भारतांतल्या मतदानाचो इतिहास :
आदल्या काळांत लोकांचो राज्यकारभारांत कितलो मेरेन सहभाग आसलो हें निश्र्वितपणान सांगप कठीणूच आसा. कल्याणकारी राजवटींत लेगीत सरसकट आनी सादारण मनशांचो प्रत्यक्षांतलो सहभाग उणोच आसलो म्हणूंक जाय. ब्रिटिशांच्या आगमनापयलींचो काळ हो राजेशाहीचो आनी पर्यायान एकाधिकारशाहीचो आशिल्ल्यान लोकांची राज्यकारभारांतल्या अधिकृत सहभागाची अपेक्षा तशी उणीच आशिल्ली. ब्रिटिशांनी लेगीत सुरवेक भारतीयांक राजकारभारांत सहभाग करून घेवपाची तयारी दाखयली ना. 1885 त स्थापन जाल्ली अखिल भारतीय काँग्रेस हे भारताचे मध्यवर्ती राजकीय संस्थेन भारतीय जनतेच्या सहभागाची मागणी मुखार हाडली. 1892 त केल्ल्या कायद्यानुसार गव्हर्नर जनरल लेन्स डाव्न हाणें कायदे-कौन्सिलाचेर भारतीय समाजांतल्या वेगवेगळ्या घटकांक प्रतिनिधित्व दिवपाची तयारी दाखयली. हांगाय मतदारांक फकत शिफारस करपी ही भुमिका दिवन निवडीचे अधिकार सरकाराकडेन दवरले. तेचप्रमाण हें मतदान व्यापक नासून तें राखीव रुपांतलें आसलें. 1909 त केल्ल्या कायद्याप्रमाण सादारण मतदारसंघ, वर्गी मतदारसंघ आनी विशेश मतदारसंघ अशी विभागणी करून मोजक्याच लोकांक तोय विशम प्रमाणांत मतदानाचो अधिकार दिवप जालें. फुडें 1919 त केल्ल्या कायद्यांत मतदानाच्या हक्काची व्याप्ती वाडली आसली तरी ती सुमार 2% लोकांपुरतीच मर्यादीत उरली. 1935च्या कायद्यांत आनीक सदळसाण येवन मजूर आनी बायलांक कांय प्रमाणांत मताधिकार दिवप आसलो तरी शिक्षणीक पात्रता, मालमत्ताधारणा, पदधिकार हे मतदान अधिकाराचे मुखेल कस उरले.
सद्याची मतदानाची पद्दत ही मुखेलपणान मतपत्रिके मार्फत जावपी गुप्तमतदानाची आसली तरी मतदानाच्या अस्तित्वापसून उक्तें मतदान आनी गुप्तमतदान ह्या दोनूय पद्दतींचो वापर जायत आसा. उक्त्या मतदानांत वेगवेगळ्यो वस्तू दाखोवन, हात वयर करून वा उबो रावून वा आवाजी संकेतान मत उक्तें करप जाता. उक्त्या मतदानांत मत कोणाक दिलें हें समजता जाल्ल्यान मतदाराचेर दबाव येवपाची शक्यता आसाता. तेखातीर भोवतेककडेन गुप्तमतदानाची पद्दत सर्रासपणान वापरांत आयली. गुप्तमतदान पद्दतींत मतपत्रिलेंत उमेदवारांच्या नांवांची, तांकां मेळिल्ल्या चिन्नांची वळेरी आसता. ज्या उमेदवाराची मतदार निवड करता ताच्या नांवा-चिन्नां मुखार फुली मारप, क्रमांक घालप, निवडिल्ल्या उमेदवाराचें नांव सोडून, हेर नांवां खोडप अशो वेगवेगळ्यो पद्दती वापरप जातात. उमेदवाराच्या नांवाच्यो चिटयो घालपाची गुप्तमतदानाची सोंपी अशी पद्दत आसा.
