गिन्यान चड चड जायत गेले. पूण ब्पह्मांडाचे निर्मीतीचें निमाणें सत्य अजून ताका मेळूंक ना. संशोधकाक तेचपरी शास्त्रज्ञाक ताचो सारको पत्तो लागूंक ना. ह्या कामांत तें नवीं नवीं साधनां, उपकरणां तयार करुन तांणे उपेग करीत आसात. आनी ब्रह्मांडाचे रचनेचो पत्तो लायत आसात.
हें सोद गेवपाचें काम पुर्विल्ल्या काळासावन चालूच आसा. परब्रह्म हें एक अद्वितीय तत्व. ते तरेतरेच्या रुपांनी नट्टा आनी हातूंतल्यानूच ब्रह्मांड आकाराक येता अशी भारतीयांची धारणां आसा. विश्र्व खंयच्याय तरी सनातन नेमाक अनुसरुन चलत आसा, आनी सत्य हें दोन नेम अशें ऋग्वेदांत सांगलां.
चालू शतमानाचे सुरवेक चड शक्ती आशील्लीं वेधयंत्रां निर्माण जालीं. त्या यंत्रानी वेद घेतकच कळ्ळें, ब्रह्मांडाच्यो कल्पना ज्यो पयलीं केल्या मूलभूत धारमांनी संशोधकांक ब्रह्मांडा संबंदान नवें नवें गिन्यान मेळ्लें. तांकां वारो, कुपां, एका गिऱ्यासावन दुसऱ्या गिऱ्यामेरेन मेळपीं वायू, धुल्ल, धुकें, गिऱ्यांचोमो आदा नव्या घटकांचे गिन्यान जालें. मळबांत दिसपी आकाशगंगा हो ब्रह्मांडातलो एक जुंवो आसा आनी अशे ब्रह्मांडात कोट्यांनी जुंवे आसात जाल्र ह्या ब्रह्मांडाची शीम खंय हो प्रस्न उपरासता. ब्रह्मांड निर्माण जावन 4-5 अब्ज वर्सां जाल्यांत जाल्यार ताची समाप्ती सुमार 10 अब्ज वर्सांनी जातली अशें शास्त्रज्ञांचे मत आसा.
-डॉ. अनंत राम भट.
ब्रह्मांडपुराणः एक महापुराण. विष्णु पुराणांतले सुचीप्रमाण हें अठरा पुराणांतले क. हाची श्लोक संख्या 12,000 आसून तातूंत चार पद म्हळ्यार विभाग आसात. तांचीं नांवां प्रक्रिया, अनुषंग, उपोद्धात आनी उपसंहार. ह्या पुराणाक ब्रह्मांड ह्या नांवावरीच तातूंत ब्रह्मांडाची उत्पत्ती आनी एकंदर भुगोलाचो विस्तार सांगला. भुंयेर आशिल्लें सगळें जुंवे, तातूंतले दोंगर, न्हंयो, लोक, तांच्यो चालीरीती दी गजालींचे विस्तारान वर्णन केल्लें सा. मन्वंतरां, व्यासाचे शिश्य, वेदशाखेचे विभाग ह्या गजालींची म्हायतीं हातूंत आयल्या. हातूंत जी क्षत्रीय राजांचीं वर्णनां आयल्यांत ताकां इतिहासीक नदरेन म्हत्व आसा. ब्रह्मांडात एकेकडेन ध्रुव हो सुर्याक कर्शीत करता अशें म्हलां ही गजाल जरी खरी आसली तरी तो गिरो ध्रुव नासून शौरी (हर्क्युलस) आसा अशें आयचें विज्ञानीक म्हणटात. सूर्याक आकर्शीत करपाची जी सदा विज्ञानीक मांडटात ती त्या वेळार पुराणकर्त्याक सुचली हें चड म्हत्वाचें.
