गोंयांत सांखळेच्या दत्तमांदिरांत तशेंच वेताळ, बेताळाच्या देवळांत व्हरुन भुतां काडपाची प्रथा अजुनूय अस्तित्वांत आसा.
वीज्ञानीक नदरेची वाड जायत सावन भुतांखेतांचेर विश्र्वास दवरपी लोकांचो आंकडो उणो जायत आसलो तरी भूत ही कल्पना आनी संकल्पना आयजूय पुरायपणान नश्ट जांवक ना. आयजूय गांवगिऱ्या वाठारांनी तांचे अस्तित्व मानून तांचे ,संबंदित अशे धर्मीक विधी करप जातात. -अनंत राम भट -कों.वि.स.मं.
भूतनाथःभूतनाथ म्हळ्यार भुतावळिचो धनी(lord of spirits). अथर्ववेदांत भूतपति हें उतर आयलां. भूतपति म्हळ्यार भूतनाथ. भूतनाथ हें उतर भूत आनी नाथ ह्या दोन उतरांच्या समासांतल्यान तयार जालां.
भूतनाथ हो महादेवाचो सेनापती वा ताच्या भैरांगणाचो मुखेली अशें गोंयांत मानतात.पूण गोंयाभायर महादेवाकूच भूतनाथ म्हण्टात. म्हादेव हो मसंडेंत रावपी आनी सगळ्या भुतां-खेतांच्या सेळ्यांचेर नियंत्रण दवरपी. देखून ताका भूतनाथ म्हण्टात असोय एक समज आस. भुतां हीं शंकराचें सैन्य आशिल्ल्यान ताका भूतनाथ वा भुतेश्र्वर ह्याय नांवांनी वळखतात. वज्रसत्व ह्या बौध्द तंत्रीक देवाकूय भूतनाथ म्हण्टात.
मूळच्या गणरौदुऱ्याचें रुपांतर शिवगणांच्या मुखेल्यांत म्हळ्यार भूतनाथांक जाल्ल्यचें कांय जाणांचें मत आस.
कांय सुवातांनी रवळनाथ देवाकूय भूतनाथ म्हण्टात.
भूतनाथ हें मुळचें तंत्रीक संस्कृतींतलें दैवत. ताच्या थळांनी उपरांत वैदिक संस्कृती रिगली.
भूतनाथ देवस्थान गोंयाभायर भूतनाथाचें चेडशें मेळना.पूण गुजराता लागसारच्या दीव जुंव्याचेर एक नांवाजिल्लें भूतनाथाचें देवस्थान आसा.
गोंयांत भूतनाथचां खूब देवशां आसात. फोंडें, सांगें, केपें, काणकोण, पेडणें, दिवचल, पाड्डें, आमोणें ह्या गांवांनी भूतनाथाचीं देवळां आसात.
भूतनाथ चड करुन शिळेच्याच रुपान मेळटा. पुण जंय ताची मूर्त आसता. थंय ताका धाल-तरसाद हातांत घेतिल्ल्या झुजाऱ्याच्या भेसांत दाखयतात.
भूतनाथ हो मुळचो तंत्रीक देव जाल्ल्यान बळी दिवपाची तंत्रिकाची चाल मुळाक ह्या देवस्थानांनी आशिल्ली. पूण आयज कांय देवस्थानांनी भूतनाच्या नांवान सरळपणान बळी दिनासतना भूतनाथाच्या खेत्र्याक(सेवकाक) दितात. तशेंच ह्या देवस्थानांनी गुरव-सावंत हे सारके तंत्रीक संस्कृतायेकडेन संबंद आशिल्ले पुजारीच मुळाक आशिल्ल्याची म्हायती मेळटा.
गोंयांत मेळपी भूतनाथ देवस्थानांचो अभ्यास केल्ल्यार अशें दिसता, गोंयांत भूतनाथाचें स्वतंत्र अशें देवस्थान ना. पूण पालवी देव म्हणून ताका म्हत्व मेळ्ळां. देखीक,पाड्डें गांवांत जंय भूतनाथाचें देवस्थान आसा. थंय चंद्रेश्र्वर हें मुखेल दैवत, पेडणें गांवांत जंय भूतनाथ आसा थंय रवळनाथाक पयलो मान जाल्यार आमोण्यां(दिवचल) बेताळाक चड म्हत्व आसा.
पाड्डें गांवांत भूतनाथाचें देवस्थान चंद्रनाथ पर्वताचेर आसा. हांगा चंद्रश्र्वरा वांगडा भूतनाथचें नांव घेवपाची चाल आसा. हांगाचें भूतनाथाचें देवूळ चंद्रश्र्वराच्या देवळाक फुडो करुन आसा आनी भूतनाथ मात्सो मुखार बागवल्लो दिसता.भूतनाथ हो चंद्रश्र्वराचो सेवक जाल्ल्यान ताचो आदेश पाळपाखातीर तो सदांच तयार आसता. देखून तो आपल्या धनयाचे नदरेमुखार उबो आसता असो हे फाटलो समज आसा.
चंद्रनाथ पर्वतार भूतनाथाची मूर्त ना. थंय शिळा आसा. नित्याक हे शिळेचीच पुजा जाता. पर्वणेच्या वा जात्रेच्या दिसा हे शिळेक मुखें चडोवन न्हेसयतात तेन्ना भूतनाथ महाकाय भासता. आंगाक चोळणो, माथ्याक पगडी, फाटभर पातळपी लांब काळ्यो जटा, भेंडाक तरसाद, कपलाक आडवें गंध, अशा भेसांतली वागाचेर स्वार जाल्ली भूतनाथाची प्रतिमा पळोवपाक रुद्ररुपी दिसता.
चंद्रनाथ पर्वताचेर भूतनाथ कसो येवन रावलो हेविशीं एक आख्यायिका आसा. ती अशी-
कैलास पर्वतावयल्यान चंद्रेश्र्वर म्हळ्यार महादेव चंद्रनाथ पर्वताचेर येवन रावले उपरांत ताचो मुखेल भैरांव, जो भूतनाथ, ताका सोदीत थंय आयलो आनी परतून कैलास पर्वताचेर येवपाखातीर विनंती करुंक लागलो. तेन्ना चंद्रेश्र्वरान ताका आपले वांगडा चंद्रनाथ पर्वताचेरुच रावपाचो आदेश दिलो.
वर्साक देनदां, म्हळ्यार दसऱ्याक आनी दुसरें केपें आमोणें गांवच्या व्हडल्या शिगम्याक चंद्रेश्र्वराच्या अवसरावांगडा भूतनाथाचोय अवसर येता. तशेंच तरंगूय आसता. हांगा पयलींसावन जोतकार(देवाक जोत वा देवो पेटोवपी) घराण्यांत भूतनाथाचो अवसर येतालो.
