देशाच्या मदल्या वाठारांत उदेंत-अस्तंत अशी पातळिल्ली आसून ती माया हे पर्वतावळीचो एक फांटो. ‘व्हिक्टोरिया पीक’ (१,१२२ मी.) ही देशांतली सगळ्यांत ऊंच दोंगरा तेंगशी. देशांतल्यो चडशो न्हंयो सादारणपणान नैर्ऋत्य-ईशान्य दिकांनी व्हांवतात. ओंदो, न्यू, ब्लू क्रीक, बेलीझ, सार्सतून ह्यो हांगाच्यो मुखेल न्हंयो.
देशांतलें हवामान उश्ण आनी दमट आसून दर्यादेगांच्या वाठारांनी सादारण तापमान १५० ते ३२० से. इतलें आसता. फेब्रुवारी ते मे आनी ऑगस्ट ते सप्टेंबर हे देशांतले दोन सुके ऋतू आसून, हेर म्हयन्यांनी देशांत पावस पडटा. देशांतलो वर्सुकी पावस २०८ सेंमी. आसता.
देशांत कांय सॅव्हाना आनी दलदलीचे वाठार सोडल्यार हेर वाठारांनी रानां दिश्टी पडटात. मॅहोगनी, रोझवूड, सीडर पाइन आनी हेर पानझडी रूख आसात. तशेंच रानांनी आर्मडिलो, ऑपॉस्सम, हरणां, माकड, केमन गार सोरोप ही मोनजात दिश्टी पडटा.
इतिहास आनी राज्यवेवस्था: युरोपी लोक हांगा पावचेपयलीं हो प्रदेश माया संस्कृतीचो वांटो आशिल्लो. १४५० त स्पेनीश लोक हांगा पावले. हांगाच्या रानांचे गिरेस्त कायेचे आशेन जमेकांतल्यानूय लोक हांगा आयले. सुमार दोन शतमानां मेरेन मुखेल भुंयेवयल्या वसणुकांक ‘सॅटलमेंट इन द बे ऑफ हाँडुरस’ अशें म्हण्टाले. वेपार आनी सत्ता हांकां लागून ब्रिटीश आनी स्पेनीश हांचेमदीं खूब काळ संघर्श चालू आशिल्लो. १८६२ त ब्रिटीश हाँडुरसाची वसणूक अस्तित्वांत आयली आनी १८८४ त ती ब्रिटिशांची स्वतंत्र कॉलनी जाली. १९३३ आनी १९६० त ग्वातेमाला हाणें हो प्रदेश आपलोच एक वांटो आनी ताचेर आपले पुराय अधिकार आसा अशें सांगलें. पूण ब्रिटीश तांकां विरोध करीत रावले. १९७३ त ह्या प्रदेशाक बेलीझ अशें नांव दिवन ताका स्वतंत्रतायेचीय संमती उक्तायली. पूण फाटल्या शेंकड्यांनी वर्सां ह्या प्रदेशाचेर आपलो अधिकार सांगपी ग्वातेमालान हे गजालीक खर विरोध केलो आनी बेलीझाचेर हल्लो करपाक लागलो. पूण ब्रिटिशांनी आपलें सैन्य आनी झुजां विमानां धाडून ग्वातेमालाच्या सैन्याक धांवडावन घालें. मुखारूय ब्रिटीश आनी ग्वातेमाला हांचेमदीं ह्या प्रदेशावयल्यान कांय वर्सां संघर्श चालूच आशिल्लो आनी अशे इबाडिल्ले परिस्थितींत २१ सप्टेंबर १९८१ त बेलीझाचें स्वातंत्र्य जाहीर केलें. पूण ह्या नव्या राष्ट्राचो ग्वातेमालाकडेन आशिल्लो संघर्श चालूच आशिल्लो.
स्वातंत्र्यापयलींच्या काळांत १९६४ त देशाचें संविधान तयार केलें. ह्या संविधानावरवीं देशांत दोन सदनी विधीमंडळ आसून तातूंत १८ वांगडी आसतात. सिनेटांत ८ वांगडी आसतात. मंत्रीमंडळाच्या आदारान प्रधानमंत्री राज्यकारणार चलयता.
अर्थीक स्थिती: अर्थवेवस्थेचो चडसो भार शेतवडीचेर आसा. हांगाचे वट्ट भुंयेची सुमार २०% जमीन पिकाळ आसा. ऊंस, लिंबाचे जातीचीं फळां, केळीं हीं हांगाचीं म्हत्वाची पिकां. रानांतली पिकावळूय हांगाचे अर्थवेवस्थेक फाटबळ दिता. नुस्तेमारी आनी पशुपालनाची उदरगत जावंची म्हणून सरकारान नव्यो नव्यो येवजणो आपणायल्यात. हाचेभायर लुगट विणप, सिगरेटी करप, फळांचो रोस काडप, ल्हान ल्हान तारवां बांदप ह्या उद्देगांनीय वाड जायत आसा.
देशांतले चडशे लोक न्हंयांच्या देगणांनी आनी देगांनी रावतात. देशांत सु. ४०% लोक खप्री आसात. हे लोक देशाच्या दक्षिण वाठारांत रावतात. स्पेनीश आनी थळाव्या माया इंडियनांचो आंकडो दिसान दीस उणो जायत आसा. माया इंडियन लोक दोंगरी वाठारांनी रावतात. इंग्लीश ही देशाची अधिकृत भास आसा.
- कों. वि. सं. मं.
बेलूर:
कर्नाटक राज्यांतलें एक पुर्विल्लें स्थळ. होयसळ वास्तूशैलींतल्या देवळांखातीर ह्या स्थळाची नामना आसा. पुर्विल्ल्या काळांत हाका वेळापुरी, वेळूर, वेलहूर, बेलपूर आदी नांवांनी वळखताले. ह्या स्थळाक ‘अभिनव क्षोणिवैकुंठ’ आनी ‘दक्षिण वाराणसी’ ह्या नांवान वळखतात. हें स्थळ हसन जिल्ह्यांत बनवराचे नैर्ऋत्येक ४५ किमी. आनी हसनाचे वायव्येक सुमार ३९ किमी. अंतराचेर आशिल्ल्या यगची न्हंयेदेगेर वसलां. बेलूर तालुक्याचें हें मुखेल ठाणें आसून हसन-चिकमंगळूर रेल्वे मार्गावयलें हें
