जोड दिली. रांगणेकरान चडशीं कुटुंबिक नाटकां बरयकीं. ताचें ‘कुलवधू’ हें नाटक उल्लेख करपासारकें आसा. चि. वि. जोशी हाणेंय विनोदी साहित्याची निर्मिती केली. मराठी लघुनिबंदाच्या मळार फडके, खांडेकर, काणेकर, गो.रा. दोडके हांणी मोलादीक वावर केलो. ह्या काळांतलें कुसुमावती देशंपांडे हिचें निबंदलेखन उल्लेख करपासारकें आशिल्लें. आपजिणेच्या मळार लक्ष्मीबाई टिळक हिचें स्मृतिचित्रे हे आपजिणेक खुबूच नामना मेळ्ळी. द. वा. पोतदार, ग. ह. खरे हांणी इतिहास संशोधनाचेर भरपूर लिखाण केलें. मराठी साहित्याच्या इतिहासाचें बरपय ह्या काळांत जालें. द वा. पोतदार हाणें ‘मराठी गद्याचा इंग्रजी अवतार’ हो ग्रंथ बरयलो. वि. ल. भावे हाचो माहाराष्ट्र सारस्वत हो उल्लेख करपासारको ग्रंथ. गं. बा. सरदार हाणें ‘अर्वाचीन मराठी गद्याची पूर्वपीठिका’ बरयली. कृ. पां. कुलकर्णी हाणें मराठी भाशाः उदग्म व विकास हो ग्रंथ बरोवन मराठी भाशेच्या अभ्यासाक सुरवात केली. शं. गो. तुळपुळे हाचो ‘यादवकालीन मराठी भाषा’ हो उल्लेख करपासारको ग्रंथ. ह्याच काळांतली समीक्षालेखनाची परंपरा फुडें व्हरपी लेखक म्हळ्यार रा. श्री. जोग, द. के. केळकर, के. ना. वाटवे, वा. गो. आपटे हाणें ‘मराठी शब्दरत्नाकर’ हो शब्दकोश तयार केलो.
इ.स. 1945 ते इ.स. 1990 :
इ.स. 1945 उपरांत नव्या साहित्याक भरपूर चालना मेळ्ळी. हातूंत कवितेच्या मळार बा. सी. मर्ढेकर आनी कथेच्या मळार गंगाधर गाडगीळ, अरविंद गोखले, पु. भा. भावे आनी व्यंकटेश माडगुळकर हांणी म्हत्वाचो वावर केलो. मर्ढेकरान आपली कविता आनी कादंबरीवरवीं झुजा उपरांतच्या काळांतल्या मानवी जिविताचें दिनवाणें अशें चित्र मांडलें. यांत्रिक युगाकलागून मनशाचे जिणेचेर जाल्लो परिणाम, नवी प्रतिमाश्रृश्ट, नवी अभिव्यक्ती आनी नवो आशय हे मर्ढेकराचे कवितेचे विशय आसात. नव कवितांचे परंपरेंत मुक्तिबोध, करंदीकर, बापट, पाडगांवकर, नारायण सुर्वे, इंदिरा संत, पद्मा भोळे, शांता शेळके आदी कवी कवियत्रींचो आस्पाव जाता. गाडगीळाचे ‘कडू आनी गोड’, ‘तलावातले चांदणे’, ‘खरं सांगायच म्हणजे’ आदी आनी माडगुळकराचे ‘जांभळाचे दिवस’, ‘माणदेशी माणसे’, ‘काळी आई’ आदी कथासंग्रहांची नामना आसा. नवकवितेचे परंपरेंत दि. बा. मोकाशी, जी. ए. कुलकर्णी, विलास सारंग, आनंद विनायक, जामा गांवकर, कमल देसाई, श्री. दा. पानवलकर आदी कवींनी उदरगत घडोवन हाडली.
