महाविद्यालयांत व्याख्यातो म्हणून ताची नेमणूक जाली. लश्करी सेवा सोंपोवन १८८९ त रॉबर्ट कॉख हाच्या संसर्गजन्य रोगांचे संस्थेंत तो सहाय्यक म्हणून काम करूंक लागलो.
लश्करी सेवेंत आसतना ताणें आय़ोडोफॉर्म नांवाच्या पूतिरोधक (antiseptic) वखदाचेर संशोधन केल्लें. ह्या पदार्थाच्या पूतीरोधक गुणावांगडाच ताच्या विखारी परिणामांचो गंभीर धोको आसता, हें संशोधनान सिध्द करून ताणें तो त्याज्य थरयलो. ह्या संशोधनांतल्यानूच ताचें रक्तरसाच्या प्रतीविशविशींच्या गूणधर्मांकडेन लक्ष गेलें.
कॉख हाचे संस्थेंत काम करता आसतना ताणें शिबासाबुरो किटाझाटो ह्या शास्त्रज्ञाच्या पालवान धोणकुटी आनी घटसर्प ह्या रोगांवयल्या रक्तरसाच्या वखदी उपेगाविशीं संशोधन केलें. घटसर्पाचे सूक्ष्म जंतू कुडीचेर जो दुश्मपरिणाम करतात. तो ते उत्पन्न करीत आशिल्ल्या जंतू विखाक लागून जाता अशी बेरिगं हाका खात्री दिसताली. १८९०त ताणें ह्या रोगाचे मेल्ले वा क्षीण सुक्ष्मजंतू गिनीपिगाच्या शरीरांत तोपून पळयले आनी त्या जनावरांमदीं ह्या रोगाआड प्रतीरक्षा उत्पन्न जाल्ल्याचें ताका दिसलें. ही प्ररीरक्षा ह्या जनावराच्या रक्तरसांत तयार जावपी खाशेल्या पदार्थाक लागून निर्माण जाता अशें ताणें दाखोवन दिलें. ह्या पदार्थाक ताणें ‘प्रतीविख’ (antitoxin) हें नांव दिलें. आज रूढ जाल्लें हें नांव पयलीं वापरपी शास्त्रज्ञ तोच आशिल्लो.
१८९३ सावन घटसर्प प्रतीवीख आशिल्ल्या रक्तरसाचो वापर मनशावयल्या उपचाराखातीर युरोपांत आनी अमेरिकेंत सुरू जालो. ते उपरांत बेरिंग हाणें वीख प्रतीवीबें भरसण फॉर्माल्हिहायडांत थीर करून घटसर्प प्रतीरक्षा उत्पादनाखातीर पयलीं वापरलें. प्रतीविखाक लागून परार्जित प्रतीरक्षा बेगोबेग तयार जाता, जाल्यार विखाक लागून कुडींतले प्रतिकार यंत्रणेक चेतना मेळून स्वनिर्मित प्रतीवीख तयार जाता हो मोलादीक सोद ताणें लायलो. ह्या ताच्या मोलादीक सोदाखातीर तशेंच रक्तरसाचो वखदी उपेग खास करून ‘घटसर्प’ ह्या रोगांतलो उपेग सोदून काडिल्लेखातीर बेरिंग हाका पयलो म्हळ्यार १९०१ वर्साचो शरीरक्रियाविज्ञान आनी वैजकी विशयाखातीरचो नोबॅल पुरस्कार फावो जालो.
रक्तरसाच्या वापराउपरांत रोगाच्या प्रमाणांत बरोच उणाव जालो. घटसर्प हो रोग मुखेल करून भुरग्यांचो रोग आशिल्ल्यान बेरिंग हाका ‘बाल-तारक’ हें विशेशण लावपाक लागले. बेरिंगच्या सोदाक लागून हेर शास्त्रज्ञांक आनीकूय कांय रोगांखातीर प्रतीविखां तयार करपाचें येवजलें.
हाल विद्यापिठांत १८९४ त ताची प्राध्यापक म्हणून नेमणूक जाली आनी १८९५ त मारबुर्खच्या ‘इन्स्टिट्यूट ऑफ हायजीन’ हे संस्थेचो तो संचालक जालो. ताणें जर्मन भाशेंत कांय पुस्तकां बरयल्यांत. प्रतीरक्षाविज्ञानाचो जनक म्हणून ताका मानाची सुवात आसा.
