Jump to content

Page:Konkani Viswakosh Vol3.pdf/435

From Wikisource
This page has not been proofread.

किटकनाशकां वापरुन तांचो नाश करुं येता -एस.आर्.गनिहार.

भिखारीदास:(जल्म: सुमार १७०३; मरण: सुमार १७५१).

हिंदी साहित्यांतलो एक श्रेश्ठ दर्ज्याचो आचार्य,ग्रंथकार आनी कवी.दास हें ताचें उपनांव आनी ङिखारीदास हें पुराय नांव.ताचे जिणेविशींची निश्चीत अशी म्हायती मेळना.पूण ताच्या 'काव्यनिर्णय' ह्या ग्रंथांच्या आदारान ताच्या चरित्राविशीं खोडी म्हायती मेळटा.ताच्या बापायचें नांव कृपालदास.तो कायस्थ आशिल्लो.बिखारीदासाचो जल्म प्रतापगढा लागसार टोंउंगा नांवाच्या गांवांत जालो अशें कांय अभ्यासक मानतात.प्रतापगढाचो राजा पृथ्वीपतिसिंह हाचो धाकटो भाव हिंदुपतिसिंह हाचो भिखारीदास हो आश्रित आशिल्लो.ताचे काव्य रचणुकेचो काळ १७२९ ते १७५१ असो मानतात.ताच्या मरणाविशींय निश्र्चीत तीथ,वर्स वा सुवात कळना.पूण ताचो निमाणचो ग्रंख 'शृंगारनिर्णय' रचतकच म्हळ्यार १७५० वर्सा उपरांत,कांय वर्सांनी ताका मरण आयलें आसूं येता.कारण ह्या ग्रंथा उपरांत ताची वट्ट ग्रंथ रचणूक ना.तशेंच,कांय अभ्यासकाच्या मताप्रमाण,ताका भभुआ,जिल्हो-आरा(बिहार)हे सुवातेर मरण आयलें.आयज लेगीत आराक भिखारीदासाच्या नांवांचें एक देवूळ आसा आनी दर वर्सा वैशाख शुध्द बरता आनी तातूंत ताच्या काव्याचें वाचन जाता.

भिखारीदासाचो कांय म्हत्वाचे ग्रंथ अशे आसात-रससारांश(१७३४),शब्द-नाम-प्रकाश(१७३८),छंदोर्णव पिंगल(१७४२),काव्यनिर्णय(१७४६),शृंगारनिर्णय(१७५०).विष्णुपुराण भाषा आनी शतरंजशतिका.भिखारीदासाच्या कांय ग्रंखांविशीं अभ्यासकांचें एक मत ना.कांय अभ्यासक छंद प्रकार,बागहार,रागनिर्मय,ब्रज माहात्म्य चंद्रिका,पंथ पारख्या,वर्णनिर्णय आनी रघुनाथ नाटक हेय ग्रंथ भिखारादासाच्या नांवाचेर आशिल्ल्याचें सांगतात.पूण कांय अभ्यासकांचें हे विशीं एक मत ना.रससारांश आनी शृंगारनिर्मय ह्या दोन ग्रंथांनी नायक-नायिकाभेदांचें विस्तारान वर्णन आसा.नायिका भेदा उपरांत सखी आनी दूत हांचेय तातूंत वर्णन आसा.काव्यनिर्णय ह्या ग्रंथांत २५ उल्लास आनी १२१० पद्यां आसात.ह्या ग्रंथांत काव्याचें स्वरुप आनी शब्दसामर्थ्य हांचें वर्मन आसा.विष्णुपुराण भाषा ह्या ग्रंथांत विष्णुपुरांणांतल्या कथांचो अणकार आसा तशेंच शतरंजशतिका ह्या ग्रंथांत बुधिदिबळाच्या खेळाचें वर्णन आसा. भिखारीदासाच्या काव्यग्रंथांत कुशल बुद्दी,प्रतिभाविलास आनी कवित्व दिश्टी पडटा.कठीण आनी बळिश्ट अशे विशय ताणें सादेसोंपे रितीन मांडल्यात.

भिडे,गणेश रंगो:(जल्म:६ जून,१९०९,अष्टे(सांगली);मरण:८जून १९८१.मुंबय).

नामनेचो मराठी विश्र्वकोशकार.ताचें चडशें व्स्तव्य कोल्हापूरांत गेंलें.एम.बी.टी.इतलें ताचें शिक्षण जालें मॅट्रिक उपरांत तो प्रभात फिल्म कंपनींत काम करतालो.हें काम आसतना विणकाम,रांदपाशास्त्र ह्या विशयावयलीं पुस्तकां तशेंच हाऊसहोल्ड एन्सायक्लोपिडीया पळोवन,मराठींतूय अशे तरेचीं पुस्तकां आसप गरजेचें अशें ताका दिसूंन लागलें.ह्या विचारां ताणें दोन दिसां भितर सुमार ३५ विशयांची वळेरी तयार केली,उपरांत २० एप्रिल १९३१ दिसा मा.त्र्य.पटवर्धन हाचे अध्यक्षतायेखाल एका सुवाळ्यांत वेव्हारीक ज्ञानकेश मंडळाची स्थापणूक केली.२० मार्च १९३३ दिसा ह्या मंडळाचें रुपांतर लिमिटेड कंपनी त जालें आनी १९३५ वर्सा ह्या कोशाचो पयलो खंड उजवाडा आयलो.इतले मजगती,१९३२वर्साच्या अदमासाक ताणें सिनेमासृष्टी हें मराठींतलें चलचित्रां विषींचें पयलें नेमालें सुरु केलें.

भिडेन सगळ्याक भोंवून वेव्हारीक ज्ञानकोशाची विक्री केली.वेव्हारीक म्हळ्यार जिणेक गरज आशिल्लें,अशें ज्ञान दिवपी.लिखाणाचो बरो दर्जो,चित्रां आनी चरित्रां बरी बांदावळ आनी उणें मोल हीं ह्या कोशाचीं खाशेलपणां आसात.

भिडे हाणें तीन खंडांची बालकोश उजवाडावपाचें थरयलें.पूण १९४२ वर्सा ह्या कोशाचो फकत पयसोच खंड उजवाडा आयलो.

स्वातंत्र उपरांतच्या कालांत भिडे हाणें अभिनय मराठी ज्ञानकोश ह्या नवें गिन्यान दिवपी कोशाची रचणूक करपाची येवजण आंखली.पूण केंद्र शासनाच्या धा हजार रुपयांच्या आदारान ह्या कोशाचे फकत पांच खंड उजवाडा आयलें.

पुण्याच्या 'केसरी' आनी 'त्रिकाल' ह्या दिसाळ्यांचो खबरांकार म्हणून ताणें काम केलें.तशेंच सेवक,पुढारी आनी उष:काल ह्या नेमाळ्यांनीय ताणें काम केलें.

ताचें उजवाडा आयिल्लें लिखाण अशें आसा- १)वेव्हारीक ज्ञानकोश(खंड १-५),१९३४-१९५०.२)बालकोश(खंड-१)१९४२.३)अभिनव ज्ञानकोश(खंड१-५),१९६३-१९७९.