तत्त्वगिन्यान, भक्ती आनी योग ह्या विशयांचेर ताणें खूब लिखाण केलां. ‘ज्ञानबोध’, ‘रतनखान’, ‘भक्तवच्छावलि’, ‘भक्तिविवेक’, ‘ज्ञानपरोछि’, ‘बारह खडी’, ‘रामावतारलीला’, ‘ब्रजलीला’, ‘ध्रुवचरित’, ‘विभयविभूति’, ‘सुखसागर’, हे ताचे कांय म्हत्वाचे ग्रंथ आसात. ‘ज्ञानबोध’, ‘रतनखान’ आनी ‘भक्तवच्छावलि’ हे ताचे तत्त्वगिन्यानाचेर बरयल्ले म्हत्वाचे ग्रंथ आसून, त्या ग्रंथांत गिन्यान, भक्ती आनी वैराग्य हांची विस्कटावणी केल्या.
गीतेच्या तत्वगिन्यानाचेर ताची खूब श्रध्दा आशिल्ली. ताच्या काव्यांत पुराय समर्पणान भरिल्लें प्रेम आनी भक्तीचो आविश्कार दिसून येता. ताचें काव्य अवधी भाशेंत आसलें, तरी खडी बोलीचो ताचेर प्रभाव आसा. ताका 108 वर्सांची पिराय लाबली. ताच्या मरणावेळार, ताच्या शिश्यांक तशेंच घरच्या लोकांक शंख आनी घंटांचे आवाज आयकूंक येताले अशें म्हण्टात. मलूकदासाचे इत्सेवयल्यान ताका गंगेत महासमाधी खातीर सोडून दिलो. ताचें शरीर कडा गांवांतल्यान प्रयागाक, थंयसावन काशीक आनी उपरांत जगन्नाथपुरीक व्हांवत गेलें. थंय पंडयांक स्वप्नदृश्टान्त जालो. तांणी ताका प्रवाहांतल्यान ओडून जगन्नाथाचे मूर्तीसामकार दवरलो. मलूकदासाचे इत्सेवयल्यान, जगन्नाथान ताका आपल्या म्हऱ्यांत सुवात दिली, अशी आख्यायिका आसा. आयजलेगीत ती सुवात थंय दाखयतात आनी जगन्नाथाच्या प्रसादावांगडा मलूकदासाच्या नांवाचोय प्रसाद वांट्टात.
मलूकदास रामाचें नांव घेतालो पूण तो सगुण भक्त नाशिल्लो. ताणें खूबशे चमत्कार केल्ल्याच्यो दंतकथा आसात. औरंगजेबबान ताका आपल्याक मेळपाक आपयल्लो आनी ताच्या व्यक्तिमत्तवान प्रभावित जावन ताच्या कडा गांवांतलो जिझिया कर ताका माफ केलो. शिखांचो णवो गुरू तेगबहादूर, मलूकदासाक मेळपाक आयिल्लो.
आत्मज्ञानान मुक्ती मेळटा, अशेंच मलूकदासाचें मत आशील्लें. पूण मलूकदासान आपल्या मताचो प्रचार केलो वा एकाद्रया मठाची स्थापणूक केली असो असो खंयच उल्लेख मेळना. ताचे अनुयायी मात खूब आसात. हे रामाचे उपासक लोक कपलार तांबडो तिबो लायतात.
मलूकदासाचो भाचो सथुरादास हाणें ताचे जीणेचेर परिचई बरयली. पूण ती उजवाडा येवंक ना. ताचो पुतणयो रामसनेही हाणें उपरांत मलूकदासी पंथाची गादी सांबाळ्ळी. उपरांत अयोध्यादास ह्या निमाणच्या उत्तराधिकाऱ्यामेरेन सुमार आठ उत्तराधिकारी जाले. उपरांत ही गादयेची परंपरा तुटली. प्रयाग, लखनौ, पुरी, मुलतान, सीता कोयल (दक्षिण भारत), जयपूर, वृंदावन, पाटणा हांगा ताचे अनुयायी आसात. - कों. वि. सं. मं.