- कों. वि. सं. मं.
बेर्गिडस, फ्रिड्रिख:
(जल्म: ११ ऑक्टोबर १८८४, गोल्डश्मिडेन – जर्मनी; मरण: ३० मार्च १९४९, ब्वेन्स एरीझ - आर्जेंटिना).
जर्मन रसायनशास्त्र. ताचें उच्च शिक्षण लायपसिकाक जालें. १९०७ त लायपसिक विद्यापिठाची डॉक्टरेट पदवी मेळयतकच ताणें व्ही. एच. नॅर्न्स्ट, एफ. हाबर आनी ई.बोडेनस्टायन हांच्या हातासकयल संशोधन केलें. १९०७ त व्याख्यातो जातकच ताणें उच्च दाबासकयल घडून येवपी रसायनीक विक्रियांचें संशोधन सुरू केलें. उच्च दाबासकयल्या विक्रियांचो वापर करून उद्देगीक नदरेन म्हत्वाचीं रसायनां तयार करपाकडेन ताणें लक्ष दिलें. फातराच्या कोळशाचेर उदका वाफेची क्रिया करून हायड्रोजन वायू मेळोवपाची पद्दत ताणें सोदून काडली.
खनीज तेलापसून पेत्रोल मेळोवपाखातीर ताणें हायड्रोजनाची विक्रिया केली. ताका लागून पयलींचे पद्दतीपरस चड पेत्रोल मेळपाक लागलें. १९१३ त हे भंजन प्रक्रियेचें पेटंट ताणें आनी जॉन बिलविलर हाणें मेळयलें. १९१४त, तो एसेनांतल्या गोल्डश्मिट कंपनीचे नवे संशोधन प्रयोगशाळेचो मुखेल जालो आनी ताणें हायड्रोजनीकरणाविशीं संशोधनाक सुरवात केली. हायड्रोजनाचें प्रमाण उणें आशिल्ल्या फातराच्या कोळशाचें ऊश्मीय भंजन करपाआदीं कोळशाचें भरपूर हायड्रोजनीकरण करचें पडटा. हें ताणें सोदून काडलें. उपरांत ताणें लाकडांतल्या सेल्युलोझासावन साकर आनी ते साकरेसावन आल्कोहॉल, डॅक्स्ट्रोज आनी यिस्ट मेळोवपाचे प्रयोग केले. एथिलिनापसून एथिलीन ग्लायकॉल आनी क्लोरोबँझिनापसून फिनॉल तयार करपाच्या विक्रियांविशींय ताणें संशोधन केल्लें. १९४७त तो आर्जेंटिना शासनाचो शास्त्रीय सल्लागार जालो. The Use of High Pressure in Chemical Actions (१९१३) हो ग्रंथ ताणें बरयला.
- कों. वि. सं. मं.
बेल:
(मराठी: बेल; हिंदी: बिली; गुजराती: बीली; कन्नड: बेला, बेलपत्री; संस्कृत: बिल्व, त्रिपत्रक, शिवद्रुम; इंग्लीश: बेलट्री, बेगॉल क्विन्स, इंडियन क्विन्स; लॅटीन: ईगल मार्मेलॉस; कूळ: रूटेसी).
हें मध्यम आकाराचें पानां झडपी झाड. ताची उंचाय ९-१२ मी. आसता. खोडाचो घेर ०.९-१.५ मीटर. साल दाट, लेव गोबराकोराची आसून तिचीं खवळां येतात. खांदयेर पानांचे कुशींत सरळ घट कांटे आसून पानां संयुक्त तीनदळी, वासाळ आनी एका फाटोफाटएक अशीं आसतात. तातूंत उडून वचपी तेलाचे सुक्षीम थिपके आसतात. मार्च-एप्रिलांत पानां झडटात आनी गिमा तेपार तांकां नवी पालवी फुट्टा. फुलां मध्यम आकाराचीं २-५ सेंमी. व्यासाचीं, पाचवीसार धवीं, वासाळ आनी पानांतले कुशीचे ताळयेर मे ते जुलय म्हयन्यांत येतात. दाट सालीचें मृदुफळ वाटकुळें, ५-१२ सेंमी. व्यासाचें, घट्ट, गुळगुळीत, पुडिकोराचें
