भिल्ल:भारतांतली एक अनुसुचीत जमात.अरवली,विंध्या आनी सातपुडा पर्वतांवयले दाट रानवटी सडे हीं तांची रावपाचीं मूळ ठिकाणां,पूण ह्या लोकांची वसती चड करुन कर्नाटक,गुजरात,मध्य प्रदेश,आंध्र प्रदेश,राजस्थान,महाराष्ट्र आनी त्रिपूरा ह्या राज्यांनी आसा.
भिल्लांची पुर्विल्ल्या इतिहासाविशीं खास अशी म्हायती मेळना.पुर्विल्ल्या काळांत मध्य पुर्वे कडल्ल्यान आयिल्ल्या प्रोटो ऑस्ट्रलॅायड लोकांचे ऊिल्ल,कोळी आनी शबर हे वंशज अशें मानववंशास्त्रज्ञांचें मत.पुर्विल्ल्या संस्कृत आनी उपतांतच्या अपभ्रंश साहित्यांत भिल्ल ह्या उतराचो अर्थ रानवटी असो आयला.वैदिक वाङमयांत भिल्लांचो उल्लेख निषाद म्हणून आशिल्ल्याचें विध्दान मानतात.विल्सन हाच्या मतान भिल्ल हें उतर द्रविडी भाशेंतल्या 'विल्लू' वा 'बिल्लू'(धोणुबाण)ह्या उतरा सावन आयलां.
भिल्लांची उत्पत्ती:इ.स.१५व्या शेंकड्यांत गुजरातांतलो रेवाकांठा हो भाग मुसलमानांच्या शेकातळा गेलो आनी इ.स.च्या १७व्या शेंकड्याच्या मध्यामेरेन थंय मुसलमानांचो शेक चालू उरलो. ह्या काळांत जायत्या भिल्लांनी मुसलमान धर्म ापणायलो.ह्या मुसलमान भिल्लांक खानदेशांत तडवी भिल्ल अषें नांव आसा.ह्याच काळांत भिल्लांचो थळाव्या राज्यकर्त्यां कडल्या खूब छळ जालो.ताका लागून ते बंड तरुन उठले आनी लुटालुट तरुंन लागले.हे खातीर ब-याच भिल्लांची हत्या जाली.तेन्ना खूबशा भिल्लांनी दोंगरांचो आलाशिरो घेवन संद मेळटा तेन्ना सपाटे वयल्या प्रदेशांत येवन लूट करप,गोरवां चोरुन व्हरप,प्रवाशांक लुटप,तांकां मारप,अशें करपाक सुरवात केली आनी मध्य बारतांत बरोच खवदळ घालो.फुडें ब्रिटिशांनी तांचेकडेन बरे संबंद जोडून,शरण आयिल्ल्या भिल्लांक माफ केले.तांकां कसपाखातीर जमनी तशेंच बीं-बीयाणां आनी बैल घेवपा खातीर दुडुय दिले.जेम्स औट्राम हाणें तांची सैन्यांत भरती केली आनी तांची वेगळीं पथकां उबारलीं. भिल्लांची बास भिल्ली ासून तिच्यो अहिराणी,पावरी ह्यो बोली बासो आसात.भिल्लांच्या प्रदेशांत वीस-पंचवीस मैलांचेर भिल्ली भाशेचें स्वरुप इतलें बदलता,थंय गेल्ल्या परक्या भिल्लाकूय ती बोली परकी दिसता.मुळांत भिल्ली भास मुंडाजा भाशेसावन आयली अशें ग्रिअर्सन हाचें मत आसा.भिल्ल,रानळ भिल्ल,भिलाला,ढोली भिल्ल,डुंगरी भिल्ल नेवासी भिल्ल,तावडी भिल्ल,भिल्ल गरासीया,भिल्ल मीना ह्यो भिल्ल जमातीच्यो पोट जमाती आसात.भिल्ल प्रोट्रो-ऑस्ट्रलॅायड वंशांतले आसून काळसर रंग,लांब तकली,चेपटें नाक,वाटकुळें उबें मुखावळ आनी मध्यम उंचाय हीं तांचीं कांय शारिरीक खाशेलपणां.पूण विगंड विंगड भागांतले भिल्ल दिसपाक वेगळे आसात.गुजराती भिल्ल मोटवे,रुबाबदार आनी चपळ आसतात.खानदेशांतले भिल्ल मध्यम उंचायेचे,काळे,रुंद नाकाचे,पोल्यांची हाडां वयर आयिल्लीं,चपळ आनी काटक जाल्यार राजस्थानांतले भिल्ल रंगान उजळ आसतात.सादारणपणान सगळ्यो बायलो उजळ रंगाच्यो,मोटव्यो आनी बांदेसूद आसतात.सामान्यपणआन भिल्ल आलशी,बेबदे,बेफिकीर,उधळे,प्रामाणिक आळशी आनंदी वृतीचे आसातात.
दोंगुल्ल्यांच्या देंवत्यांचेर उदक आशिल्ले सुवातेर भिल्ल लोक रावतात.तांचींघरां गटागटांनी पसरिल्लीं आसतात.माती,शेण,फातर,पानां,कोंडे,सुकिल्लें तण हांच्या आदारान ते घरां बांदतात.तांच्या ल्हान घरांक पाल अशें म्हण्टात.मध्य प्रदेशांतल्या भिल्ल्यांच्या घराक मेडी अशें म्हण्टात.लाकड्याच्या सांगाड्याचेर,शेणमातयेन सारयिल्लें,कोंड्यांच्यो वणटी अशें तांच्या घरांचें स्वरुप आसता.तें लांकडी चौथ-याचेर बांदिल्लें दोन मजली आसता.हे लोक रातीचे वयल्या मजल्यार रावतात आनी सकयल गोरवांक बांदतात.
प्रदेशा प्रमाण भिल्लांच्या भेसांत फरक आसता.भिल्लांचे पोटिावाल आनी लंगोटिया अशे दोन भेद आसतात.साबरकांठा,राजस्थान आनी उत्तर पंचमहाल ह्या भागांतले भिल्ल पोटिआवाल म्ळ्यार धोतपर ल्हेसपी.ते धोंपरा मेरेन धोतर न्हेसून अर्द्या हातांचो सदरो घालतात आनी माथ्याक फेदो बांदतात.तांच्यो बायलो घागरो आनी उकते फाटीचो पोलको घालतात.उदेत पंचमहाल,मध्य प्रदेश आनी खानदेशांतल्या दोंगरी वाठारांनी रावपी लोक हे लंगोटीया आसतात.ते लंगोटी व्हेसतात आनी तिचे फाटींफुडें पदर सोडटात.ते आंगार एक उपरणें गेतात आनी माथ्याक
