भर दिवपी आसात. जोएल चांड्लर हॅरिस (१८४८-१९०८) ह्या अमेरिकन कथाकाराच्यो, खाप्री गुलामांच्या लोकसाहित्याचेर आदारिल्ल्यो आनी अंकल रेमस ही मध्यवर्ती व्यक्तिरेखा आशिल्ल्यो कथा (१८८०) ह्योय आर्विल्ल्यो बोधकथा. रडयर्ड किपलिंग हाच्या ‘द जंगल बुक’ (१८९४) आनी ‘जस्ट सो स्टोरीस’ (१९०२) हांचोय बोधकथांनी आस्पाव जाता. अमेरिकन विनोदी कथाकार जेम्स थर्बर (१८९४-१९६१) हाणेंय ‘फेबल्स फॉर अवर टायम’ (१८४०) नांवाच्यो आर्विल्ल्यो बोधकथा बरयल्यात.
- कों. वि. सं. मं.
बोधगाया:
बोध्दाच्या पवित्र तीर्थक्षेत्रांतलें एक थळ. हाका बुध्द गया अशेंय म्हण्टात. हें बिहार राज्यांत गयेचे दक्षिणेक ११ किमी. अंतराचेर निरंजना (निलांजना) (फल्गू) न्हंयेचे देगेर वसलां. ह्या थळाची म्हायती गयामाहात्म्य, अग्निपुराण, वायुपुराण आदी ग्रंथांतल्यान तशेंच चीनी भोंवडेकार ह्युएन त्सांग हाच्या प्रवासवर्णनांतल्यान मेळटा. पुर्विल्ल्या साहित्यांत ह्या थळाचो उल्लेख बुध्दगया, उरुबिल्ववन, उरुवेला, उरूविल्व ह्या नांवांनी मेळटा. ह्या थळांत जायते बौध्द अवशेश आसात.
गौतमबुध्दाक हांगासल्ल्या बोधीवृक्षाखाला गिन्यान प्राप्त जालें, त्या वेळार सावन हें बौध्द धर्माचें पवित्र थळ मानतात. सम्राट अशोकान ह्या थळाक भेट दिली आनी हांगा एक विहार बांदलो. तेचपरी हांगासल्ल्या बोधीवृक्षाची एक खांदी संघमित्रा हे आपले धुवे वांगडाअ श्रीलंकेक धाडली. अशोकाच्या बोध्द धर्माविशींचे भक्तीची तिडक येवन ताची राणी तिष्यरक्षिता हिणें हें झाड नश्ट केलें. पूण अशोकान तें परत लायलें अशी दंतकथा आसा. अशोकाउपरांत ह्या प्रदेशाचेर शुंग वंशाचो अधिकार आशिल्लो. त्या वेळार ह्या बोधीवृक्षा भोंवतणीं पार बांदून ताचेर बौध्द धर्माच्या प्रतिकांचीं आनी जातकांतल्या प्रसंगांचीं चित्रां चितारल्यांत. फाहियान हाणें भेट दिल्ली तेन्ना ताका हांगा रान आनी वसाड प्रदेश दिशिल्ल्याचें ताच्या भोंवडे वर्णनांत मेळटा. ताचेवयल्यान गुप्त काळांत हांगा कांयच बांदकाम जावंक नाशिल्लें हें स्पश्ट जाता. फुडें ह्युएन त्सांग (इ.स. ६२९-६४८) हाच्या भोंवडेवर्णनांतल्यान मात हांगासल्ल्या महाबोधी देवळाची पुराय म्हायती मेळटा. गुप्त काळा उपरांत इ.स. ५५० ते ६०० च्या अदमासाक महाबोधी देवूळ बांदलां आसूंक जाय. इ.स. ६०० त गौडाधिपती शशांकान हांगासल्लें झाड तोडलें पूण मगधाधिपती पूर्णवर्मा हाणें ताचीं मुळां सोदून काडून तें परतें लायलें अशें वर्णन ठ्युएन त्सांग हाच्या बरपांत मेळटा. ह्या बोधीवृक्षाक २६०० वर्सांची परंपरा आसा. मदल्या काळांत मियानमार, श्रीलंका हांच्या राजांनी ह्या देवळाचो जिर्णोध्दार करून हांगा कांय नव्यो वास्तू आनी चैत्य बांदले. महाबोधी देवूळ हें बोधीवृक्षाक्चे अस्तंतेक प्राकारांत बांदिल्लें आसा. हें देवूळ दोन माळयांचें आसून ताची उंचाय सुमार ५२ मी. आसा. पयलो माळो चवकोनी आसून तेंगशेवटेन अशीर जायत गेला. देवळाच्या चारूय कोनशांनी मुखेल देवळाच्यो प्रतिकृती बांदल्यात. बुध्दाच्या वास्तव्यान पवित्र जाल्लीं अनिमेष, चंक्रमण, रत्नघर अजपाल झाड, मुचलिंद र्हिद, राजायतन वज्रासन आदी कांय स्थळां बोधीवृक्षा लागसार दिश्टी पडटात. देवळालागसार स्तुपाचे जायते भग्नावशेश पडिल्ले आसात. तांचेर तरातरांच्यो बुध्दमूर्ती कोरांतिल्ल्यो आसात. भारहूत आनी हांगासल्ल्या शिल्पांनी नागराज आनी हत्ती बोधीवृक्षाची पुजा करतात अशीं शिल्पां कड्याचेर चितारिल्लीं आसात. कड्याचेर कांयकडेन शिलालेख आसून तातूंत हांगासल्ल्या वास्तूची बांदावळ, निवळसाण आदीची म्हायती मेळटा. क्रिस्ताआदल्या काळांत बांदिल्ल्या ह्या देवळाचो जिर्णोध्दार वेळच्यावेळार जाल्ल्यान हांगा वेगवेगळ्या काळांतल्यो बौध्दकला दिश्टी पडटात.
बोधगयेंत महाबोधी देवळाच्या लागसार जगन्नाथाचें एक देवूळ आसा. तशेंच जपान, चीन, थायलंड, मियानमार, तिबेट आदी देशांचे स्वतंत्रपणान बांदिल्ले स्तूप आसात. हातूंतलो जपानी आनी थायलंडी स्तूप व्हड आसून तांच्यो वास्तू कलात्मक आसात. हांगा एक पुरातत्चीय वस्तुसंग्रहालय आनी जयप्रकाश उद्यान आसा. बौध्द भोंवडेकारांखातीर हांगा जायत्यो धर्मशाळा आसून अस्तंतेक तीन किमी. अंतराचेर मगध विद्यापीठ आनी संस्कृत महाविद्यालय आसा. सदया बौध्द धर्माचें हें एक म्हत्वाचें तीर्थक्षेत्र जालां.
- कों. वि. सं. मं.
बोधिचर्या:
बुध्दपदाचे प्राप्तीखातीर महायान ग्रंथांत सांगिल्ली एक खाशेली साधना. बोधीचर्येचो आरंभ बोधिचित्तग्रहणासावन जाता.
