ब्रह्मा कमोण्डुलधरः कर्तव्यः स चतुर्मुखः। हंसारुढः क्वचित कार्यः क्वचिच्च कमलासनः।। वर्णतः पद्मगर्भाभश्चतुर्बाहुः शुभेक्षणः। कमण्डलुं वामकरे स्त्रुवं हस्ते तु दक्षिणे।। (मत्स्य पु. 259, 40-41) अर्थः ब्रह्मा हो चार मुखांचो, चार हातांचो, हंसाचेर वा कमळाचेर आरुढ जाल्लो, ताचो वर्ण कमळाच्या भितरल्या भागावरवी तांबडो आनी नदर शुभ आसूंक जाय. ताच्या दाव्या हातांत कमंडलू आनी उजव्या हातांत स्त्रुवा आसूंक जाय. तेचपरी ताचे दावे वटेन सावित्री, फुडे चार वेदधारी आनी भोंवतणीं ऋषीं आसूंक जाय अशें अभिलषितार्थचिंतामणींत सांगिल्लें आसा. ब्रह्याक खाड आसूंक जाय अशें रुपमंडनांत म्हळां विष्णुपुराणांत ताका सात हंसाच्या रतार आरुढ करपाक सांगला.
ब्रह्मदेवाची स्वतंत्र देवळां चड प्रमाणांत नात. भारतांत खेडब्रह्म, ईदर, दुदाही, अजमेर (पुष्कर), वसंतगड, महावलिपुरम आनी गोंयांत करमळे ब्रह्मदेवाचीं देवळां आसात. तातूंत ब्रह्याच्यो वेगवेगळ्या तरांच्यो मुर्ती आसात. दुदाही गांवाच्या देवळांत गर्भकुडीच्या दारामदीं हंसाचेर आरुढ अशी तीन मुखांची मूर्त आसून तिका खाड आसा. वसंतगड (राजस्थान) हांगाच्या देवळांत तीनमुखी ब्रह्मदेवाची पुर्णाकृती उबू मूर्त आसा. हे मुर्तीक दोनूच हात आसून तातूंत अक्षमाला आनी कमंडलू आसा. खेडब्रह्म हांगाच्या देवळांत मुखेल मुर्ती भायर पार्शदेवता म्हणून ब्रह्मयाचींच तीन रुपां दाखयल्यांत. हातूंत तांची वाहनां, नंदी, घोडो आनी गरुड अशी बदल्ल्यांत गोयांतली ब्रह्मदेवाची म्हूर्त तीनमुखीच आसा. चवथे तोंड फायले वटेन आसा अशें समजप जाता. हाचेभायर ब्रह्माच्यो प्रतीमा हेरकडेनूय दिसतात त्यो अशोः मंगळवेढे गावांत महादेवाच्या बांयत पांच फूट उंचायेची ब्रह्मदेवाची बी मूर्त आसून तिच्या चार हातांनी अक्षमाळा, स्त्रूक, वेदग्रंथ आनी कमंडलू अशो चार वस्तू आसात. मुर्तीच्या मदल्याच मुकाक खाड सा. चेन्नईच्या वस्तूसंग्रहालयांतली ब्रह्मदेवाची मूर्त उबी आसून ताच्या सगळ्या मुखांक खाड आसा.
ब्रह्मदेवाच्यो सगळ्यांत पोरन्यो मुर्ती मतुरेच्या कलासंप्रदायांत मेळटात. मथुरेंत कुषाणकाळासावन मध्यकाळामेरेनच्या ब्रह्मदेवाच्यो जायत्यो मुर्ती मेळ्ळ्यात. मथुरेच्या संग्रहालयांत ब्रह्याची कुषाणकाळांतली एक मुर्ती सा. आनी तिची तीन मुखां एकेक ओळींत आसून चवतें मुखें मदल्या मु ख्यावयर आसा. हाचेभायर ब्रह्मदेवाच्यो जायत्यो मुर्ती थंय आसात. स्वतंत्र मुर्तीभायर हेर देवदेवतां वांगडाय ताच्यो मुर्ती मेळटात. मथुरा, सारनाथ आनी गांधाराक ताची मूर्त आशिल्लें जायतें शिलापाट्ट मेळ्ळ्यात.
