आधुनीक ब्राझिली साहित्यांत प्रादेशिकताय संशोधन धरुन फॅंटसी मेरेन विविध प्रकारांचे प्रवाह दिसतात. लॅटीन अमेरिकेंत ब्राझिली साहित्याक उबारी दिवपाच्या कामांत ‘नॉवॅल डिनाऊनशिएन’ आनी ‘नॉवॅल रिपोर्ट’ हांचो म्हत्वाचो हातभार लागता. -डॉ. दिलीप लवंदो
ब्राह्मी लिपीः भारतांतली एक म्हत्वाची पुर्विल्ली लीपी. भारतांतल्या सगळ्या लिपींची ही जननी मानतात. साक्षात ब्रह्मदेवान ही लिपी काडली देखून तिचें नांव ब्राह्मी पडलें अशी आख्यायीका आसा. ब्राह्मी लिपीचे उत्पत्तीविंशी विद्वानांमदीं एकमत ना. कांय जाण तिचो उगम भायल्या देशांत जाला अशें समजतात जाल्यार कांय विद्वान ती भारतांतूच निर्माण जाली अशें मानतात. विल्सन, प्रिन्सेप, ऑफ्रेड, म्युलर, सेनार्ट आदी अस्तंती विद्वान ग्रीसी वा पोनिशीयन लीपीपासून ब्रह्मीची उत्पत्ती जाली अशें मानतात. कस्ट हाच्या म्हण्याप्रमाण अस्तंत आशियांत रावपी फेनिशीयन वेपाऱ्यांकडेन भारताचे वेपारी संबंद आसिल्लें आनी तांचेपसून भारतीय लोक ब्राह्मी लिपी शिकले आसुंये. विल्यम जोन्स, वेबर, टेलर आनी ब्युलर आदी विद्वानांनी सेमेटिक लीपीपसून ब्रह्मीची उत्पती मानल्या. पूण राजबाली पांडे आनी गौरीशंकर हरीशचंद्र ओझा (1863- 1940) हांणी हांच्या मताचें खंडण करुन वेगवेगले साहित्यीक आनी पुरातत्वाविंशी प्रमाण दिवन वैदीक युगांतूय भारतीय लोकांक लेखनकला येताली आनी भारतीय आर्यांनीच हे लिपीचो सोद लायलो अशें मत मांडलें ताणें उपनिशदां, आरण्यकां हांच्यांतले स्वर, व्यंजनांचे घो,, अघोष, दन्तव्य, तालव्य, मुर्धन्य आदी बारीकसाणी लेखन विद्येबगर येवंच्योनात हें दाखयलें. ऐतरेय ब्राह्मणांत कार, उकार आनी मकार हांच्या कचारांतल्यान ‘ओम’ (ॐ) ह्या अक्षरांची निर्मीती जाता हें दाखयलें.
पूण ह्या सगळ्या मतांतल्यान सादारमपमान ब्राह्मीची उत्पत्ती उत्तर सेमिचिकपसून जाली हेंच मत गृहीत धरतात. भारतीय पंडितांनी हे लिपींत स्वर, व्यंजना,गूण, वृध्दी, ऱ्हस्व, दीर्घ, पद्दत, पांच वर्ग, अक्षरांचे घोष, अघोष, आदी भेद, अनुनासीका, ‘य’, ‘र’, ‘ल’, ‘व’ हे अर्दस्वर, ‘श’, ‘ष’, ‘स’ हे उष्म ‘ह’ हो हो महाप्राण, कंठ, तालव्य, मर्धुन्य, दन्तव्य आनी ओष्ठव्य अक्षरभेद आदी गजालींची तातूंत मोलादीक भर घाली.
ब्राह्मी क्षरांचे खाशेलेपण म्हळ्यार चडसा अक्षरांच्या आकारांमदी उबो दांडो आसता उब्या दांड्याच्या तळाक अर्दवाटकुळात्मक कार क्षराक पदकावरी उजवेकडेन वा दावेकडेन लायिल्ले सतात. ह्या नेमाक अपवाद म्हळ्यार ग, ज, म, झ आदी ब्राह्मी लिपींत अ, इ, उ हें तीन स्वर आनी कुणीस व्यंजनां अशी बावीस क्षरां सात. उत्तर सेमिटिक लिपींत तिंतलींच अक्षरां आसात.
ब्राह्मी लिपीचो विकासः भारतांतले पुर्विल्ले लेखनकलेचो आशिल्लो पुरावो म्हणून अशोकाच्या (इ.स.प. सुमार 303 सुमार 232) ब्राह्मी लेखांचो उल्लेख करुंक जाय. अशोकाच्या लेखांचे वट्ट मुकेल दोन गट आसात -1) प्रस्तरलेख 2) स्तंभलेख. हांचेच लघुप्रस्तरलेख आनी लघुस्तंभलेख शे भेद आसात. सम्राट सोकान ब्राह्मी लिपींत ज्यो राजाज्ञा कोरांतिल्ल्यो तातूंत एकसारकेपम आशिल्लें. पूण फुडें तशे रलेना. असोकाचो नातू दशरथ हाचो लेख, महास्थान सोहगौराचो लेख, अस्तंत्या घाटातलो नाणेपाट लेख, हाथीगुफांचो लेख हातूंतली लिपी खुबूच वेगळी सा. शोकाच्या अक्षरांत जे उबे दांडे आशिल्लें तांची उंचाय उपरांत णी जाली. क्षराच्या मोडणांत बदल जालो. तो बदल त्या त्या देशाविशेशाप्रमाण वेगळ्या स्वरुपाचो जालो. हे देशाविशेश अशेः 1) उदेंत भाग मगध कौशांबी. बारतहूत, बोधगया, हाथीगुंफा, अयोध्या. 2) उत्तर भाग. तक्षशिला मथुरा, गाळवा, 3) अस्तंत भाग. हातूंत असंतत घाटाचो आस्पाव 3जाता. 4) दक्षिण भाग.
दक्षिण भारतांतलो देंत भाग, अमरावती शैलगृहांतलो लेख.
उदेंत वाठारांतली लिपीविशेशः बिहारांत नागार्जून शैलगृहांत सम्राट अशोकाचो नातू दशरथ हाचे तीन लेख आसात. हीं क्षरां अशोकाचे लिपींतल्या अक्षरांपरस वेगळीं आसात. भरतहूत, बोधगया, ङाथीगुंफा, अयोध्या, पभोसाच्या लेखांचो काल. इ.स आदीं दुसरें शतमान. ह्या काळांत ज्या क्षरांक कोन आशिल्लें थंय अक्षरांक वाटकुळेपण यलें. ज्या अक्षरांक वाटकुळेपम आशिल्लें त्या अक्षराची
