मंदिर पुणें, नगर वाचनालय सातारा, समर्थ वाग्देवता मंदीर धुळे, करवीर नगर वाचन मंदीर, कोल्हापूर, आपटे वाचन मंदिर इचलकरंजी हीं ग्रंथालयां साहित्याविशींचो उपक्रम करतात. हाचेभायर तालुका आनी जिल्हा पांवडयाचेर जायतीं ग्रंथालयां गिन्यानाचो आनी साहित्य प्रसाराचो वावर करतात. महाराष्ट्रांतल्या साहित्य संस्थांचीं आनी विद्यापिठाचीं ग्रंथालयां संदर्भ साहित्याचे नदरेन उल्लेख करपासारकीं आसात.
लोकसाहित्य :
साने गुरूजी, कमलाबाई देशपांडे, सरोजनी बाबर हे मराठी लोकासाहित्याचे सुरवेचे अभ्यासक आनी संकलक आसात. ना. गो. नांदापूरकर (माहेरचे मराठी, मराठीचा मोहोर), डॉ. यु. म. पठाण (मराठवाडयांतील लोककथा), सरोजनी बाबार (बाळराज, तीर्थांचे सागर) हांणी लोकसाहित्याचें संकलन केलां. पूण मराठी लोकसाहित्याच्या अभ्यासाक रा. चि. ढेरे ( लोक संस्कृतीची क्षितिजे, संत साहित्य व लोकसाहित्यः काही अनुबंध), दुर्गा भागवत (लोकसाहित्याची रुपरेखा), प्रभाकर मांडे (लोक साहित्याचे अंतःप्रवाह, लोक साहित्याचे स्वरुप), ग. ना. मोरजे हांणी शास्त्रीय आनी सिध्दांतीक मूळावण घालें. महाराष्ट्र राज्य लोकसाहित्य समिती, लोकसाहित्य संशोधन मंडळ, औरंगाबाद ह्यो संस्था लोकसाहित्याच्या संशोधनाचो वावर करतात. - डॉ. रवीन्द्र ठाकूर
मराठे, दत्ताराम रामचंद्र :
(जल्म : 11 डिसेंबर 1930, नादोडें-कोडाळ-सत्तरी).
सुटके झुजारी. तो ‘नॅशनल काँग्रेस गोंय’ संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. सुटके चळवळीच्या काळांत तो बसका घेवप, सुटके झुजांऱ्यांमदीं गुप्त आनी म्हत्वाच्यो खबऱ्यो पावोवप, पत्रकां वांटप, तिरंगी बावटे लावप, संघटनेखातीर वांगडी जमोवप असलीं कामां तो करतालो. काणकुम्बी हांगा आशिल्ले संघटनेचे कचेरेंत तो चोरयां काम करतालो. 1955त पुलिसांनी ताका धरलो आनी फाव तो पुरावो मेळूंक नाशिल्ल्यान शिटकावणी दिवन ताका सोडलो. 26 जून 1956 ह्या दिसा ताका परतून धरलो आनी ताचेकडेन आशिल्लो तिरंगी बावटो, ‘केसरी’ खबरांपत्र आनी पुस्तकां जप्त केलीं. ताका प्रादेशिक लश्करी न्यायालयामुखार उबो करून तीन वर्सां बंदखण, म्हयन्याक 50रु. ह्याप्रमाण 6 म्हयने दंड वा 45 दीस बंदखण ही ख्यास्त फर्मायली. 23 सप्टेंबर 1973 ह्या दिसा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो. - कों. वि. सं. मं.
मराठे, पुना जागा :
(जल्मः 20 जून 1919, अमळनेर, महाराष्ट्र). सुटकेझुजारी. 1935 – 1944 ह्या काळांत तो ‘इंडियन नॅशनल काँग्रेस’ संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. 1945-1988 ह्या काळांत तो भारतीय कम्युनिस्ट पार्टीचो वांगडी आशिल्लो. 1942 तल्या ‘छोडो भारत’ आंदोलनांत ताणें वांटो घेतिल्लो. 18 मे 1955 ह्या दिसा 21 सत्याग्रहींचो पंगड घेवन अस्नोडा मार्गान दिवनल गेलो आनी थंय ताणें सत्याग्रह केल्लो. थंय पुर्तुगेज पोलिसांकडल्यान ताका खूब मार पडलो. 1957- 61 ह्या काळांत तो अमळनेर नगरपालिकेचो वांगडी आशिल्लो. 27 नोव्हेंबर 1987 ह्या दिसा महाराष्ट्र सरकारान सन्मानपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो. - कों. वि. सं. म.
मराठेशाही :
महाराष्ट्रांतल्या मराठा घराण्याची राजवट. मराठा घराण्यांतल्या राज्यकर्त्यांच्या नांवाक छत्रपती महाराज ही उपाधी लावपाची प्रथा आशिल्ली. सतराव्या शेंकडयाच्या दुसऱ्या अर्दांत छत्रपती शिवाजी महाराजान महाराष्ट्रांत स्वतंत्र राज्याची स्थापणूक केली आनी 6 जून 1674 दिसा स्वतंत्र राजा म्हूण राज्याभिशेक करून घेतलो. ह्या दिसासावन महाराष्ट्राचेर मराठयांचो शेक सुरू जालो. उपरांत पेशव्यांनी मराठी सत्तेचो विस्तार महाराष्ट्राभायर वाडयलो.
शिवाजी महाराजाचे कारकिर्दीपयलीं महाराष्ट्रांत मुसलमानांची सत्ता आशिल्ली. उत्तर हिंदुस्थानांत मोगल सत्ता आनी दक्षिण हिंदुस्थानांत कुत्बशाही, आदिलशाही, निजामशाही, बरीदशाही, इमादशाही ह्या इस्लामी शाह्यांची सत्ता आशिल्ली. तांच्या दरबारांत साबार मराठी सरदार वावुरताले. पूण शिवाजी महाराजाक ल्हानपणासावन आपलें स्वताचें राज्य आसचें अशें दिसतालें. हाकालागून सतराव्या शेंकडयाच्या मध्याकसावन तो स्वराज्याचे तयारेक लागलो. आदिलशाह, कुत्बशाह आनी मोगलांक ताणें सतावन सोडले. महाराष्ट्रांतले कोंकणपट्टीचेर भोंवतणच्या प्रदेशांचेर घुरयो घालून ताणें साबार किल्ले घेतले आनी कांय नवे बांदले. फूडें 1674 त महाराष्ट्रांत अधीकृतपणान स्वतंत्र राजा म्हूण राज्याभिशेक करून घेतले. उपरांत प्रशासन वेवस्था रितसर चलची म्हूण अश्टप्रधानाची स्थापणूक करून राज्यवेव्हाराचे नेम तयार केले. ताच्या फुडारपणाखाला मराठी राज्याचो विस्तार जावन शासनाकूय थीरताय आयली. शिवाजी महाराजाच्या काळांतले मराठी सरदार वतनाखातीर आपणाभितरच झगडटाले. ह्या मराठी सरदारांक शिवाजी महाराजान एकठांय हाडून तांकां महाराष्ट्र अस्मितेची जाणीव करून दिली. त्या कार्यांत रामदासस्वामीनूय ताका खूब आदार केलो. रामदासस्वामीन महाराष्ट्र धर्माच्या नांवाखाला मराठी लोकांक एकठांय हाडपाखातीर साबारकडे मठ उबारले. संघटनेच्या ह्या नव्या तत्वांतल्यानूच महाराष्ट्रांत एक व्हड शक्त निर्माण जाली.
