भक्तीचें माहात्म्य खूब वाडलें. वल्लभाचार्य हाणें उपदेशल्लो पुश्टिमार्ग, निंबार्काचार्य हाचो सनकादी संप्रदाय, हितहरिवंशाचो राधावल्लभाय संप्रदाय, हरिदास हाचो हरिदासी संप्रदाय आनी तैतन्य हाचो गौडीय संप्रदाय हांणी कृष्णभक्तीचेर आनी ताच्या सगूण रुपाचेर भर दिवन उत्तर भारतांत कृष्णभक्तीचो महिमा वाडयलो. महाराष्ट्रांत उदयाक आयिल्लो वारकरी संप्रदाय हो भारवत धर्माचो निमाणो संप्रदाय अशें मत कांय तज्ञांनी मांडलां. ज्ञानेश्र्वरी, नामदेव, तुकाराम आनी हेर वारकरी संतांनी मकाराषेट्रांत भागवत धर्माचें म्हत्त्व वाडयलें.
भागवतपुराण आनी भगवद्गीता हे ह्या संप्रदायाचे मुखेल आदारग्रंथ. महाभारताच्या मतान भगवतधर्म हो लोकधर्म. भक्तिमार्गाचो रीतसर पुरस्कार केल्यार हीन मानिल्ल्या जातींतल्या मनशाकूय मोक्ष मेळटा अशें तातूंत म्हळां. भागवतांनी समाजांत पातळिल्ले जाती-कातीचे भेद पयस करपाचे यत्न केल्ले. तांच्या मतान रुढ कर्मकांड आनी संकुचीत आचारधर्म हांचेपरस नैतिक कर्तव्यां श्रेश्ठ आशिल्लीं. अस्पृश्यताय आनी जातीभेदासारके दोश पयस करुन भौशिक मळार समानताय हाडपाचे खूब यत्न केल्ले. पूण तांकां पुरायपाणान यश मात आयलेंना.
भागवतपुराणः अठरा महापुराणांतलें एक. चडशा पुराणांनी ताचो पांचवें पुराण म्हणून उल्लेख जाता. संस्कृत भाशेंत उपलब्ध आशिल्लें हें पुराण भागवत वा श्रीमदभागवत ह्या नांवांनीय प्रसिध्द आसा. ह्या पुराणाची रचणूक बारा स्कंधांनी केल्ली आसून तातूंत ३३२ अध्याय आसात आनी ह्या अध्यायांनी सुमार १८ हजार श्लोक आसात. हातूंत श्रीकृष्णाच्या रुपांत विष्णु भक्तिचो जयजयकार केल्लो आसा. देखून ताका सात्विक पुराण मानलां. ह्या महापुराणांत दिल्ले परंपरेप्रमाण भागवतपुराण वासुदेवान ब्रह्मदेवाक, ब्रह्मदेवान नारदाक, नारदान व्यासाक आनी व्यान तें आपल्या पुताक म्हळ्यार शुकदेवाक सांगलें, शुकदेवान तें परिक्षित राजाक सांगलें, अशे रितान ताचो लोकांमदीं प्रसार जालो. हेर महापुराणांपरस भागवतपुराण हें रस, भाव आनी भास ह्या तिनूय गजालींनी श्रेश्ठ आशिल्ल्यान तें चड लोकप्रिय जालां.
भागवतपुराणाच्या निर्मिती काळाविशीं तज्ञांभितर मतभेद आसात. आचार्य बलदेव उपाध्याय हाच्यामतान ह्या पुराणाची निर्मिती सव्या शेकड्यांत जाल्ली. पूण पां. वा. काणे हाणें ती णव्या शेंकड्यांत जाली अशें सांगलां. ह्या पुराणांत दक्षिण भारतांतलीं तीर्थक्षेत्रां, न्हंयो आनी हेर गजालींच्या केल्ल्या वर्णनांवयल्यान भागवतपुराणाची रचणूक दक्षिण भारतांत (तमिळनाडू) जाल्ली आसुंये अशें मत कांय तज्ञांनी मांडलां. भक्ती हो भागवतांचो मुखेल विशय आसून ही भक्ती द्रविड देशांत म्हळ्यार दक्षिण भारतांत निर्माण जाली अशी आशयाचो एक श्लोक भागवतमाहात्म्यांत मेळटा. हो श्लोक असो-
उत्पन्ना द्राविडे साहं वृध्दिं कर्णाटके गता | क्वचितक्क चिन्महाराष्ट्रे गुर्जरे जीर्णतां गता||
अर्थः द्रविड देशांत हांव उत्पन्न जालीं, कर्नाटकांत म्हजी वाड जाली, जाल्यार महाराष्ट्रांत कांय कडेन आनी गुजराताच्या कांय वाठारांनी हांव जाण्टी जाली.
