एक स्थानक.
हांगासल्लीं सगळीं देवळां ११५.८२ मी १२९.५४ मी. क्षेत्रफळाच्या तंटबदीयुक्त आशिल्ल्या प्रकारांमदीं आसात. मदींच चेन्नकेशव देवूळ आसून ताचे भोंवतणीं कप्पे-चन्निगरय, सोमनायकी, आंडाळ, वीरनारायण, आळवार संत हांचीं देवळां आसात. हांगासल्ल्या शिलालेखांप्रमाण हीं देवळां इ.स. बाराव्या शतमानांत विष्णुवर्धन ह्या होयसळ राजान आनी ताच्या पुतान बांदलीं अशें कळटा. नामनेचो होयसळ राजा विष्णुवर्धन हाणें इ.स. १११७ त तलकाडांत चोलसेनेचर जैत मेळोवन ह्या जैताचें यादस्तीक म्हणून हें विष्णुचें देवूळ बांदलें. दुसरे एके कथेप्रमाण विष्णुवर्धन जैन आशिल्लो. रामानुजाचार्याक लागून तो वैश्णव जालो. हे घडणुकेचे यादीक ताणें विष्णुचें देवूळ बांदलें. विजयनारायण वा चेन्नकेशव ह्या नांवान ह्या देवळाची नामना आसा. कर्नाटकांतलो नामनेचो शिल्पकार डंकणाचार्य हाणें हें देवूळ बांदलें अशें म्हण्टात.
हांगाचीं चडशीं देवळां बसकीं आसून हीं सगळीं देवळां निळसार काळ्या रंगाच्या मोव फातराचीं आसता. हो फातर खणींतल्यान काडटकच मोव आसता, पूण ल्हव ल्हव घट जाता. ताका लागून ताचेर बारीक कलाकुसर करूंक शक्य जाता.
हांगाचें चेन्नकेशव देवूळ म्हळ्यार होयसळ शिल्पशैलीचो एक उत्कृश्ट नमुनो. हें देवूळ एक व्हड चबुतर्याचेर बांदिल्लें आसा. ताचो गाभारो ताराकृती आसून ताचे मुखार एक व्हड नवरंग म्ह्ळ्यार सभामंटप आसा. त्या मंटपांत जायते खांबे आसात आनी जाळयेच्या पाशाणाचे पड्डे आसात. चडशा खांब्यांचेर आनी पाश्ताचेर भरपूत नक्षीकाम केल्लें आसा. ताराशिल्पांतल्या वेगवेगळ्या ढंगांनी उब्या आशिल्ल्या सुमार चाळीस मदनिकांचें मूर्तीकाम पळोवपासारकें आसा. सभामंडपांतले चार खांबे सोडल्यार हेर सगळ्यांचेर नक्षीकाम केल्लें आसा. हातूंतले नरसिंह आनी मोहिनी ह्या नांवान नामना आशिल्ल्या खांब्याचेर बारीक कलाकुसर पळोवंक मेळटा. चेन्नकेशवाची मूर्त १ मी. उंचायेच्या पादपिठाचेर आसून तिची उंचाय ३.६८ मी. आसा. ही मूर्त रेखीव आसून तिचे प्रभावळींत दशावतार कोरांतिल्ले आसात. हांगाच्या शिल्पांकनांत वेणुगोपाळ आनी गोवर्धनधारी कृष्ण, मकरतोरण, व्दारपाल, अश्ट दिकपाल हांचें मुर्तीकाम, रतिमदनाचें युग्म, हिरण्यकश्यपू आनी नरसिंह, विष्णुवर्धनाचो दरबार, राणी शांतला देवी हांचीं शिल्पां पळोवपासारकीं आसात. कप्पे-चन्निगरथ हें हांगाचें नामनेचें देवूळ. चन्निगरायचे मुर्तीची प्ररिश्ठापना शांतलादेवी हिणें केली असो हांगाच्या शिलालेखांत उल्लेख मेळटा. हांगा आशिल्लीं वीरनारायण, सोमनायकी, आंडाळ आदी देवळांचेर देवदेवता आनी सुरसुंदरीचें भरपूर शिल्पांकन केल्लें दिश्टी पडटा. वीरनारायण देवळाचे उत्तरेकडले वण्टीचेर भीमाचें भागदत्त आनी ताचो हत्ती हांचेवांगडा झूज चित्रीत केलां. आंडाळ देवळांतूय पुराणीक कथांचें शिल्पांकन केल्लें आसा. हेभायर आलवारांच्या देवळांतलीं रामायणाचीं दृश्यां, अस्तंतेकडल्या शंकरेश्र्वराच्या देवळांतलें जाळीकाम तशेंच तांडव नाचांतलो शंकर, मकर हांच्यो मुर्ती कलात्मक आसात. हांगासल्ले शिल्पाकृतींत वेगळेंपण तेचपरी पुराणीक कथानक आसा. बारीक कलाकुसरीचे नमुनेय हांगा पळोवंक मेळटात. माधवन्न, जक्कणाचार्य, रुवरी नंदीयभट्ट आदी शिल्पींनी हांगाचें शिल्पांकन केल्ल्याचो उल्लेख शिलालेखांत मेळटा.
