वा हळदुवें आसून पावस्साळ्यांता येता आनी तें डिसेंबरांत पिकता. तातूंतल्या घट्ट, गोड, वासाळ बुळबुळीत गरांत चेपट्यो बियो आसतात.
ह्या झाडाचें मूळ स्थान उत्तर भारत आसून ताचो प्रसार भारतांत सगळेकडेन जाल्लो आसा. बेलाच्या वंशांत (इगल) वट्ट तीन जाती आसून तातूंतली फकत एकूच भारतांत दिश्टी पडटा. उपहिमालयांत झेलमाचे उदेंतेकडच्या वाठारांत तशेंच श्रीलंका, ब्रम्हदेश, थायलंड, पाकिस्तान आदी वाठारांनीय हें झाड दिश्टी पडटा.
देवळाच्या लागसार ह्या झाडांची लागवड करतात. हिंदू लोकांनी ह्या झाडाक पवित्र मानिल्लें आसून शिवाचें पुजेंत ताका म्ह्त्वाची सुवात आसा. ह्या झाडाक यज्ञीय वृक्षाचें स्थान मेळ्ळां. वैदिक साहित्यांतूय ताचो उल्लेख आयिल्लो आसा. पाणिनीच्या अष्टाध्यायी तशेंच महाभारत, चरकसंहिता, सुश्रुतसंहिता आनी हेर कांय संस्कृत ग्रंथानीय ताचो उल्लेख मेळटा.
बेलाच्या झाडाचें लाकूड घराची बांदावळ, बैलगाडयो, शेतांतलीं आवतां, कोरीव काम, उशीचें चरक, तेलाघाणे मुसळां, हत्याराच्यो मुठी, दांडे, फणयो आदी वस्तूंखातीर उपेगांत हाडटात. होमखणांखातीर हाचें लाकूड पवित्र मानतात.
पिकिल्ल्या फळांतलो गर वासाळ, थंड आनी सारक आसता. ताचें सरबत पोरनो मलावरोध आनी अग्नीमांध हांचेर दितात.
फळ स्तंभक, पाचक, दीपक (भूक वाडोवपी) आशिल्ल्यान अतिसार आनी आमांशाचेर गुणकारी आसा. तरन्या फळाचें लोणचें करतात. पंजाबांत फळांच्या गरांत दूद साकर आनी चींच घालून सरबर करतात. धातू पडत जाल्यार पानां उदकांत वाटून तातूंत जिरें आनी खडीसाकर घालून घेतात. भेड्ड्याच्या कानांत गोमूत्रांत बेलाचें फळ वांटून तेलांत कडोवन तें कानांत घालतात. फळांच्या सालीपसून हळदुळें रंगद्रव्य मेळटा. सालीपसून ‘मार्मेले’ हें बाश्पनशील तेल काडटात. तरन्या फळांनी गरा वांगडा श्र्लेश्मल द्रव्य आसता. ताचो उपेग गोमावरी करून उदकांत तयार केल्ल्या रंगांत तें द्रव्य भरसून चकचकसाण हाडटात. खोडापसून बरें गोम मेळटा. फुलापसून वासाळ द्रव्य मेळटा.
बेलाच्या फळांत ४-६% साकर, गरांत ९% आनी सालींत २०% टॅनीन आसता. बियांतल्यान ११.९% कोडू तेल मेळटा. मुळाची साल वा खोडाची साल दिसांच्या जोराचेर दितात. तातूंत अबेलिफॅरॉन हें द्रव्य आसता. तरनीं ल्हान फळां रूद्राक्षावांगडा माळेंत घालतात.
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांत उश्ण भागांनी जायते कडेन बेलाचीं झाडां लागवडींत आसात. उत्तर भारतांतूंय ह्या झाडांची लागवड करतात. सकस आनी उदक व्हांवून वतलें अशे जमनींत लागवड बरी जाता. बियांपसून तयार केल्लीं रोंपां लावन वा केन्नाय मुळाक फुटिल्ल्या आटफागुरां पसून नवीं लागवड करतात.
- कों. वि. सं. मं.