आधुनिक मतदानाचे प्रक्रियेंत सद्या ‘प्रेस बटन’ आशिल्ल्या यंत्राचो उपेग करतात. असो उपेग गोंयांत पयलेच फावट 1999त जाल्ले विधानसभेचे वेंचणुकेंत केलो. भारतांत कांय राज्यांनी ह्या यंत्राचो प्रयोग केला तातूंत आस्पाव जाता.
निपक्षपाती तशेंच दबावाविरयत मतदान जावचें अशी मतदानाकडच्यान अपेक्षा आसता. निर्दोश मतदान जावन लोकमताचो निश्र्वित असो कौल मतदानावतीन उक्तो जावचो म्हूण मतदान पद्दतींत आनी मतदानाचे एकंदर यंत्रणेंत बदल जायत आसात. तरी पूण मुक्त आनी निर्भय मतदान जाता अशें म्हणूंक जावचेंना. बरेचशें मतदान हें धर्म-जात-प्रादेशिकता-भाशा-व्यक्तिपुजा सारकिल्या घटकांक धरून जाता. कांयकडे दडपशाय, लांच सारकिल्या मार्गांचो वापर जाता. तेखातीर मतदानाचो निकाल हो पुरायपणान लोकमताचो कौल जायना अशें जाणकारांचें मत आसा. तेभायर मतदानाचो निकाल म्हणजे सार्वमत तर नासताच पूण तें एकंदर लोक संख्येच्या प्रमाणांतलें भोवमतूय आसना. मतदानाच्या निकालाप्रमाण चडांत चड मतां मेळिल्लो उमेदवार वेंचून येता आनी प्रशासनांत, संबंदीत मतदार संघाचें प्रतिनिधीत्व करता आसलो, तरी खूब फावट ताका मेळिल्लीं मतां हीं वेंचून येवंक नाशिल्ल्या हेर उमेदवारांच्या एकत्रीत मतांपरस उणीं आसतात.
भारताच्या स्वातंत्र्या उपरांत वर्सा, जात. धर्म, भाशा, लिंग, धन ह्या सारकिल्या खंयच्याच बाबतींत भेद करीनासतना प्रौढ मताधिकार दिवप जाले. गोंयातं, पुर्तुगेजांच्या काळांत वंश, वर्ण, शिक्षण, आस्पत अशा घटकांचेर आदारीत मतदानाचो अधिकार आसलो. गोंयचे मुक्तीउप्रांत (1961), भारतीय संविधानांत आस्पाविल्ल्या, सार्वत्रीक प्रौढ मतदानाचो अधिकार गोंयकारांक प्राप्त जालो. - कों. वि. सं. मं.
मतिराम :
(जल्म : सु. 1603; मरण : सु. 1699).
ब्रज भाशेंत रचणूक करपी रीतिकाळांतलो एक नामनेचो हिंदी कवी. ताच्या बापायचें नांव रत्नाकर आनी आडनांव त्रिपाठी. हो कश्यपगोत्री कान्यकुब्ज ब्राह्मण आसून, कानपूर जिल्ह्यांतल्या तिकवाँपुर (त्रिविक्रमपूर) हांगा रावतालो. पूण कांय अभ्यासकांच्या मतान तो वत्सगोत्री आशिल्लो. नामनेचो आचार्य आनी कवी चिंतामणी त्रिपाठी तशेंच कवी भूषण हांचो मतिराम हो भाव.
1621 वर्सा ताणें मोगल सग्राट जहांगीर हाचे आज्ञेवयल्यान ‘फूलमंजरी’ हो पयलो काव्यग्रंथ आग्रा हांगा बरयलो. हातुंतल्या दर एक दोह्यांत एका फुलाचें नांव आनी श्लेश अर्थान नायिकेचेंय नांव घालां.
मतिरामाची चडशी जीण, बुंदी हांगाच्या हाडा वंशांतल्या राजाच्या दरबारांत गेली. ‘ललितलाम’ हो अलंकार –शास्त्रावयलो आपलो ग्रंथ ताणें बुंदी दरबारांत दिवान भावसिंह हाच्या आलशिऱ्याक आसतना बरयलो. तातूंत ताणें राव सूरजन, राव राजा भोज, रतनसिंह, छत्रसाल,
