अठराव्या शेंकड्यांत ब्रिटीश लोक भारतांत येवन थीर जाल्या उपरांत तांणी राज्यवेव्हाराची भास आनी नव्या शिक्षणाची भास म्हूण इंग्लीश भाशेक प्रास्ताहन दिलें. ते भाशेवरवीं मुखार भारतीय सुशीक्षीत वर्गाक अस्तंत संस्कृतायेचो आनी युरोपीय साहित्याचो परीचय जालो. युरापीय साहित्याक लागून भारतांतल्या प्रादेशिक भाशेंतल्या साहित्याक एक नवो आयाम मेळूंक पावलो. इंग्लीश भाशेंत कथा-कांदबरी, चरीत्र, निबंध आनी हेर वैचारीक, गद्यलिखाणाचें प्रादेशिक भाशांनी रितसर अनुकरण जावपाक लागलें. भारतीय प्रबोधनाच्या सुरवेच्या काळांत वैचारीक गद्याच्या रुपान साहित्यकार आपआपल्या धर्मांचो आनी समाजीक चालिरितींचो, रुढींचो तशेंच अंधश्रध्दांचो बारिकसाणेन अभ्यास करुन आपले विचार लोकांमुखार मांडपाक लागले. राजा राममनोहर रॉय, जोतीबा फुले, लोकहितवादी, आगरकर, रामस्वामी नायकर, दयानंद सरस्वती हांणी धर्मीक आनी समाजीक प्रबोधनाचें कार्य आनी तेखातीर केल्लें उच्च प्रतिचें गद्यलिखाण खूब म्हत्वाचें आसा. भारतांत राश्ट्रीय भावना निर्माण जाल्याउपरांत, ब्रिटिश सत्ता ना करपाखातीर देशांतल्या साबार सुटके झुजाऱ्यांनी आपाआपल्या मताप्रमाण मांडिल्ल्या विचारांचें लिखाण व्हड आसा. चडशा सुटके झुजाऱ्यांच्या पंगडांचें दिसाळें, सातोळें वा म्हयन्याळें आसतलें. तातुंतल्यान आपले विचार मांडून ते सादारण लोकांच्या मनांत स्वातंत्र्याविशींच्यो भावना निर्माण करपाचे यत्न करताले. हें प्रचारकी थाटाचें लिखाण जातालें तरी तातुंतल्या आशयाक लागून ते जोशपूर्ण जालें.
भारत स्वतंत्र जाल्याउपरांत फ्रॉयड, मार्क्स आनी हेर अस्तंत देशांतल्या उच्च साहित्याच्या प्रभावाचे पडसाद भारतीय साहित्यांतूय दिसपाक लागले. भारतीय प्रदेशीक साहित्यांतल्यान युरोपीय साहित्यांतली कला, तत्त्वगिन्यान, समाजीक प्रबोधन, आधुनिकीकरण, उद्येगीक क्रांतीच्या प्रबावाचीं पडबिंबां दिसतात. वास्तववाद (Realism), अतिवास्तववाद (Susrealism), आदर्शवाद (idealism), स्वच्छंदतावाद (romanticism), अस्तित्ववाद (existentialism) अशा वेगवेगळ्या विशयांचेर साहित्य निर्माण जावपाक लागलें.