भगवान हो भागवतधर्माचो उपास्य. भगवान म्हळ्यार विष्णु अवतार श्रीकृष्ण, अशें 'कृष्णास्तु भगवान् स्वयम्' ह्या भगवतवचनांत म्हळां. चडशा सगळ्या भागवत संप्रदायांनी भागवत पुराणाक आपलो आदार वा प्रमाणग्रंथ मानला. भागवतपुराणाच्या बारा स्कंधांनी वेगवेगळे जा विशय मांडिल्ले आसात ते अशेः
पयल्या स्कंधांत वट्ट सोळा अध्याय आसून तातूंत भागवतपुराणाची निर्मिती कशी जाली हाचें वर्णन केलां. हातूंत सुरवेक व्यास आनी नारद हांची भेट, नारदाचें चरित्र, उपरांत परिक्षिटाचो जल्म, ताचो राज्याभिशेक आनी कर्तूब, शमीक ऋषीचो पूत शृंगी हाणें परिक्षित राजाक दिल्लो श्राप, तक्षक ह्या सोरपाच्या आपलो चलो जन्मेजय हाचेकडेन राज्याकारभार सोंपोवन सुरु केल्लें प्रायोपवेशन आनी द्वारकेचें वर्णन केल्लें आसा. दुसऱ्या स्कंधांत वट्ट धा अध्याय आसून तातूंत शुक्राचार्य हाणें परिक्षिताक भागवतकथन करता आसतना ब्रह्मदेवान निर्माण केल्ले सृश्टीची कथा, वराह अवतारासावन ते कृष्णावतारामेरेनच्या अवतारांचें वर्णन केलां.
तिसऱ्या स्कंधांत तेत्तीस अध्याय आसात. हातूंत कौरव-पांडव कथा, स्वायंभुव मनू आनी शतरुपा हांची व्युत्पत्ती, हिरण्याक्षाचो वराहरुपी भगवंताकडच्या जाल्लो वध, स्वायंभुव मनू वंशाचें वर्णन, कपिला हाचो जल्म आनी कपिला मुनीन आपले आवयक केल्लो सांख्याशास्त्राचो उपदेश हे तिसऱ्या स्कंधांतले कांय म्हत्वाचे विशय. चवथ्या स्कंधांत वीरभद्राची व्युत्पत्ती, दक्षयज्ञाचो विध्वंस, ध्रूवचरित्र, पृथुचरित्र, वेन राजाची कथा आनी पुरंजन राजाची कथा, तशेंच मोक्ष प्राप्ती हांचें वर्णन केलां.
चवथ्या स्कंधांत वट्ट एकतीस अध्याय आसात. पांचव्या स्कंधांत सव्वीस अध्याय आसून हाचो चडसो वांटो गद्य आसा. हातूंत सुरवेक मनूपुत्र प्रियव्रत हाचो वंशविस्तार, ऋषभावतार, ऋशभपुत्र भरताची कथा, भरतवंशाचें वर्णन, सैमाचें वर्णन आनी भरतखंडाचें व्हडपण सांगलां.
भागवत पुराणाच्या सव्या स्कंधांत एकुणीस जाल्यार सातव्या स्कंधांत पंदरा अध्याय आसात. सव्या स्कंधांत अजामिलाचें आख्यान आनी ताचें स्वर्गरमन, इंद्र-वृत्रासुराचें झूज, विश्र्वरुपाची कथा आनी मरुतांची उत्पत्ती कशी जाली हें सांगलां. सातव्या स्कंधांत प्रल्हादचरित्र
