शिवाजी महाराजाचे प्रेरणेन बखर लिखाणाक उर्बा मेळ्ळी. ताकालागून मराठी साहित्य समृध्द जालें आनी मराठयांच्या इतिहासाची साधना निर्माण जाली. इतिहासाचार्य राजवाडे हाच्या मतान शालिवाहनाची बखर ही सगळ्यांत पोरनी बखर. पूण कांय विव्दानांच्या मतान महाकावतीची बखर सगळ्यांत पोरनी बखर. एकूण 200 बखरी उपलब्ध आसून 70 बखरी उजवाडाक आयल्यात. चरित्र-आत्मचरित्र, घराण्याचो इतिहास, इतिहासीक घडणुकांचें वर्णन करपी, अशा जायत्या प्रकारांत बखरीचें वर्णन करप जाता. शिवचरित्र बखरींत कृष्णाजी अनंत सभासद हाची सभासदी बखर (इ.स. 1696) ही म्हत्वाची मानतात. हाचेभायर रघुनाथ यादव चित्रे हाची (चित्रगुप्ताची बखर), दत्ताजी वकिनवीस हाची 91 कलमी बखर आदी जायत्यो शिवचरित्राचेर आदारीत बखरी आसात. पेशव्यांच्या काळांत भाऊसाहेबांची बखर (कृष्णाजी शामराव), पानिपताची बखर (रघुनाथ यादव चित्रे), होळकरांची थैली होळकरांची कैफियत अशो जायत्यो बखरी बरोवपांत आयल्यो. हेर बखरींत नागपूरकर भोसल्याची बखर, खरडयाच्या स्वारीची बखर, पेशव्यांची बखर, पटवर्धनी बाका अशो कांय उल्लेख करपासारक्यो बखरी आसात. 1842त बाळकृष्ण हरिहर पटवर्धन हाणें बरयल्ली हरिवंशाची बखर ही निमणी बखर.
ह्या पुर्विल्ल्या काळांत वारकरी संप्रदायाच्या ग्रंथकारांनी मराठी साहित्यांत म्हत्वाची भर घाली आनी मराठी मनार आपलो प्रभाव तिगोवन दवरलो.
आर्विल्लो काळ:
इ. स. 1800 च्या सुमाराक पुर्विल्ल्यो काळ सोंपून आर्विल्लो काळ सुरू जालो. ह्या काळाचे सादारणपणान अशे उपकाळखंड जातात. इ. स. 1800 ते 1875; इ. स. 1875 ते 1920; इ. स. 1920 ते 1945; इ. स. 1945 ते 1990.
किरिस्तांव मिशनरी डॉ. विल्यम केरी हाणें इ. स. 1800 त कलकत्ताकडच्या श्रीरामपूर हांगा एक छापखानो सुरू केलो. थंय ताणें बंगाली आनी मराठी पुस्तकां छापपाक सुरवात केली. ताणें 1805 त मोडी लिपींत छापिल्लो मॅथ्यूचें शुभवर्तमान हो मराठींतलो पयलो मुद्रित ग्रंथ. ह्या काळांत सगळ्या साहित्यप्रकारांत चडकरून इंग्लीश-संस्कृत ह्या भाशांतल्या साहित्यकृतीचे अणकार जावंक लागले. देखून ह्या काळखंडाक अणकारयूग म्हूण वळखूंक लागले. 1818 त पेशवाईचो अस्त जालो आनी महाराष्ट्रांत इंग्लिशांचो शेक पातळ्ळो. मुंबय वाठाराचो शासक एलफिन्स्टन हाणें शिक्षणप्रसाराक चालना दिली. ताकालागून अणकारीत शालेय साहित्य व्हड प्रमाणांत तयार जावंक लागलें. हातूंत जॉर्ज जर्व्हिस, मेजर कँडी, स. का. छत्रे, बाळशास्त्री जांभेकर, हरी केशवजी हांचो मोलाचो वांटो आसा. हातूंत किरिस्तांव मिश्नऱ्यांनी (मरे मिथल) बरयल्लें साहित्यय येता. ह्याच काळांत इंग्लीश साहित्याच्या अनुकरणांतल्यान कथा, कादंबरी, कविता हे नवे साहित्यप्रकार निर्माण जावंक लागले. ह्याच काळांत बाळशास्त्री जांभेकर हाणें ‘दर्पण’ हें दिसाळें सुरू केलें. ताचे उपरांत भाऊ महाजन (प्रभाकर), राघोबा जनार्दन (दिग्दर्शन), कृष्णशास्त्री चिपळूणकर (पुणे पाठशाळा पत्रक ) हांणी नेमाळीं सुरू केलीं.