भारतीय स्वतंत्र चळवळीचेर बंकीमचेद्र चॅचर्जीन बरयल्ली 'आनंद मठ' ही भारतांतली आधुनिक काळांतली नांवाजती कादंबरी आसा. ताच्यो हेर कादंबरीय स्वातंत्रय चळवळीचेर आदारिल्ल्यो आसात. उपरांत रवींद्रनाथ टागोरान बरयल्ल्यो गोरा, घारे बैर आनी हेर कादंबऱ्यांनी विसाव्या शेंकड्याच्या सुरवेच्या राश्ट्रवादी लोकांची विचारसरणी तशेंच त्या काळची भौशिक स्थिती वाचूंक मेळटा. टागोराच्याच तेंपार शगतचंद्र चॅटर्जी, ताराशंकर बंदोपाध्याय, बिभूती भूशण बंदोपाध्याय ह्या कादंबरीकारांनी समाजांतल्या कनीश्ठ वर्गीय लोकांचे परिस्थीतीचेर उजवाड आला. विसाव्या शेंकड्याच्या तिसऱ्या आनी चवथ्या दसकांत प्रेमचंद, मुल्क राज आनंद, शिवराम कारंत, अमृत लाल नागर, फणेश्र्वर, नाथ रेणू, इस्मात चूंग्ताय, राजेंद्र सिंग बेदी सारकिल्ले प्रसिद्द कादंबरीकार जावन गेले. त्या वेगवेगळ्या प्रांतांतल्या लेखकांनी आपआपल्या भोंवतणच्या समाजाचें चित्र कादंबरींनी पितरायलें. ताणी साम्राज्यवादाक विरोध करुन, मुखेलपणान मानवतावादाचेरुच भर दिल्लो. स्वातंत्र्या उपरांत लेखिकांचो आंकडो खूब वाडलो. तांणी बायलांचेर जावपी अत्याचार आनी सतवणूक हांचेर उजवाड घालून, बायलांचो उध्दार करच्या, हेतान लिखाण सुरु केल्लें. तांचेमदी कमला मार्कंडेय, कमला दास, अनीता देसाय, नयनतारा सेहगल आनी उमा वासुदेव हांणी साहित्य मळार मोलादीक योगदान केलां. बायलांच्या समाजीक प्रस्नाचो संदर्भ हो आर. के. नारायण आनी मुल्क राज आनंद ह्या लेखकांच्या कादंबरींनीय सांपडटा.
इंग्लीश ही परकीय भास, पूण भारतान ती शिक्षणीक आनी साहित्यिक भास म्हूण आपणायल्या. सद्याक उलोवपाची वा संपर्काची भास तिचो भारतांत खूबवापर जाता. राम मोहन रॉय (१७७४-१८३३) हाणें ते भाशेचें म्हत्व जाणून, भारतीय लोकांनीय ती शिकची म्हणून प्रचार केल्लो तेन्ना सावन इंग्लीश भाशेक भारतांत म्हत्व मेळपाक लागलें. नेहरु आनी गांधीजी हांणीय इंग्लीश भाशेंतल्यान खूब लिखाण केलां. निरद चौधरी हो संवसारांत नामना मेळिल्लो इंग्लीश लेखक. ताणें बरयल्लें आत्मचरित्र 'खबर नाशिल्लो भारत' (Unknown India) खूब प्रसिध्द आसा. तोरु दत्त(१८५५-७६) आनी सरोजनी नायडू (१८७९-१९४९) ह्यो प्रसिध्द कावियत्री तर अरवींद घोष (१८७२-१९५०) आनी रवींद्रनाथ टागोर हे प्रसिध्द भारतीय इंग्लीश कवी. डोम मोरायश, निसीम एझेकेयल, पी लाल, ए.के.रामामूझा हे हालींच्या तेंपावयले प्रसिध्द भारतीय कवी. मुल्कराज आनंद, आर.के. नारायण, राजा राव हे तिसऱ्या दसकांतले नामनेचे इंग्लीश लेखक. जी.व्ही. देसानी, एम्. अनंथनारायण, भाबनी भट्टाचार्य, मनोहर माळगांवकर, अरुण जोशी, कमला मार्कंडेय, अनीता देसाय, खुशवंत सिंग, नयनतारा सेहगल आनी सलमान रसदी हे सद्याचे प्रसिध्द इंग्लीश कांदबरीकार. 'शोभा डे' हिणें १९९२ सावन इंगलीश कादंबऱ्यो बरोवपाक सुरवात केल्ली. मार्च १९९६ मेरेन तिच्यो सात कादंबऱ्यो उजवाडाक आयिल्ल्यो आनी ह्या तिच्या सातूय कादंबऱ्यांक संवसारांत नामनां मेळ्ळ्या.
भारतीय साहित्याचे निर्मितीक आनी उदरगतीक पालव मेळचो ह्या उद्देशान केंद्रीय साहित्य अकादमीन आनी नॅशनल बूक ट्रस्ट ह्या दोन सरकारी अनुदानीत संस्था शासनान निर्माण केल्यात. साहित्य निर्मिती, साहित्य प्रसार, साहित्य आनी साहित्यिकांमदी आदान-प्रदान, पुस्तक प्रदर्शन, साहित्य पुरस्कार अशे साहित्यासंबंदीत उपक्रम ह्या संस्थांनी हातांत घेतल्यात. तेभायर भारतीय ज्ञानपीठ, बिर्ला ट्रस्ट अशा राश्ट्रीय संस्थांचे वतीन आनी बऱ्याच प्रदेशीक सरकारी-बिनसरकारी संस्थांचे वतीन साहित्य संवर्धनाचो वावर चलता.