1960 च्या अदमासाक मराठी कादंबरींत सुमाराभायर उदरगत जाली. श्री. ना. पेंडसे (एल्गार, हद्दपार, गारंबीचा बापू, रथचक्र, हत्या) गो. नी. दांडेकर (पवनाकाठचा धोंडी, पडघवली, माचीवरला बुधा), व्यंकटेश माडगुळकर (बनगरवाडी) हांणी मराठी कादंबरीक गांवगिरे जिणेअणभवाची व्हड जोड दिली. हेच फाटभुंयेचेर उदधव शेळके (धग, डाळींबाचे दाणे), रणाजित देसाई (माझा गाव, बारी, स्वामी), भालचंद्र नेमाडे (कोसला), शंकर पाटील (टारकुला), हमीद दलवाई (इंधन), मनोहर तल्हार (माणूस), दि. बा. मोकाशी (देव चालले) आदी जायत्या लेखकांच्यो कादंबऱ्यो उजवाडाक आयल्यो. रत्नाकर मतकरी, अरूण साधू, आनंद यादव, रा. रं. बोराडे, आनंद पाटील, प्रभाकर पेंढारकर, दीनानाथ मनोहर, भाऊ पाध्ये आदी जायत्या लेखकांनी मराठी कादंबरीच्या मळार व्हड वावर केलो. स्वातंत्र्याउपरांतच्या काळांत नाटयवाडमयांत वि. वा. शिरवाडकर, विजय तेंडुलकर, जयवंत दळवी, पु.ल. देशपांडे, रत्नाकर मतकरी, आदीनी म्हत्वाची भर घाली. पु. ल. देशपांडे हाणें अंमलदार, तुझे आहे तुजपाशी, सुंदर मी होणार आदी जायतीं नाटकां तशेंच ‘व्यक्ती आणी वल्ली’, ‘असा मी असामी’, ‘खोगीर भरती’, ‘गोळाबेरीज’ आदी जायते विनोदी लेखसंग्रह उजवाडा हाडले.
ह्या काळांत चरित्र- आत्मचरित्र ह्या मळांरय उल्लेख करपासारको वावर घडलो. दुर्गा भागवत, इरावती कर्वे, गो. वि. करंदीकर हांणी मराठी लघुनिबंदांत भर घाली. तशेंच बा. सी. मर्ढेकराच्या सौंदर्य आनी साहित्य ह्या ग्रंथान मराठी समीक्षाविचारांत म्हत्वाची भर घाली. ताचेउपरांत वा. ल. कुलकर्णी (साहित्य आणि समीक्षा), दि. के. बेडेकर, (साहित्यविचार), श्री. के. क्षीरसागर (टीका विवेक), द. ग. गोडसे (पोत, शत्त्किसौष्ठव), शरच्चंद्र मुक्तिबोध (सृष्टी, सौंदर्य आणि साहित्यमूल्य), द. भि. कुलकर्णी आदी जायत्या टीकाकारांनी साहित्य विचारांची मांडणी केली. कुसुमावती देशपांडे हिणें ‘मराठी कादंबरी पहिले शतक’ , नरहर कुरूंदकर हाणें ‘धार आनी काठ’ हे ग्रंथ बरोवन मराठी साहित्याचो इतिहास बरोवपाचे यत्न केले. ह्या काळांतले रा. श्री. जोग हाच्या संपादनाखाल तयार करपांत आयिल्ले साहित्य इतिहासाचे महाराष्ट्र साहित्य परिशदेचे खंड आनी अ. ना. देशपांडे हाचे साहित्य इतिहासाचे खंड म्हत्वाचे आसात. म. पां. सबनीस हाणें ‘उच्चतर मराठी व्याकरण’ तयार केलें. ना. गो. कालेलकर, अशोक केळकर, सु. म. कत्रे, अ. का. प्रियोळकर हांणी भासाभ्यासाच्या मळार जाल्यार डॉ. यू. म. पठाण, वि. भि. कोलते, य. खु. देशपांडे, शं. गो. तुळपुळे हांणी महानुभाव साहित्याच्या संशोधनाच्या संपादनाचें व्हड कार्य केलें.
1975 उपरांतच्या काळांत मराठी साहित्याच्या मळार जायते फांटे तयार जाले. दलित साहित्य, गांवगिरें साहित्य, स्त्रीवादी साहित्य, ह्या साहित्यीक चळवळींनी मरठी साहित्याक आशय आनी अभिव्यक्तीचे नदरेन नवीं परिमाणां दिवपाचो यत्न जालो. दलित साहित्याच्या मळार दया पवार (बलुतं), लक्ष्मण माने (उपरा), लक्ष्मण गायकवाड (उचल्या), पार्थ पोळके (आभरान) आदी जायत्या लेखकांनी आत्मकथनां बरोवन त्या समाजाचें चित्रण लोकांमुखार मांडलें. दलित कवितेच्या मळार दया पवार (कोंडवाडा), नामदेव ढसाळ (गोलपिठा), ज. वि. पवार, केशव मेश्राम, यशवंत मनोहर, वाहरू सोनावणे आदी जायत्या कवींनी मोलादीक भर घाली. बाबुराव बागूल (जेव्हा मी जात चोरली होती, मरण स्वस्त होत आहे), शंकरराव खरात (तडीपार, बारा बलुतेदार), अण्णा भाऊ
