्रियाशीलतेंतल्या फरकांविशीं ताणें सिध्दांत मांडलो. रंजक आनी हायड्रोॲरोमॅटिक संयुगां हांच्या वावराखातीर ताका १९०५ वर्साचो रसायनशास्त्राचो नोबॅल पुरस्कार फावो जालो.
- कों. वि. सं. मं.
बेरड:
एक जात. तांकां नाइकवाडी, ब्योडेरू, तलवारू, नाइकमक्कलू, काटक अशींय नांवां आसात. बेळगांव, धारवाड, विजापूर आनी कोंकणांत ह्या लोकांची चड वसती आसा.
इ.स. १८१७ च्या सुमाराक नाईक नांवांच्या मुखेल्याच्या हाताखाल बेरडांची व्हड संघटना आशिल्ली. त्या वेळार तांणी इंग्लिशांआड बंड केलें पूण तांकां जैत मेळ्ळेंना फुडें इ.स. १८२९ आनी १८९५ ह्या वर्साय तांणी इंग्लिशांआड उठवा केलो.
मुखेल्याकडेन वा आपल्या धनयाकडेन एकनिश्ठ रावपाची तांची वृत्ती पळोवन हैदर अलीन, तांचेमदल्या खूबशा लोकांक मुसलमान केले.
बेरड लोक आपली उत्पत्ती ‘कन्नय्य’ ह्या नायन्मारापसून जाली अशें मानतात. मुंबय राज्यांतले बेरड लोकूय कन्नय हो आपलो मूळ पुरूस मानतात. हे लोक वाल्मिकीक आपलो जातभाई मानतात आनी स्वताक ‘वाल्मीक’ अशेंय म्हणोवन घेतात. तशेंच ते स्वताक ‘रामोशी’ ह्या नांवांनय पाचारतात.
ह्या लोकांभितर नाइक मक्कलू, वाल्मीक वा बेरड, भिल्ल वा किरात, बिले वा हलगे, जस, नस, म्यास वा कवलेट्टू, ककरमुंडी वा हेसी, करे वा दुर्गामुर्गी अशे पोटभेद आसात.
बेरड लोक रंगान काळे आनी मध्यम उंचायेचे आसतात. तांचें मुखामळ वाटकुळें, पातळ ओंठ, रूंद नाक आनी लांब वा मुदयाळे केंस अशें आसता. तशेंच तांच्या पोल्यांचीं हाडां वयर आयिल्लीं आसतात. बायलो माथ्यावयल्यान पदर घेवन साडी न्हेसतात. त्यो वाकी, कमरपट्टो, नथ, कानांतलीं, कांकणां ह्यो वस्ती घालतात. दादले पुडवें वा कोट वा उपरणें आनी जोतीं घालतात. चडशे दादले केंस वाडयतात. कमराक सरपळी, हातांत भांगराचें वा रूप्याचें कडें आनी कानांत भांगराचीं कानांतलीं घालतात.
हे लोक भ्रश्ट कन्नड भास उलयतात. सोलापूर जिल्ह्यांतले बेरड दुसर्याकडेन उलयतना मराठी भास उलयतात आनी घरांत स्वताची खाशेली बोली उलयतात.
बेरड लोक शैव, वेश्णव तशेंच लिंगायतूय आसात. धारवाडच्या बेरडांचो मुखेल देव ‘हनमप्पा’ आसा. सोलापुरांतले बेरड अंबाबाई, ज्योतिबा आनी खंडोबा ह्या देवांक भजतात. विजापूरांतल्या बेरडांच्यो दुर्गव्व, मल्लिकार्जून, मारूती, वेंकटेश आनी येल्लम्मा ह्यो कुलदेवाता आसात. पुण्यांतले बेरड जनाई, जोखाई आनी खंडोबा ह्या देवांक भजतात. हे लोक दसरो, दिवाळी, नवरात्र हे सण मनयतात. दर एक शेनवारा आनी मंगळारा ते फकत सांजवेळचे जेवतात. श्रावणांतल्या दर एका सोमारा ते उपास करतात. आश्र्विन आनी मार्गशीर्ष उमाशेक ते शेतांत ‘डागोरा’ नांवांचो एक विधी करतात. जादू हांचेर बेरड लोकांचो खूब विस्वास आसा.
बेरड लोकांभितर ल्हान पिरायेंतूच लग्नां जातात. चल्याचो बापूय चलयेक मागणी घालता. चलयेच्या बापायक न्हवरेकारांनी देज दिवंचें पडटा. दोनूय पक्षांक हो संबंद मान्य आसल्यार गांवांतले अधिकारी आणी लिंगायत पुरयत हांचे उपस्थितींत साकरपुडो जाता आनी दोन वर्सांनी ज्योतिशाकडल्यान म्हूर्त काडून लग्न करतात. लग्न न्हवर्याच्या घराकडेन जाता. लग्नाच्या दोन दिसा आदीं ‘रामबाण’ हो विधी करतकच तिसर्या दिसा न्हवरो-व्हंकल बैलाचेर बसून गांवांतल्या मारूतीच्या देवळांत वचून येतात. उपरांत न्हवरो जात्याचेर आनी व्हंकल कड्डण भरिल्ल्या पांटल्यांत उबी रावता. दोगांय मदीं अंतरपाट धरतात आनी तांच्या माथ्यार अक्षता उडयतात. उपरांत न्हवरो मंगळसुत्राक हात लायता आनी पुरयत तें व्हंकलेच्या गळ्यांत घालता.लग्नांत ब्राम्हण आनी लिंगयत अशे दिनूय पुरयत आसतात.
विधवा लग्नाक लिंगायत मठपती पुरयतपण करता. ह्या लग्नांत सवायशीण बायलो भाग घेनात.
घटस्फोट घेवपाची चाल बेरड लोकांमदीं आसा. कांय चलयो येल्लम्मा देवीक ओंपतात. उपरांत त्यो जोगिणी जावन वेश्यावृत्तीन रावतात. देवाक ओंपिल्ल्या चलयांक ‘बसवी’ म्हण्टात.
बेरड लोक पांच दीस सुयेर पाळटात. पांचव्या दिसा षष्ठीदेवीची (सटयेची) पुजा करतात. बाराव्या वा एकुणिसाव्या दिसा बारसो करतात.
हे लोक मडीं लासतात वा पुरतात. लग्न जावंक नाशिल्ल्या पूण मुद्रा घेतिल्ल्यांक न्हिदोवन आनी लग्न जाल्ल्यांक बसोवन पुरतात. मड्याक न्हाणोवन दुसरें वस्त्र न्हेसयतात. दादल्याच्या कपलाक भस्म लायतात आनी बायलांक फुलां माळटात. तीन दीस सुतक पाळटात. तिसर्या दिसा मडें पुरिल्ल्या वा लाशिल्ल्या जाग्यार शीत आनी उदक एका मडक्यांत घालून दवरतात. कावळो तें केन्ना खाता हाची वाट पळयत
