सोम, ब्रह्म आनी शेष अशो चार शाखा आसात. तांच्यांत 96 कुळां आसात, अशी समजूत आसा. तातुंतल्या कांय कुळांचीं नांवां अशीं आसात-अहिराव, आंग्रे, भागवत, भालेराव, भिसे, भोइटे, भोसले, चाळके, दाभाडे, दळवी, उफळे, देवराव, ढमढेरे, ढवळे, धुमाळ, गायकवाड, गवळी, घोट, घोरपडे, गुजर, हिरवे, जगदाळे, जाधव, जगताप, कदम, काळे, कानडे, खंडागळे, खांडेकर, क्षीरसागर, महाडिक, मालुसरे, माने, मोहिते, चव्हाण, मोरे, नलवडे, निंबाळकर, पानसरे, पाटणकर, पाठारे, फाळके, पिंगळे, पिसाळ, रन्नवरे, राऊत, राणे, साळुंके, सावंत, शेलार, शेळके, शिंदे, शिर्के, शितोळे, थोरात, वाघ, वाळके, यादव.
बा. द. सातोस्कराच्या मताप्रमाण गोंयांतल्या मराठयांत तीन वर्ग नासून दोनूच आसात. उच्चवर्गीय मराठे आनी हेर. उच्च वर्गियांत देसाई आनी राणे हीं मुखेल घराणीं आसून हेरांत कुणबी, नाईक, भंडारि, गोंसाय, कुंभार, गवंडी हांचो आस्पाव जाता. न्हावी, मडवळ, मेस्त ह्यो जाती स्वताक मराठयांच्यो पोटजाती आशिल्ल्याचें मानिनात.
गोंयांत राज्य केल्ल्यां मदीं चालुक्य, राषट्रकूट, शिलाहार, यादव, भोसले ह्या मराठा राज्यकर्त्यांचो आस्पाव जाता. गोंयच्या मराठयांच्यो चाली रिती आनी हेर संदर्भांचो विचार करतना तो सबंद मराठा जातीकडेन लागू पडटा. गोंयांतले भोवतेक उच्चकुलीन मराठयांच्यो चालीरिती ह्यो गोंयांतल्या हेर उच्चवर्णीय समाजासारक्यो आसतात.
मराठयांचीं खूब देवकां आसात. तातूंत झाडां, मोनजात आनी हेर वस्तूंचो आस्पाव जाता. देखीक-बेल, बोर, चिंच, आंबो, आपटो, आवांळो, जांबळ, कदंब, कमळ, घोडो, हरण, कांसव, कोलो, रुईचें फूळ, म्हस, मोर, मोरापांख, नाग, नागवेल, नाल्ल, पणस, पिंपळ, राजहंस, रुद्रक्ष, साग, भांगर, सूर्यफूल, ताड, तांबें, रूमड, वड, वेळ, वेत आनी हेर. एकूच देवक आशिल्ल्या कुळांत लग्न करीनात. नव्या घरांत वतना वा खळें तयार करतना देवकाची पूजा करतात. मराठयांच्या कुळांक गोत्रां आसात. पूण चडशा कुळांक स्वताचें गोत्र खबर नासता.
हे लोक शिवाचे आनी देवीचे उपासक आसात. खंडोबा, भैरव, रवळोबा, रोकडोबा ह्या रुपांनी ते शिवाची पूजा करतात. अंबा, भवानी, दुर्गा, शितळा, लक्ष्मी, जोगाई, बोलाई ह्या रुपांनी देवीची पुजा करतात. तशेंच ते राम, मारुती, विठोबा आनी ग्रामदेवता गणपती ह्या देवांकूय भजतात. दसरो, दिवाळी, होळी, संक्रांत, नागपंचम, चवथ ह्यो परबो ते लोक मनयतात.
