प्रकार मानल्यात. गुह्य गजाल मेळोवप, गृह्य अर्थ प्राप्त करुन घेवप,विशीश्ट कार्या खातीर देवतेचें आवाहन करप, अशोय ह्या मंत्र शब्दाचे अर्थ जातात. जाचें मनन केल्ल्यान सगळ्या जगाचें म्हळ्यार जीव, ब्रह्म आनी ब्रह्मांड ह्यांच्या ऐक्याचें ज्ञान जाता. संवसाराच्या बंधनांतल्यान जीवाक मुक्ती मेळटा आनी इहलोकांत धर्म, अर्थ आनी काम हीं साध्य जातात, तो मंत्र असोय ताचो तात्त्विक अर्थ आसा.
मंत्र शब्दाची एक व्याख्या अशी आसाय- मकरो मननं प्राह त्रकारस्त्राणमुच्यते- मननत्राणसंयुक्ती मंत्र इत्यभिधीयते—
अर्थःमंत्र शब्दांतलो मकार म्हळ्यार मनन, त्रकार म्हळ्यार त्राण हाचोच अर्थ राखण, ताचेवयल्यान मनन आनी राखण हांणी जो युक्त ताका मंत्र म्हण्टात.
मंत्रा मननात् जो मनन करतात आनी जेणेकरुन यज्ञ, देव आनी आत्मो हांचे गिन्यान मेळटा, ताका मंत्र म्हणचो. मांत्रिक, पुरोयत, याज्ञिक, वैज, जादूगर, साधक ह्यो व्यक्ती मंत्राचो प्रयोग करतात. हो प्रयोग करपाचो अधिकार बायलांक आनी शुद्रांक ना अशें हिंदू धर्मशास्त्रांत म्हळां. विशिश्ट बळगें, पात्रताय, गिन्यान हांका लागून विशिश्ट व्यक्तींकूच हो अधिकार फाव जाता. मंत्र गुरुकडल्यानूच घेतल्यार उपेगी थरता. दिक्षेच्या वेळार, गुरुकडल्यान शिश्याक गुपीतपणान मंत्र दितात. मंत्र दुसऱ्याक आयकूंक येवचोना अशे तरेन दिवप घेवप जाता. तशेंच मंत्राचो जप करतना लेगीत तो दुसऱ्यांक आयकूंक येवक फावना. कर्मकांडातलो आनी भजनांतलो मंत्र मात व्हड आवाजान म्हण्टात, सपनांत, दुश्टान्त मेळून वा कुलपंरपरेनूय मंत्र प्राप्त जाल्ल्याचीं उदाहरणां मेळटात.
ऐहिक आनी पारलोकिक अशीं तरातरांची उद्दीश्टां साध्य करपाखातीर विधीयुक्त मंत्राचो प्रयोग करप जाता.हातूंत संकश्टाचें, रोगाचें निवारण करप, वीख निवळावप, झुजांत जैत मेळोवप, अपत्यप्राप्ती तशेंच दीर्घायुश्याचो लाभ आनी दुकळाचें निवारण करपाच्या हेतान वेदांतल्या वा अथर्ववेदांतल्या मंत्रांचो प्रयोग करताले आनी आजुनूय करतात. भुताखेतांची बाधा जावंची न्हय, दुस्मानाचेर सोडिल्लें शस्त्र वा अस्त्र चड प्रभावी जावचें, दुस्मानान आपले आड वापरिल्लो मंत्र निश्फळ जावचो ह्यां हेतानूय मंत्रप्रयोग करतात.
शब्दब्रह्यासावन मंत्रशास्त्र उत्पन्न जालां. मंत्राचें सामर्थ्य ताच्या उच्चारांत आसता. मंत्रातल्या स्वरांवांगडा जें कंपन (Vibration) निर्माण जाता, त्या कंपनांतल्यान तें सामर्थ्य तयार जाता. मंत्र हो तेजोरुप आसा. चडकरुन मंत्राच्या अर्थापरस ताच्या बिनचूक उच्चाराककूच चड म्हत्व दितात. चुकिच्या उच्चाराकलागून मंत्र निश्फळ जाताच ताच्या वांगडा तो घातकूय थारुंक शकता अशें मानतात. मंत्र केन्ना फळादीक वा निश्फळ जाता हाचेविशीं विधी, नेम वा विधिनिशेध आसात.
