आनी इंग्लीश दुसरीमेरेन शिक्षण घेतलें. शाळेंत शिकता आसतना तो हौशी नाट्यमंडळांतल्यान काम करूंक लागलो. १८९५ वर्सा ताणें ‘किर्लोस्कर संगीत मंडळीत’ प्रवेश केलो. थंय ताका पयलीं कांय वर्सा सहाय्यक स्त्रीभुमिका मेळ्ळ्यो. फुडें ताका सौभद्र नाटकांत कृष्ण, शारदा नाटकांत कांचनभट, मूकनायकांत विक्रांत आनी मानापमानांत लक्ष्मीधर अशो म्हत्वाच्यो भुमिका मेळत गेल्यो.
१९१३ त ताणें किर्लोस्कर मंडळी सोडून बालगंधर्व आनी गोविंद टेंबे हांच्या आदारान ‘गंधर्व नाटक मंडळीं’ची स्थापना केली. हे कंपनीन सौभद्र, मृच्छकटिक, मानपमान, विद्याहरण, संशय कल्लोळ, स्वयंवर, एकच प्याला, द्रौपदी आदी नाटकां रंगमाचयेर हाडलीं. सुधाकर (एकच प्याला), लक्ष्मीधर (मानापमान), शकार (मृच्छकटिक), शिष्यवर (विद्याहरण) आनी फाल्गुनराव (संशय कल्लोळ) ह्या ताच्या भुमिकांक खूब नामना मेळ्ळी. १९३० उपरांत मराठी रंगमाचयेक देंवती कळा लागली आनी थोड्याच काळांत गणपतराव नाट्यवेवसायांतल्यान निवृत्त जालो. फुडें ताणें एक-दोन चित्रपटांनी भुमिका केल्यो. पूण तातूंत ताचें मन व्हडलेंशें रमलेंना. उपरांतच्या काळांत ताणें कांय नटांक मार्गदर्शन करपाचें काम केलें.
१९४० त ताका नासिकांत भरिल्ल्या एकातिसाव्या नाट्यसंमेलनाच्या अध्यक्षपदाचो मान मेळ्ळो. फुडें १९५६ वर्सा नांदेडाक भरिल्ल्या मराठवाडा नाट्यसंमेलनाचें अध्यक्षपद ताकाच मेळिल्लें. त्याच वर्सा ताका राष्ट्रपती हस्तुकीं दिल्लीक संगीत नाटक अकादेमीचो पुरस्कार दिलो. ताणें सुमार चाळीस वर्सां मराठी रंगमाची गाजयली आनी नाट्यमळावयले जायते भोवमान मेळयले. ‘माझी भूमिका’ हें ताचें आत्मचरित्र १९४० वर्सा उजवाडाक आयलें. ताची सुदारिल्ली आवृत्ती १९६४ त आयल्या.
- कों. वि. सं. मं.
बोतेल्यू, ज्योकीं द सांता रीता:
(जल्म: १७८१, पणजी; मरण: १८५९).
एक गोंयकार फ्रांसिस्कन. गोंयचे सेंट बोनावेन्चर कॉलेजींत तो तत्वगिन्यान आनी धर्मशास्त्र विशयांचो प्रोफेसर आशिल्लो. क्रंगनोर आनी कोचीन डायोसिसांचो तो आपोस्तोलीक गवर्नर आशिल्लो. उपरांत कोचीचो बिशप म्हणून तो वेंचून आयलो (१८४०). पूण ताचो अभिशेक जालोना. १८५१ त तो गोंयचो विकार कापितुलार म्हणून वेंचून आयलो. ताणें सुमार णव वर्सां आर्किडायोसीसचो कारभार पळयलो.
- कों. वि. सं. मं.
बोधकथा:
रुपकावरीच एक कथनप्रकार. तो गद्य वा पद्य रुपांत आसता. इंग्लीश भाशेंत ताका फॅबल म्हण्टात. फेबल हें इंग्लीश संज्ञेचो शब्दकोशांतलो अर्थ कल्पिल्ली वा रचिल्ली काणी असो जाता. ती काणी बोधपर आनी नितीपर आसता. मूळ लॅटीन उतर (Fabula) अशें आसून ताचो अर्थ नाट्यपूर्ण काणी असो जाता.