मराठे लोक मध्यम उंचायेचे, बळिश्ट कुडीचे आनी नाका-दोळ्यान बरे आसातात. मराठा लोकांत मामेभयणीकडे लग्न करतात पूण आते वा मावस भयणीकडे करीनात. पयली बायल मरण जाल्यार मेवणेवांगडा लग्न करतात. विधवाविवाह आनी घटस्फोटाचीय चाल तांच्यांत आसा. आवय बापूय भुरग्यांचीं लग्नां थरयतात. दिवपा-घेवपाचें जमत जाल्यार लेखी करार करतात. म्हूर्त पळोवन लग्थ थरयतात. उपरांत साकरपुडो करतात. पत्रिकापूजन, अक्षत, घाणो, हळद, तेल, देवक बसोवप, वाग्दान, सीमांतपूजा, गौरीहरपूजा हे विधी मुखेल लग्न सुवाळ्यापयलीं करतात. लग्न सुवाळो व्हंकलेगेर जाता. पयलीं व्हंकलेचो बापूय म्हूर्त-पत्रिकेची पुजा करता. उपरांत व्हंकल- न्हवऱ्याक एकामेका सामकार उबे करून तांचेमदीं अंतरपाट धरतात. तांच्या फाटल्यान तांचे मामा हातांत तलवार धरून उबे रावतात. उपरांत मंगलाश्टकां म्हणून अक्षता उडयतात. ताचे उपरांत मधुपर्क, कन्यादान, लग्रहोम आनी सप्तपदी हे विधी जातात. कंकणबंधन, आंबवण, रूखवत, धरूवदर्शन, सुनमुखदर्शन, ऐरणी (झाल), व्हंकल-पावणी ह्यो कार्यावळी जातात.
बायलेचें पयलें बाळंतपण तिच्या कुळारा जाता. धा दीस सुयेर पाळटात. पांचव्या दिसा पांचवीची आनी सव्या दिसा सटयेची पुजा करतात. कारण ते दीस भुरग्याक धोक्याचे आसतात, असो समज आसा. इकराव्या दिसा सगळे घरांतले लोक न्हावन- धुवन सुयेरांतल्यान शुध्द जातात आनी बाराव्या दिसा बारसो करतात.
हे लोक मडें जाळटात. मनीस मरतकच ताका न्हाणोवन, मडें धव्या कपडयांत गुठलायतात. मसंडेंत व्हरतकच, थंय मडयाचेर परतून उदक घालतात आनी उपरांत जाळटात. सगळे लोक न्हंयेचेर न्हावन घरा परततात. दुसऱ्या वा तिसऱ्या दिसा गोबर आनी अस्थी एकठांय करून न्हंयेंत सोडटात. धाव्या दिसा पिंडदान करतात. इकराव्या दिसा सुतक सोंपता. बाराव्या दिसा परतून पिंडदान करतात. तेराव्या दिसा श्राध्द करतात आनी सोयऱ्यांक जेवण घालतात. चवदाव्या दिसा पक्वान्नाचें जेवण करतात. मराठा लोकांत म्हयन्याचें, वर्सुकी आनी म्हाळ श्राध्द करपाची चाल आसा.
गंव, तांदूळ, ज्वारी, बाजरी, दाळ हें ह्या लोकांचें मुखेल अन्न आसा. - कों. वि. सं. मं.
मराठी भास :
भारतांत वट्ट 1652 भासो उलोवप जातात. तातुंतल्या फकत 24 भाशांक लेखी वाडमयाच्यो ‘अधिकृत’ भाशा म्हूण वळखतात. ह्या चोवीस भाशांत मराठी भाशिकांच्या संख्येच्या प्रमाणांत भारतांत हे भाशेचो चवथो नंबर लागता. महाराष्ट्र ह्या व्हड आनी प्रगत राज्याची ती राजभास आसा. हेर राज्यांतूय मराठी भाशिकांची संख्या खूब व्हड आसा. 1961 चे गणने प्रमाण महाराष्ट्रांत तांची संख्या 3,32,86,771 आशिल्ली. हाचेभायर हेर भारतांत पातळिल्ल्या मराठी भाशिकांची संख्या 30,07,868 आशिल्ली. खानदेशी भास ही मराठीक खूब लागशिल्ली आसा. खानदेशी भाशिकांची संख्या 4,28,126 आशिल्ली. पूण ‘लिंग्विश्टिक सर्व्हे ऑफ इंडिया’, खंड7