ह्या काळांत निर्माण जाल्ल्या कादंबरी साहित्यांत बाबा पदमनजी (यमुना पर्यटन 1857), लक्ष्मणशास्त्री हळवे (मुक्तामाला 1861), रा. भि. गुंजीकर (मोचन गड 1871) हीं नांवां उल्लेख करपासारकीं आसात. जाल्यार लोकहितवादि (शतपत्रे), जोतीबा फुले (शेतकऱ्याचा आसूड), विष्णुबुवा ब्रह्मचारी (सुखदायक राज्यप्रकरणी निबंध), कृष्णशास्त्री चिपळूणकर, दादोबा पांडुरंग हीं नांवां निबंद साहित्याच्या मळार उल्लेख करपासारकीं आसात. तांणी आपल्या निबंदांवरवीं जायते समाजीक विशय हाताळ्ळे. रामजी गणोजी (स्त्री चरित्र), मोरोबा कान्होबा विजयकर (घाशीराम कोतवाल) हांणी कथा साहित्याची निर्मिती केली. गुलबकावली, एल. ए. सनोवर, हतिमताई, अरबी भाशेंतल्यो गोड आनी चलत्कारिक कथा ह्या कथांच्या पुस्तकांनी मराठी वाचकाक वाचनाची गोडी लायली.
ह्याच काळांत सांगली हांगा 1843 त विष्णुदास भावे हाणें ‘सीतास्वयंवर’ हें नाटक सादर करून मराठी रंगमाचयेचें मुळावण घालें. उपरांतच्या काळांत कालीदासाच्या ‘शाकुंतल’ ह्या नाटकाचे तशेंच शेक्सपिअरच्या जायत्या नाटकांचे अणकार जाले. महादेवशास्त्री कोल्हटकर हाणें शेक्सपिअरच्या ‘ऑथेल्लो’ ह्या नाटकाचे उल्लेख करपासारके अणकार केले. वि. ज. कीर्तने हाणें इतिहासीक नाटकां बरयलीं. वि. मो. महाजनी हाणें ‘कुसुमांजली’ ह्यो अणकारीत कविता रचल्यो. म. मो. कुंटे हाचें ‘राजा शिवाजी’ हें दीर्घकाव्य, का. र. कीर्तीकर हाचें ‘इंदिरा’ हें रुपांतरित खंडकाव्य तशेंच ब. रा. प्रधान हाचें ‘दैवसेनी’ हें रुपांतरित खंडकाव्य आदी रचना फुडल्या काळांतले कवितेक मार्गदर्शक जाल्यो. दादोबा पांडुरंग हाची केकावलीवयली ‘यशोदा पांडुरंग’ टीका, राजवाडे आनी कृष्णशास्त्री चिपळूणकर हांचे व्याकरणावयले निबंध तशेंच का. बा. मराठे हाचो ‘नावल आनी नाटक हे विशींचो निबंध’ हें ह्या काळांतलें उल्लेख करपासारकें भाशेविशींचें आनी समीक्षेविशींचें लिखाण.
मराठींतल्या कोशसाहित्याकूय ह्याच काळांत सुरवात जाली. डॉ. विल्यम केरी हाणें 1810त पयलो मराठी शब्दकोश उजवाडायलो. उपरांत मोल्सवर्थ, कँडी आनी महाराष्ट्रीय शास्त्री पंडितांनी कोशसाहित्य उजवाडा हाडलें. मराठी व्याकरण रचनेचो पयलो यत्न डॉ. विल्यम केरी हाणेंच केलो. ताणें 1805त मराठी भाशेचें व्याकरण इंग्लिशींत बरयलें. उपरात मेजर कँडी हाच्या मार्गदर्शनाखाल शास्त्री मंडळीन पंडिती व्याकरण तयार केलें. दादोबा पांडुरंग हाणें मराठी भाशेचें व्याकरण ह्याच काळांत बरयलें. गंगाधर शास्त्री टिळक, कृष्णशास्त्री गोडबोले, हांणीय व्याकरणां बरयलीं. अशेतरेन 1800 ते 1875 हो काळखंड चडकरून अणकारीत