बोधकथेंत चड करून मोनजातीचेर आदारून बोधतत्व सांगप जाता. हे कथेंत मनशाचो आस्पाव आसता. तरी पूण मोनजाती वरवींच मनशासारके गूण दाखयतात. ह्या कथांवरवीं मोनजातीवांगडाच वारें, उदक, दोंगर आदी सैमीक शक्तींचेंय मानवीकरण करतात. नितीचें गिन्यान सांगपी रंजक मोनजातीच्यो कथा अशें बोधकथेचें स्वरूप आसता. हो बोध लोकांचे नित्याचे जिणेकडेन संबंद आशिल्लो तशेंच वेव्हाराक उपेगी असो आसता. बोधकथेंत उण्यांत उण्या उतरांनी कथेचो आशय सांगपाचो तशेंच एके कथेंतल्यान एकूच तत्व सांगपाचो यत्न जाता. तातूंत खंयचीय गजाल विस्तारान सांगपाक वाव आसना.
अती पुर्विल्ल्या काळांत साहित्यप्रकारांत ह्या प्रकारच्या कथांचो आस्पाव दिसना. पूण ताचे उपरांत लोकशिक्षणाखातीर आनी लोकरंजनाखातीर ह्या कथांचो उपेग जावंक लागलो. ग्रीसांत एक स्वतंत्र साहित्यप्रकार म्हणून बोधकथेकडेन पळोवप जालें. भारतांतलो विष्णुगुप्त आनी ग्रीसांतलो इसाप (इ.स. आदीं सवें शतमान) हांकां पुर्विल्ल्या काळांतले आद्य बोधकथाकार मानतात. कांय जाणांच्या मतान बोधकथांचो उगम भारतांत जालो. इ.स. दुसर्या आनी तिसर्या शतमानांतलो संस्कृत पंचतंत्र हो बोधकथांचो आद्य संग्रह आणी ह्योच कथा संवसारभर पातळ्ळ्यो अशें मानतात. सगळ्यांत पोरन्यो बोधकथा महाभारतांत मेळटात. ह्या कथांतली मोनजात आपआपल्या वर्गांचे संकेत पाळटा. देखीक – कोल्याचें, कावळ्याचें कपटीपण, माकडाची चौकसबुध्दी, पुर्विल्ल्प ग्रीक कवी हेसिअडच्या ‘वर्क्स अँड डेस’ हातूंतली ‘बहिरी ससाणा आणि बुलबुल’ ही सगळ्यांत पोरनी बोधकथा आसूंक जाय (इ.स. आदीं आठवें शतमान). पोरन्या बोधकथांनी ‘मधमाशीची काणी’ तशेंच ‘मुंगी आनी टोळ’ ह्या कथांचो उल्लेख येता. इसापाच्यो कथा इ.स. आदीं सव्या शतमानांत आस्पावतात. फीड्रस (इ.स. आदीं सुमार १५ ते इ.स. आदीं सुमार ५४) हो नामनेचो रोमन बोधकथाकार. लॅटीन साहित्यांत ताणें बोधकथा ह्या प्रकाराक नामना मेळोवन दिली. ताच्या बोधकथांचे पांच खंड आसात आनी ताणें च्ड करून इसापाच्या बोधकथांकूच लॅटीन पद्यरूप दिलां. बेब्रिअस ह्या ग्रीकी बोधकथाकारानूय इसापाच्या बोधकथांक पद्यरूप दिलां. मदल्या युगांत (सुमार ११०० ते १४००) रेनर्ड द फॉक्स हाची मोनजातीच्या कथाअंखातीर नामना आशिल्ली. इसाप कथांचो पयलो इंग्लीश अणकार १७२२त उजवाडाक आयलो. आधुनिक काळांत फ्रांसांत बोधकथेचो बरोच विकास जालो. सतराव्या शतमानांतल्या ला फॉन्तेन हाच्या फ्रेंच भाशेंतल्या बोधकथांनी उपरोध आनी नाट्य हे गूण दिश्टी पडटात. जर्मन बोधकथाकार लेसिंग हाचो फॅबेलन (१७५९) ह्या झेल्यांतल्यो बोधकथा इसापाच्या कथांवरी साद्यो आनी परिणामाचेर