होयसळ वास्तूशिल्पशैलीचो विकसीत आविश्कार बेलूराक पळोवंक मेळटा.
- कों. वि. सं. मं.
बेलो, सॉल:
(जल्म: १० जुलय १९१५, लशीन – क्वॅबॅक).
नोबॅल पुरस्कार फावो जाल्लो नामनेचो अमेरिकन कादंबरीकार. ताचो जल्म एका रशियन ज्यू घराण्यांत जालो. ताचे आवय-बापूय १९१३ त रशियेंतल्यान कॅनडांत आयले. ताचें भुरगेपण माँट्रियालांत गेलें. तो णव वर्सांचो आसतना ताचें कुटूंब शिकागोक गेलें. थंय शिकागो विद्यापिठांत आनी नॉर्थवॅस्टर्न विद्यापिठांत ताचे शिक्षण जालें. उपरांत मिनेसोटा, प्रिन्स्टन न्यूयॉर्क आदी विद्यापिठांतल्यान ताणें अध्यापन केलें. ह्याच काळांत तो लिखाणूय करतालो. ‘डँगलिंग मॅन’ (१९४४) आनी ‘द व्हिक्टिम’ (१९४७) ह्यो ताच्यो पयल्यो दोन कादंबर्योण. ‘द ॲडव्हँचर्स ऑफ ऑजी मार्च’ (१९५३) हे ताचे कादंबरीक बरीच नामना मेळ्ळी आनी तिका ‘नॅशनल बुक अवॉर्ड’ दिलो. उपरांत ताच्यों हँडरसन द रेन किंग (१९५९), ‘हरझॉग’ (१९६४) आनी मिस्टर सॅमलर्स प्लॅनेट (१९७०) ह्यो कादंबर्यो उजवाडाक आयल्यो. आर्विल्ल्या ज्यूंचें मन आनी आर्विल्ल्या अमेरिकन समाज ह्या दोगांयचें विश्लेशण ताणें आपले कादंबरीवरवीं केलां. १९७६ वर्सा साहित्याचो नोबॅल पुरस्कार दिवन ताचो संवसारीक पांवड्यार भोवमान जाला.
- कों. वि. सं. मं.
बेल्जियम:
एक युरोपी देश. क्षेत्रफळ ३०,५१९ चौ. किमी. विस्तार ४९० ५०’ ते ५०० ५०’ उत्तर अक्षांश आनी २० ते ६० उदेंत रेखांश. बेल्जियमाचे उत्तरेक नॅदर्लंडस, उदेंतेक जर्मनी, आग्नेय दिकेक लेक्झेम्बर्ग आनी दक्षिणेक फ्रांस हे देश आसात. प्लॅमिश आनी फ्रेंच ह्यो हांगाच्यो दोन अधिकृत भासो. ब्रुसॅल्स ही देशाची राजधानी.
भूंयवर्णन: भूंयरचणुकेचे नदरेन बेल्जियमाचे तीन वांटे जातात.
१. उत्तरेकडलो मळांचो तसोच उणो उंचायेचो सड्याचो वाठार,
२. आर्देन सड्याचो प्रदेश आनी
३. बेल्जियन लॉरेन.
उत्तरेकडल्या मळाच्या प्रदेशांत उत्तर दर्याची वेळ आनी सँब्रा तशेंच म्यूज न्हंयांच्या देगेमेरेनचो वाठार आस्पावला. वेळे कुशीक ल्हान ल्हान
