उंचाय उणी जावन ते सुवातेर कोन आयले. ह्या काळांत भारताचेर शकांनी घुरयो घाल्यो तेन्ना नवे संस्कृतीकडेन संबद जाल्लो दिश्टी पडटा. लेखन पदद्तींतूय फरक जाल्लो दिश्टी पडटा.
२)उत्तर भागांतले लिपाविशेश मथुरेच्या शकांच्या लेखांतल्यान नवी पद्दत दिश्टी पडटा. बोरुन बरयतना अक्षरांक उण्या-चड प्रमाणांत दाटाय प्राप्त जाल्या. तेप्रामाण मथुरेच्या लेखांतल्यान अ, आ, च, छ, त, भ, य, ल, ह, आदी अक्षरांक बोरुन बरयल्लेवरी मोडण आयलां. ह्या लेखांचो काळ सादारपणान इ. स. आदी पयलें शतमान आनी सांचीक जे लेख मेळ्ळ्यात तांचोय काळ सादारण होच.
३)अस्तंत भागांतले लिपीविशेश हातूंत सातवाहन सम्राज्ञी नागनिका (इ. स. आदी दुसरें शतमान) हिचो नाणें घाटांतलो लेख, पितळखोरे, कोंडाणे, भाजे, कार्ले, नासिक अजंठ्याच्या सव्या शैलघरांतले लेख हांचो आस्पाव जाता. ह्या लेखांचो काळ इ. स. आदी पयलें शतमान.
४)दक्षिण भागांतले लिपीविशेश ह्या काळांतले ब्राह्मी लेख आंध्र प्रदेशातल्या कृष्णा जिल्ह्यांतल्या भट्टिपोलूच्या स्तुपाचेर मेळ्ळ्यात. ब्यूलर हाणें ह्या लेखांचो बारीक साणीन अभ्यास करुन उत्तरेकडले लिपीपरस दक्षिणेकडली लिपी वेगळी आशिल्ली अशें मत मांडलां. दक्षिण भारतांतल्या लिपींचेर १८७४ त ए. सी. बर्नेल हाणें साऊथ इंडियन पॅलिओग्राफी हो ग्रंथ उजवाडाक हाडला. १९२२ त सी. शिवराममूर्ती हाणें इंडियन इपिग्राफी अँड साऊथ इंडियन स्क्रिप्ट्रस हो ग्रंथ उजवाडाक हाडलो.
कुशाण आनी क्षत्रप काळांतली ब्राह्मीलिपी (इ. स. सुरवात ते इ. स. चें तिसरें शतमान) परकियांच्यो घुरयो आनी नव्या संस्कृतीक संबंदांक लागून लेखनशैली देशकाळाविशेशा प्रमाण बदलत गेली. अक्षरा वयर बारीक आडवी कुरु आयली. ब्यूलर हाणें हिका 'सेरीफ' अशें नांव दिलां. फुडें कुरवेचें रुपांतर अक्षरा वयल्या पोकळ चौकनांत जालें. दक्षिणेकडेन ह्या काळांतले अमरावती, नागार्जूनकोंडा, जगय्यपेटा, सालिहुंडम गांवांनी बौध्द शिलालेख मेळ्ळ्यात.
गुप्त काळांतली (इ. स. सुमार ३००-५५०)ब्राह्मी लिपी गुप्त काळांत जी ब्राह्मी लिपी प्रचलीत आशिल्ली ते लिपीक 'गुप्त लिपी' हें नांव आशिल्लें. गुप्ताच्या काळांतले परिव्राजक, राजर्षितुल्य उच्चकल्प ह्या राजवंशांतल्या राजाची दालपत्रां हेच लिपींत बरयल्यांत. गुप्तलिपीचे उदेंतेकडली आनी अस्तंतेकडली अशे दोन भेद आसात. गुप्त काळांत कांय अक्षरांचे आदलें स्वरुप पळोवंक मेळटा. इ. स. च्या सव्या शतमानांन उत्तर भारतांत देखीक 'ल', 'श' आनी 'ह'.