बिजमंत्र, मूलमंत्र आनी मालामंत्र अशो मंत्राच्यो तीन तरा आसात. पुल्लिंगी, स्त्रीलिंगी आनी नपुसकलिंगी मंत्र हें तांचें एक वर्गीकरण आसा. बीजमंत्रम्हळ्यार अं,यं,रं.लं,ऱ्हाम्, ऱ्हीम् हे एकवर्णात्मक मंत्र आसात. वेदाचो बीजमंत्र ऐ, हो आसा. चारुय वेदांच्या सुरवेच्या म्हळ्यार प्रारंभस्वरांनी हें बीज तयार जाता. दर एक देवतेचो बीजमंत्र आसता. देखीकःगं-गणपती, ऱ्ही-मायी, श्री-लक्ष्मी, क्लीं-काली आनी हेर बीजाक्षरां बरोवपाखातीर सिध्द नांवाची एक स्वंतत्र लिपी तयार केल्ली. धा अक्षरांमेरेनच्या मंत्राक मूलमंत्र म्हण्टात आनी ज्या मंत्राचो जप माळेच्या आदारान करतात ताका मालामंत्र अशें नांव आसा.
विंगड विंगड देवतांक अनुकूल करुन घेवपाखातीर तेचभशेन विंगड उद्दिश्टां साध्य करपाखातीर वेगवेगळे मंत्र आसतात. महामंत्राची संख्या सातकोटी आशिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा, कांय मंत्र सिध्द करुन घेतल्याबगर तांचें फळ मेळना.कांय मंत्राक देवतांनी आनी ऋषींनी शाप दिल्ले आशिल्ल्यान, त्या शापांतल्यान मिक्त केलेबगर तांचें फळ मेळना, असो समज आसा. कांय मंत्र शुध्द, पवित्र, सौम्य आनी मंगल आसतात, तर कांय क्रुर, अमंगल वा घातक आसतात. कांय मंत्र अर्थपुर्ण आसतात. पूण कांय मंत्राक अर्थच आसना, निदान असल्या मंत्राचो अर्थ अनाकलनीय आशिल्ल्याचें जाणवता.
मंत्राचें सामर्थ्य म्हळ्यार मनाचें सामर्थ्य आनी मनाचें सामर्थ्य म्हळ्यार मनांत घोवपी विचारांचें सामर्थ्य. शब्द सोडून जे विचार ते खरे विचार. शब्दस्वरुप मंत्राच्या उच्चारापरस अर्थस्वरुप वा विचारस्वरुप मंत्रांत चड बळगें आसता. अशें हें विचारांचें बळगें मतींत घेवन, भारतीय तत्ववेत्यांनी वायट शब्दापरस वायट विचार चड घातकी आसात, असो सिध्दांत हजार वर्सांपयलीं मांडला. मनशान सदांच बरे विचार करचे कारण ह्या विचारांचें सतत चलिल्ल्या चिंतनांचें केन्ना ना केन्नातरी आचारांत वा उच्चारांत पर्यावसान जाल्याबगर उरना.
मंत्राचें फळ प्राप्त जावपाखातीर जप, होम, तर्पण आनी ब्राह्मणाक जेवण घालून पुरश्र्चरण करचें पडटा. अशी ही मंत्रोपासना कितल्याशाच विधी निशेधांनी बांदिल्ली आशिल्ल्यान ती खूबूच कश्टीक आसता. तेखातीर खूब सावध रावन आनी शुचिर्भूत जावन मंत्रानुश्ठान केलें जाल्यारुच ताचें फळ मेळूंक शकता. मंत्रांचें स्वरुप आनी प्रभाव हांचें विवेचन करपी एक स्वतंत्र मंत्रशास्त्र वा मंत्रविद्या निर्माण जाल्या. शैव, वैश्णव, गणपत्य सारकिल्या संप्रदायाचें तशेंच बौध्द, जैन, इस्लाम, खिस्ती, ज्यू शीख ह्या धर्मांचेय विशिश्ट अशे पवित्र मंत्र आसात. त्रैवर्णिकांत, गायत्री मंत्राचो, मुजीउपरांत संध्यावंदनांत सदांच जप करुंक जाय. हो सवितृदेवतेचो मंत्र आसा. ओम(ऊँ)वा प्रणव हो हिंदू, बौध्द आनी जैन हांचो सगळ्यांत पवित्र मंत्र मानतात.
