ऋग्वेदादिप्रभेदेन कृतादियुगभेदतः।
विप्रादिवर्णभेदेन चतुर्वक्त्रं चतुर्भुजन्म ।।
अर्थः ब्रह्मदेवाचीं चार तोंडा आनी चार भुजां हे ऋग्वेदादी चारी वेद, कृतादी चार युगां आनी ब्राह्मणादी चार वर्ण हांचीं प्रतीकां.
ब्रह्मदेवाचो मानस, कायिक, चाक्षुष, वाचीक श्रवणज, नसिकाज, अंडज वा पायज अशें सात जल्म जालें अशें महाभारत म्हळां. ब्रह्मदेवाक मुळांत एकूच मुखमाळ आशिल्लें. पूण उपरांत ताका आनीक चार मुखामळ निर्माण जालीं. हेविंशी मत्स्य पुराणांत कथा अशी-
एकदां ब्रह्म्यान आपल्या अर्द्या आंगापासून शतरुप नांवाची एक सोबीत बायल तयार केली. जल्माक येतकच ती ब्रह्याभोंवतणीं बशिल्लें. तेखातीर ब्रह्म्याक तिचेकडेन तोंड घुंवडावन पळोवपाक लज दिसली. पळोवपाची खूब इत्सा आशिल्ल्यान ताणें चारुय वटांनी चार मुखमळां तयार केली. जेन्ना ती मळबांतल्यान वचूंक लागली तेन्ना ब्रह्याच्या माथ्यार आनीक एक मुखामळ तयार जालें. हाका लागून पूत जावपाखातीर ताणें केल्लें तप मात फुकट गेलें.
ब्रह्याचे क मुखामळ नश्ट जाल्ल्यान कांय कथा आसात त्यो अशो- 1 ब्रह्यान, शंकराक आपलो चलो जावपाक सांगले, तेन्ना शंकराक राग आयलो आनी आपल्या आखाणाच्या नाखटान ताणें ब्रह्याक एक मुखामल तोडले. 2) ब्रह्यान सरस्वतीकडेन संभोग केल्ल्यान शिवान ताचे एक मुखामळ कापलें. ब्रह्मदेवाक सुरवेक तमोगुणी, उपरांत रजोगुमी आनी मागीर सत्वगुमी असी प्रजा उत्पन्न केली. तमोगुणी सृश्टी उपरांत ताणें नाग, तिर्थक, कौमार अशी प्रजा उत्पन्न केली. उपरांत ताणें नाग, तिर्थक, ऊर्ध्वस्त्रोतस देव, अर्वाकस्त्रोतस नर, अनुग्रह, भूत, प्राकृत, वैकृत आनी कौमार अशी प्रजा उत्पन्न केली. उपरांत तांणे क्षुधा, राग, यक्ष, राक्षस, सोरोप, भूत, गंधर्व, पशु-पक्षी आनी झाडां उत्पन्न केलीं. ताच्या उदेंतेंकडल्या मुखापासून गायत्री छंद. ग्वेद, त्रिवृत्सोत्त्म, रथंतरसाम आनी अग्निश्टेम. दक्षिणेकडल्या मुखापासून यजुर्वेद, पंचदशस्तोम, बृहत्साभ आनी उध्दवय अस्तंते कडल्या मुखापासून सामवेद, सप्तदशस्तोम, वैरुपसाम आनी अतिरात्र आनी उत्तरेकडल्या मुखापासून अथर्ववेद, एकविंश आप्तोर्याम, अमुष्टुप छंद आनी वैराजासाम उत्पन्न जालो.
हे उपरांत ब्रह्मदेवान मरीची, अत्री, अंगिरस, पुलस्त्य, पुलह, ऋतू, दक्ष, भृगू आनी वसिश्ट ह्या मानसपुत्रांक उत्पन्न केले आनी उपरांत आपल्या अवयवांपसून धर्म, रुची,भृगू, दक्ष आदी ऋषी निर्माण केले. ताणें उजव्या आखाण्या पसून दक्ष, ह्रदयापसून मदन, पोटापसून लोभ. दोळ्यापसून मरण, गळ्यापसून प्रमोद, तळव्यापसून भरत आनी दोहापसून शतरुपा हांकां उत्पन्न केले. शतरुपेकच सावित्री, सरस्वती, गायत्री आनी ब्रह्माणी म्हणटात. तिचेपसून ब्रह्याक सायंभुव मनू जालो. सरस्वती ब्रह्याची चली तशेंच बायल म्हूणूनूय वळखतात.पुराण कथेवयल्यान सरस्वतीच्या शापाक लागून ब्रह्याची पुजा वर्ज्य मानतात. ही पुराणकथा अशीः एक फावट ब्रह्मा यज्ञ करुंक बसलो. दिक्षा घेवन यज्ञाक सुरवात करपाखातीर ताणे सावित्रीक आपोवंक धाडली. पूण तिका येवपाक वेळ जालो. तेन्ना ब्रह्यान रागान एका गवळ्याची चली गायत्री हिका घेवन यज्ञ केलो. यज्ञ सोंपपाच्या वेळार सावित्री थंय आयली आनी तिणें ब्रह्मदेवाक स्त्राप दिलो. ब्रह्याचे आयुर्मान दिव्य शंबर वर्सा आसा. त्या दिव्य वर्साचे कोश्टक अशेः
17,28,000 मानवी वर्सा = कृतयुग 12,96,000 मानवी वर्सा = त्रेतायुग 8,64,00 मानवी वर्सा = द्वापारयुग 4,32,000 मानवी वर्सा = कलियुग
कृत, त्रेता, द्वापार आनी कली हीं चार युगां मेळून एक पर्याय जाता. अशे 1000 पर्याय म्हळ्यार ब्रह्याचे एक दीस वा कल्प अशे 360 दीस म्हळ्यार एक दिव्य वर्स, साद्या ब्रह्मदेवाचीं अशीं पन्नास वर्सा जालीं अशें मानतात.
ब्रह्याची मूर्त कशी आसची तें मत्स्यपुराण, विष्णुपुराण, रुपमंडन, सुप्रभोदागम, ग्रंथांत सांगला. तातूंतल्या मत्स्यपुराणांतले वर्णन अशेः