मलेरिया (Malaria):
जळारांवरवीं रगतांत पाविल्ल्या जंतूपसून जावपी जोराचो एक प्रकार.
इतिहास :
मलेरिया हें दुयेंस वेदकाळापसून आसा, इ. स. प. 5व्या शेंकडयांत हिपोक्रेटस (Hippocrates, Father of Medicine) हाणें मलेरियाचेर पुराय नियाळ केल्लो आसा. ‘चरक’ आनी ‘सृश्रृत’ सारक्या आयुर्वेदकालीन तज्ञांनी जळारां चाबिल्ल्यान मलेरिया जाता हें सांगिल्याची नोंद आसा. पुर्विल्ल्या काळांत इटली देशांत लोक दुशीत हुवेक लागून (Mala- दुशीत, aria - हवा) मलेरिया जाता अशें मानताले. देखून ह्या दुयेंसाक मलेरिया हें नांव पडलें. 1880 त फ्रेंच सैनिकी शल्यविशारद लोवेरानान (Loverana) दक्षिण आफ्रिकेच्या लोकांच्या आंगांत मलेरियाच्या सुक्ष्मजंतुंचो सोद लायलो. 1891त रोमानोव्हस्की (Romanowaski) ह्या रशियन तज्ञान मलेरिया सुक्ष्मजंतुचे रगत तपासणेची पद्दत सोदून काडली. हाका लागून आयज मलेरियाचे वेगवेगळे प्रकार आनी ताच्या जिविताचे अवतिकायेविशीं (Life cycle) अभ्यास करप सोंपें जालां. मॅन्सोन (Manson) हाणें 1894 त हें दुयेंस जळारांक लागून पातळटा हें घोशीत केलें.
भुगोलीक आस्पाव :
मलेरिया रोग्यांचो आंकडो 240 दशलक्षाच्या आसपास आसा. जगाच्या उश्ण प्रदेशांत (600उ. ते 400द. अक्षांश) ताचो चड आस्पाव आसा. कारण ह्या प्रदेशांतलें हवामान जळारांक अनुकूल आसता. युरोप, टर्की देशांतूय मलेरियाची नोंद मेळटा. आफ्रिकेंत हें प्रमाण चड आसा. सहाराचे सक्षिणेक 45 देशांत मलेरिया आसा.
1953 त सरकारान देशभर मलेरिया निर्मुलन कार्यावळ (National Malaria Eradication Programme = NMEP) चालीक लावन 1961 मेरेन ह्या दुयेंसाचेर बरेंच नियंत्रण हाडलें. तरी कांय वाठारांनी कांय आडखळींक लागून तशेंच मलेरियाची परत लागण जाल्ल्यान मलेरियाची लागण वाडटी उरली. 1977 त सुदारीत येवजणीखाला (Modified plan of operation-M.P.O.) मलेरिया निर्मुलन कार्यावळींत सुदारणा करून मलेरियाचेर बऱ्याच प्रमाणांत नियंत्रण हाडप शक्य जालें.
सवे आनी सातवे येवजणेंत तशेंच 2000 वर्सा मेरेन (1981-2000) M.P.O. कार्यावळींतल्यान API (Annual Parasite Incidence) वर्सुकी उपजीवी जंतू प्रमाण उणें करपाचो आनी मरणाचें प्रमाण शुन्याचेर हाडपाचो संकल्प आसा.
कारणां :
प्लास्मोडियम (Plasmodium) जातीच्या परोपजिवी (parasite) जंतुची बाधा जाल्लीं अनोफिलीन (Anopheline) जातीचीं जळारां मनशाक चाबिल्ल्यान मलेरियाच्या सुक्ष्मजंतुची मनशाच्या रगताक लागण थंडी लागून, कडकडो भरून खूब प्रमाणांत मलेरियाचो जोर येता. प्लास्मोडियम हे जंतू चार प्रकारचे आसतात-
