1)प्लास्मोडियम फाल्सीपेरम (plasmodium Falciparum), 2)पी. विवॅक्स (p.vivax), 3)पी. मलेरिया (P.Malaria), 4) पी.ओवाल (P Ovale). पी. फाल्सीपेरमाकलागून दिसपट्टो जोर येता. पी. विवॅक्स, पी. ओवालाकलागून मदीं एक दीस सोडून (tertian type) जोर येता. पी. मलोरियाकलागून मदीं दोन दीस सोडून (Quartane type) जोर येता.
जेन्ना अनोफेलीन (Anopheline) जळार मलेरिया जाल्ल्या मनशाक चाबता, तेन्ना मनशाच्या रगतांतले मॅक्रोगॅमेट (Macrogametocycle) जळारांच्या पोटांत पावतात. दादलो रुपांतल्यो पेशी बायल रुपांतल्या पेशींक फलीत करता. मलेरियाच्या प्रकाराप्रमाण 7-20 दिसांभितर स्पोरोझोइट (sporozoite) रुपांत परिवर्तीत जावन ते जळाराचे लाळेंत पावतात. जेन्ना हीं बाधीत जळारां परत मनशाक चाबतात, तेन्ना ते स्पोरोझोइट रुपांत मनशाच्या रगतांत पावतात. रोखडेच ते यकृतांत (Liver) पावतात. थंय तांची फुडें वाड जाता.
पी. फाल्सीपेरम जातींत 6 1/2 दिसाउपरांत हेर जातींत 8 1/2 -11 दिसां उपरांत लिवरपेशा फुटून खूब संख्येन मेरोझोईट (Merozoite) रुपांत जंतू जिवनरसांतल्यान (Plasma) तांबडया रगपेशींत पावतात. तांबडयो रगतपेशी फुटून जंतू परत जिवनरसांत पावतात. तेन्ना मनशाक थंडी, कडकडयासयत जोर येता. फाल्सीपेरमचे सगळे जंतू एकाचवेळार व्हड जावन सगळ्या रागतांत पावतात. हेर तीन जातींचे प्लास्मोडियम म्हयन्याचे म्हयने लिव्हरपेशींत बंदिस्त उरतात. तांचेर रोगनाशक वखदांचो फाव तसो परिणाम जायना. ह्याच कारणान फाल्सीपेरम मलेरियांत परत वाड जावपाक पावना. हाचे उरफाटें हेर तीन जातींचे लागणुकेंत कितलेय फावट परत बाधा जावन जोर येवं येता. पुराय वाड जातकच तांबडयो रगतपेशी फुट्टात. गॅमेटोसाईट रुपांत परत तांबडया रगतपेशींक लागण जाता. 8-10 दिसांत मनशाक जोर येना. पूण त्या दिसांनी ह्या मनशापसून जळारावरवीं हेरांक मलेरियाची लागण जावं येता.
लक्षणां :
चडशे फावट जोर तीन अवस्थांनी येता. सुरवातीक थंडी लागून कडकडो भरून येता. पांगरूण घेवनय कडकडो थांबना. दांतार दांत बसतात. रोखडोच खूब जोर येता (105फॅ. – 106फॅ), तकली खूब दुखता. 1/2-1 वराभितर आंगांत उजो जावन येता (Hot stage). ही जोराची दुसरी स्थिती. रोगी भ्रमिश्टावस्थेंत वचूं येता. ओंकारो चालूच उरता. तिसरे अवस्थेंत 1-6 वरां उपरांत मनशाक खूब घाम सुट्टा. आंग थंड जावन जोर वता. मलेरियाचे जातीप्रमाण परत जोर पयलीं सांगिल्लेप्रमाण दीसपट्टो 1 दीस सोडून, 2 दीस सोडून येवं येता. मदीं कांयच लक्षणां आसनात.