कुटिल लिपी गुप्त लिपीच्या अक्षरांचेर ल्हानसो त्रिकोण आशिल्ल्यान हे लिपीक कुटिल लिपी अशें नांव पडलें. हातूंत अक्षरांमदलो उबो दांडो दावे वटेन घुंविल्लो आसून स्वरमात्रा वांकडी आनी लांब आसा. हे लिपींत मंदसोर हांगाच्या यशोधम्याचो लेख, बुध्दगयाचो राजा महानामन हाचो लोख, मौखरी राजाचे लेख, राजा मेरुवम्याचे लेख हांचो आस्पाव जाता.
जेम्स बर्जेस १८३२-१९१६, जे. एफ्. फ्लीट सुमार १८४७-१९१७, ब्यूलर ह्या संशोधकांनी गुप्तकाळा उपरांतचे लिपीचे उत्तरेकडले आनी दक्षिणेकडले अशे दोन भेद केल्यात. गुप्त लिपी पसून तयार जाल्ली कुटिल आनी तिचेपसून तयार जाल्ली नागरी हीच लिपी बंगाली, असमिया, कैथी, राजस्थानी, गुजरीती, मैथिली, मेवाती, उडिया, आदीची जननी मानतात. तशेंच कुटिल लिपीपासून पुर्विल्ली शारदा आनी तिचेपासून हालींची काश्मिरी टाकरी आनी गुरुमुखी ह्यो लिपी आयल्यो. ही ब्राह्मी लिपी इ. स. च्या ७ व्या शतमानाच्या मध्याक दक्षिणेंत पल्लव लिपी म्हणून वळखूमक लागले आनी तिचे पसून तेलुगू, कन्नड आनी मल्याळम् तशेंच ग्रंथ लिपीसयत तमीळ ह्या चार लिपींचो उदेव जालो. देखुनूच ब्राह्मी ही सगळ्या भारतीय लिपींची जननी मानतात.
आठव्या शतमानांत लिपीचे १ उत्तर हिंदुस्थानांतली लिपी, २ गुजरात, राजस्थान, आनी मध्य भारतांतली लिपी, ३ दक्षिणेकडली लिपी, ४ अतिदक्षिणकडली लिपी अशे भेद दिसून आयल्यात. हांचेच दानी हाणें णव भुगोलीक भेद केल्यात. भारताच्या वेगवेगळ्या भागांनी जशीं जशीं वेगळी राज्यां उदयाक आयली तशें तशें ह्या भागांत थळावे लिपीचें व्हडपण वाडलें आनी तातुंल्यान सद्याचे प्रादेशिक लिपीचो उदय जालो.
गुप्तसम्राट समुद्रगुप्त हाच्या अलाहाबाद खांब्यावयली ब्राह्मी लिपीः इ. स. सुमार 4थें शतमान.
कों. वि. सं. मं.
ब्राह्मो समाजः
एक धर्मसुदारणावादी संस्था, निराकार, सच्चिदानंदरुप, विश्र्वनिर्मातो, कृपाळू, परमपवित्र एकूच एक परमेश्र्वर म्हळ्यार ब्राह्म धर्माखातीर स्थापन केल्ली संस्था. 20 ऑगस्ट 1828 ह्या दिसा राजा राममोहन रॉय (1772-1833) हांणे महाराजा द्वारकानाथ टागोर, कालिनाथ रॉय आनी मथुरानाथ मलिक ह्या तीन इश्टांच्या पालवान कलकत्याक ब्राह्म सभा स्थापन केली. हे सभेकूच फुडें ब्राह्म समाज वा ब्राह्मो समाज अशें म्हणूंक लागले. उपरांत प्रसन्नकुमार ठाकूर, चंद्रशेखरदेव आनी रामचंद्र विद्दावागीश हे ब्राह्मो समाजांत आयले. 23 जानेवारी 1830 दिसा समाजाच्या स्वतंत्र मंदिराची स्थापना जाली. त्या मंदिराविशीं जी घोशणा केल्ली ती अशी- ह्या उपासना मंदिरांत सगळ्या विश्र्वाचो जनक आनी राखणकर्तो अशा एका शाश्र्वत, निर्विकार आनी अतक्य अशा परमेश्र्वराचीच