परशुरामान तपश्र्चर्या करुन मेळयल्लीं आनी त्या शस्त्रावेळार कार्तवीर्याक मारलो, भागीरथान गंगेक स्वर्गांतल्यान धर्तरेचेर हाडली. धन्वंतरीक भारद्वजाकडल्यान आयुर्वेद मेळ्ळो. ललितादेवीन भंडासुराक मारलो आदी जायतीं ल्हान- व्हड आख्यानां ह्या पुराणांत आयल्यांत. ह्या सगळ्या आख्यायांनी ललितादेवीचें आख्यान चाळीस अध्यायांनी सांगलां. ललितादेवीची कथा, तिचें म्हात्मय आनी समुद्रमंतमा वेळार देवांनी केल्लीं तिची तुस्त इतल्यो सगळ्यो गजाली ह्या आख्यानांत आसात. तशेंच वैदीक आनी तं6क मंत्र, श्रीविद्या आनी सहस्त्राक्षर विद्या ह्या नांवांचेय मंत्र तातूंत आसात. तेभायर श्रीकृष्ण राधा हांचे वर्णन तशेंच शुर्पार क्षेत्राचें वर्णनूय तातूंत आयलां. शुर्पार म्हळ्यार कोंकमाचोच प्रदेश. हातूंत कामाक्षी नांवाचे देवींची वर्णनं आसा. कोंकणाचो एक भाग आशिल्ल्या गोंयांत शिरोडे गावांत कामाक्षी देवीचें पुर्वील्लें स्थान आसा.
ब्रह्मांडपुराणांत गोदावरीचो उगम आनी तिचे भोंवतणच्या वाठाराचे वर्णन केल्लें आसा. महाराष्ट्रांतल्या लोकांक महाराष्ट्र हें विशेशण ह्या पुराणांत लायिल्लें दिसता. हाचेवयल्यान गोदावरीच्या उगमालागीं म्हळ्यार नासिक, त्र्यंबकेश्र्वर वाठारांत खंय तरी हें पुराण निर्माण जाला जावंये अशें म्हणटात. अध्यात्म रामायण म्हणून जो ग्रंथ आसा तो ह्याच पुराणांतल्यान वेगळो काडलां. तेभायर आनिकूय कांय भाग ह्या पुराणांतल्यान वेगळे काडल्यात अशें समजतात. तांचीं नांवां अशी गणेशकवच, तुलशीकवच, हनुत्मकवच, सिध्दलक्षमीस्तोत्र, सीतास्त्रोत ललिता सहस्त्र नाम सरसव्तीस्त्रोत आदी. हें पुराण इ.स.325 च्या सुमाराक निर्माण जालां अशें म्हणटात. हें पुराण इ.स च्या 5व्या शतमानांत भारतीय ब्राह्मणांनी यवद्रीपांक (जावा- सुमात्राक) व्हेलें. तें थंयच्या लोकांक खूब आवडलें. थंयचे थळावें भाशेंत ताचो अणकार जाल्लो आसा. त्या अणकाराचें मूळ ब्रह्मांडपुराणाकडेन तुळा केल्यार असें दिसता, भविश्य काळांतल्या राजवंशाची वर्णनां सोडल्यार हेर सगळें विशय दोगांयमदीं सारकें आसात. -डॉ अनंत राम भट.
ब्रह्माः ब्रह्मा, विष्णु आनी महेश ह्या त्रिमुर्ती देवांतलो एक. हाका ब्रह्मदेव वा प्रजापती अशेंय म्हमटात. थीरसागरांत शेषशायी विष्णुचे बोंबलेंतल्यान ब्रह्मदेवाचो जल्म जालो, देखून ताका स्वयंभू, नभिज, कमलोद्भव अशीं नांवां मेळ्ल्यांत. नारायणान ताका, आकाशवाणी करुन आदेश दितकच, ताणें हजार वर्सां तप केलें आनी उपरांत ब्रह्मांडाची उत्पत्ती जाली, अशी पौराणीक कथा आसा. ब्रह्मा सगळ्या देवांभितर पयली उत्पन्न जावन तो विश्र्व निर्मुपी आनी ताचो राखण्यार जालो असें मुडकोपनिशदांत सांगलां.
ब्रह्मदेवाक चार तोंडा आसून, तांची रुपमंडनांत व्याख्या केल्या ती अशी.