बौध्द धर्मांत ब्रह्मदेवाक म्हत्व दिल्लें दिसना. जैन, मुर्तविधानांत तो शीतलनाथ वा तीर्थकराच्या स्वरुपांत वा दिक्कपालाच्या रुपांत मेळटा. मध्य आशिया, ब्रह्मदेश, चीन इंडोनोशियेंतूय ब्रह्मदेवाच्यो मुर्ती मेळ्ळ्यात.
-कों.वि.सं.मं
ब्रह्मास्त्रः एक पुर्विल्लें अस्त्र. शिवान परशुरामाक हें अस्त्र दिल्लें. परीक्षित आवयच्या पोटांत आसतना, ताका मरपापासत अश्र्वत्थाम्यान ह्या अस्त्राचो वापर केल्लो. द्रोणाचार्याक एकदां खूब राग आयिल्लो आसतना ताणें ह्या अस्त्राचो वापर केलो आनी कितलेशेच लोक जळ्ळे अशें महाभारतांत सांगलां. कर्णाक मात अडचणीच्या वेळार ह्या अस्त्राची याद जाली ना. -कों.वि.सं.मं
ब्रह्मी भासः ब्रह्मदेशाची मुकेल भास. ही भास सिने-तिबेटो कुटूंबाच्या तिबेटो ब्रह्मी फांट्याची . इकराव्या शतमानासावन हे भाशेचो लिकीत पुरावो मेळटा. बरोवपाखातीर ब्रह्मी जे लिपीचो उपेग करता ती भारतांतल्या शिलालेखीय ब्राह्मी वयल्यान आयिल्ली आसा. तातूंत फुडलीं मुळाक्षरां आसात. स्वः अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ व्यंजनाः क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ
ट ठ ड ढ ण त थ द ध न
प फ ब भ म य र ल व स
ह ल आनी शीर्षबिंदू
व्यंजनाक स्वर जोडपाची पद्दत बऱ्याच प्रमाणांत भारतीय लिपी भाशेन आसा.
व्याकरणः नामः नामाचे तीन प्रकार आसात. केवल नाम हें सॉवस्तुवाचक कावयवी उतर आसता. धातूक अह हो उपसर्ग जोडून कृतीवाचक नाम मेळटा, जाल्यार क्रियापदां वा नामां तरेकवार पद्दतींनी एकामेकांक जोडून समासिक नाम मेळटात.
नामाक लिंग आसना. पूम जंय ( देखीक प्राणीवाचक उतराचे बाबतींत) तें दाखोवप गरजेचें आसता थंय तें मूल नामाक लिंगदर्शक प्रत्यय लावन दाखोवप जाता. स्त्रीलिंगदर्शक प्रत्यय- मह हो आसून पुरुष लिंगदर्शक प्रत्यय- दे , फाह आदी आसात.
हे भाशेत वचनां आसत. कवचन आनी अनेकवचन मूळ नामशब्द एकवचनी आसता. ताका –माह, दोह आदी प्रत्यय लावन अनेकवचन मेळटा.
नामाचे मूळ रुप वा ताका थि हो प्रत्यय लावन मेळिल्लें रुप ही प्रथमां हेर विभक्ती मूळ नामाक मराठी शब्दयोगी अव्ययाप्रमाण आसपी वेगवेगळे प्रत्यय लावन तयार जातात.
सर्वनामः मूळ सर्वनामां तीन आसात. हाड ’मी’, थिन,मिन, निन, ‘तू’,थू,‘तो,ती’ अ.व. ङाह दोदह, वा दोह् ‘आमी’,थिन, दोह मिन -दोह ‘तुमी’, थू दोहू ‘ते' त्यो . पूण हातूंतली कांय रुपां शिश्ट
