भूमकाः एक मातृदैवत. ही सुमार आठ-धा फूट उंचायेची रोयण. तिका कांयकडे भूमका, भुमकामाया, जाल्यार कांयकडेन सांतेर, सांतेरी अशेंय म्हण्टात. कांयकडेन हे रोयणी मुखार देवीचें मुखें वा मूर्त आसता. काळाप्रमाण कांयकडल्यो रोयणी दरी झडिल्ल्यो आसल्यो तरी थंय तांच्यो कुरवो आसता. हांगा भटाकडल्यान पुजा करुन घेवप जाता. पूण थंय बळी दिनात. ह्या जाग्यार एक नाग आसता आनी ह्या नागाक मारिनात.
भूमितीः अंकगणित आनी बीजगणित हांचे फाटोफाट सगळ्यांक खबर आशिल्लो गणिताचो फांटो म्हळ्यार भूमिती. जशें बीजगणित हें अक्षरांचें गणित म्हणून आमी जाणात, तशेंच भूमिती म्हळ्यार ओळींचें आनी आकारांचें(curves and figures) गणित. पुर्विल्ल्या भारत देशांत भूमितीक रेखा गणित अशें म्हण्टाले. वेगवेगळे तरेच्यो ओळी आनी तेवरवीं तयार जाल्ले आकार शिकपाचें शास्त्र म्हळ्यार रेखागणित. ‘भू ’ म्हळ्यार भूंय आनी मिती म्हळ्यार मेजपाटें शास्त्र. पुर्विल्ल्या ग्रीक देशांत वेगवेगळ्या आकारांचे भुंयेचे कुडके, शेतां, भाटां मेजपा वयल्यान भूमितीचो जल्म जालो. इंग्लीश भाशेंत भूमितीक Geometry अशें म्हण्टात.
इतिहासा पयलींच्या काळांतली भूमिती हो भूमितीचो पयलो पांवडो. त्या काळांत सूर्यचंद्राक पळोवन मनशाक वाटकुळांचो आकार समजून गेवपाचो अदमास लागलो. तशेंच, इंद्रघोणूवरवीं arc, केळ्याच्या जाळ्यावरवीं Polygon, तांतयावरवीं ellipsoid, शेतां भाटांच्या जाग्यांवरवीं चवकोन, त्रिकोन अशा खूबशा तरेच्या आकारांचो सोद लागलो. मागीरच्या काळांत ह्या विंगड विंगड आकारांक नांवां आनी व्याख्या दिवपावरवीं विज्ञानीक भूमिती (Scientific Geometry) तयार जाली. थालस (Thales)(इ.स.प.६००)ह्या गणिततज्ञान धर्तरेची त्रिजा (radius) काडपाक भूमितीचो वापर केल्लो. पुर्विल्ल्या ईजिप्त देशांत नायल न्हंयेक हुंवार येवन सगळीं शेतां आनी भाटांचे नीस व्हांवन वताले. शेतकामत्यांक परतून परतून सगळे नीस आंखचे पडटाले. ह्या कामावरवीं इजिप्तांत भूमितीची उदरगत जावपाक जीं Pyramids बांदिल्लीं, तांची आंखणी आनी जोखां अचूक आसता. ग्रीक लोकांक Regular Polyhedrons ची खूब आवड आशिल्ली. तांच्या कितल्याशाच कामांनी ह्या आकारांच्यो वस्तू दिसताल्यो. हे पांच आकार म्हळ्यार Tetrahe-dron, hexahedron, octahedron, dodecahedron आनी isocahedron. ग्रीकांचो असो विचार आसलो, हे पांच आकार म्हळ्यार उजो, पृथ्वी, वारो, विश्र्व आनी उदक.
ग्रीक लोक अवकाशशास्त्राचोय अभ्यास करताले. ताका लागून तांकां भूमितीची गरज लागताली आनी देखून तांणी भूमितीची उदरगत केली. धर्तरी आनी हेर गिरे हांच्या आकारांक लागून वाटकूळ, sphere, epllise बी शिकपाक म्हत्व आयलें. हांगा थालस , पायथागोरस, प्लॅटो,ऑरिस्टोल सारकिले एकापरस एक हुशार अशे भूमितीतज्ञ जावन गेले.
आमचे भारत भुंयेंत ऋषीमुनी यज्ञ करताले. तांचें यज्ञकूंड तरातरांच्या आकारांचें आसतालें. यज्ञकुंडाचें क्षेत्रफळ आनी घनताय काडपाक भूमितीचो आदार लागतालो. अवकाश शास्त्र आनी ज्योतीश शास्त्राचो अभ्यास करपी लोकांकूय भुमितीय गणित (इ.स.प.८००-५००) सुल्वसुत्रांत मेळटा. सुल्वसूत्र म्हळ्यार राजवांचे नेम. हातूंतल्या चडशा गणितां भूमितीय रचनांचेर आदारीत आसात आनी ह्यो रचना, राजू वापरुन कशो करप हाचे नेम दिल्ले आसात. हातूंतल्या चडशा रचनांचो वापर धर्मयज्ञ करपाखातीर वापरताले. बुधयमान आनी आपास्तंभ हांणई हातूंतल्यो चडशो रचना रचिल्ल्यो आसात. आयज वापरांत आशिल्लो पायथागोरस सिध्दांत इ.स.प.३००० वर्सां पयलीं भारतीय खबर