बेलिफ:
न्यायालयामुखार जी चवकशी जाता तातूंत पक्षकार आनी गवाय आसतात, तांकां आपले सामकार हाजीरा रावपाखातीर न्यायालय जे हुकूम करता ते तीन तरांचे आसतात.
१. नोटीस
२. समन्स आनी
३. अधिपत्र.
तशेंच दावो-चवकशी सोंपतकच वादीवतीन जर हुकूमनाचो जालो जाल्यार ताची वसुली करपाखातीर जप्तीहुकूम काडटात. ताका लागून स्थावर वा जंगम मालमत्ता जप्त करून वा पावणी करून पयशे न्यायालयांत जमा करतात. केन्ना केन्नाय दाव्याचो निकाल जावंचे पयलीं जप्ती करपाक मेळटा. हे जप्तीक ‘अव्वलजप्ती’ अशें नांव आसा.
जो अधिकारी ह्या सगळ्या प्रकारांच्या न्यायालयीन हुकमांची बजावणी करता ताका ‘बेलिफ’ म्हण्टात. ‘बेलिफ’ ह्या इंग्लीश उतराचो अर्थ जिल्ह्यासारक्या थळांनी आशिल्लो राजाचो प्रतिनिधी असो आसा. इंग्लंडांतल्या रिवाजाप्रमाण ‘मेयर’. ‘शॅरीफ’ अशा पदांचेर काम करपी व्यक्तींकूय बेलिफ हीच संज्ञा वापरताले. उपरांत ही संज्ञा भारतांतले न्यायवेवस्थेंत न्यायालयीन हुकमांची बजावणी करपी अधिकारी ह्या अर्थान रूढ जाली. जंय शॅरीफाचें कार्यालय आसता थंय बेलिफ हे शॅरीफाच्या हाताखाल काम करपी अधिकारी आसतात. जंय शॅरीफ नासता, थंय न्यायालयीन निबंधकाच्या हाताखाल बेलिफ काम करतात.
कोर्टाची नोटीस, समन्स वा अधिपत्र दिवन वा लावन वा जप्तीचो हुकूम आसल्यार जप्ती करून तेविशींचो पुराय अहवाल बेलिफान, ज्या न्यायालया कडल्यान ताका हुकूम मेळ्ळा, त्या न्यायालयाक दिवपाचो आसता. हुकमांची बजावणी जाली काय ना आनी ती जावंक ना जाल्यार ताचीं कारणां, हेविशीं बेलिफाक न्यायालयाक अहवाल दिवंचो पडटा. दाव्याच्या कामांत ह्या अहवालाचो आस्पाव करून घेतात.
- कों. वि. सं. मं.
बेलीझ:
मध्य अमेरिकेंतलो २१ सप्टेंबर १९८१ दिसा स्वतंत्र जाल्लो देश. ह्या देशाचेर जेन्ना ब्रिटिशांची सत्ता आशिल्ली तेन्ना हाका ‘ब्रिटिश हाँडुरस’ अशें म्हण्टाले. क्षेत्रफळ २२,९६३ चौ. किमी. विस्तार १५० ५३’ ते १८० ३१’ उत्तर अक्षाश आनी ८७० १६’ ते ८९० ८’ अस्तंत. ह्या देशाचे दक्षिणेक आनी अस्तंतेक ग्वातेमाला, उत्तरेक मॅक्सिको आनी उदेंतेक कॅरिबियन दर्या आसा. बेल्मोपान ही देशाची राजधानी आसा आनी लोकसंख्या २,००,००० (१९९१).
भूंयरचणुकेचे नदरेन हो प्रदेश मॅक्सिकोच्या युकातान व्दिपकल्पांचोच दक्षिणेकडलो एक वाटो. देशाचो चडसो वाठार रानांनी आनी दलदलींनी व्यापिल्लो आसा. हांगा चुनखडीचें प्रमाण खूब आसा.
देशाची दर्यादेग दलदलीची आशिल्ल्यान मळांचो प्रदेश भितर भितर ऊंच जायत वता. कॉक्स्कोम ही १६ किमी. लांबायेची दोंगरावळ