पोट तपासतना प्लीहा (spleem) सुजिल्ली मेळटा. भुरग्यांचे बाबतींत यकृत (liver) सुजिल्लें मेळटा. तोंडाभोंवतणी पुळेर(Herpes Simplex) उदेता. फाल्सीपेरम मलेरियाचो जोर सवकासायेन येता. पूण घातक आसता. कारण जोर नेमान येना तरीय चड दीस उरता. आंगांत लागण जाल्ली आसल्यारूय भायर जोर दिसना पूण रोगी दुयेंत आसता. खूब थंडी लागून जोर येवन घामाघूम जावन जोर वचप अशें केन्नाय जाता. पूण खूब ओंकारे येतात. सोसूं नज इतली तकली दुखता. खर स्वरुपांत रक्तक्षय (Anemia) जावं येता. फाल्सीपेरम मलेरियांत फकत गॅमेटोसाईट अवस्थेंतलेच जंतू रगतांत दिसतात. हेर तीन जातींच्या मलेरियांत स्पोरोसाईट, गॅमेटोसाईट अवस्थेंत जंतू दिसूं येतात. फाल्सीपेरम मलेरिया पळोवपाक सादो, पूण दुश्परिणाम जीव घेवपी आसतात. एकाच वेळार दोन जातींच्या मलेरियांची लागण जावं येता. पी. मलेरिया जातीच्या मलेरियांत लक्षणां दर चवथ्या दिसा उपरासतात. कांयच लक्षणां नासतना हे जंतू खूब वर्सांमेरेन आंगांत जिते उरूं येतात आनी दर जिवनचक्रांत परत जोर येवं येता.
परिणाम :
फाल्सीपेरम मलेरियांत मेंदूंतल्या ल्हान रगतशीरांत (Capillaries) इबाड जावन मेंदूक लागण जावं येता अशा वेळार जोर येता. रोगी मेळत तें बडबड्टा (Delirium) आनी बेशुध्द जावं येता. केन्नाय अर्धांग (Hemiplegia) वा एकांग (Monoplegia) जावं येता. वाचा बसूं येता (Aphagia). मूत्रपिडांतल्या सुक्ष्मरगतशिरांनी बिघाड जावन मूत्रपिंड खराब जावन मरण येवं येता (Renal Failure). हेचभाशेन आतडयांक बाधा जावन हाग-ओंक (Diarrhaea-vomitting) जावं येता. वेळार उपाय जालो ना जाल्यार फाल्सीपेरम मलेरियांत चड तेंपान तांबडयो रगतपेशी चड प्रमाणांत नश्ट जावन तांबडो रगतद्रव (Haemoglobin) मुतांतल्यान भायर पडटा. मूत पळोवंक तांबशें काळें वा काळेंकिट्ट दिसता. हे अवस्थेंत मूत्रपिंड खराब जावन मरण येवं येता (Renal failure).
पुनर्आजार (Relapse) :
पी. विवॅक्स, पी. ओवाल, पी. मलेरिया जातीचे सुक्ष्मजंतू खूब म्हयने वा वर्सांमेरेन आंगांत (यकृतांत) जिते उरतात आनी मुळावे उपाय करूनय तांचेपसून परत दुयेंस जावं येता.
गुरवारपणांत मलेरियाकलागून गर्भपात जावं येता वा घातक रक्तक्षय जावं येता. भुरग्यांक मलेरियाकलागून जोर येनासतना हाग-ओंक, खांक, दमो ह्या सारक्या लक्षणांनी दुयेंसाची सुरवात जावं येता. वेळार उपाय जालो ना जाल्यार मोल्लुकें (convulsions) वा बेशुध्दावस्था येवन मरण येवं येता. तशेंच घातक प्रमाणांत रक्तक्षय जावं येता.
निदान (Diagnosis):
मलेरियाचो आस्पाव आशिल्लो वाठार धरचो. 1-2 दीस सोडून थरावीक दिसा थरावीक वेळार जोर येवन यकृत, प्लीहाक सूक मेळत तर मलेरियाचो दुबाव आनीक वाड्टा. मलेरियाचे जंतू रगतांत मेकळे आसतात. तेन्नाच रगताची तपासणी करपाची आसता. मलोरियाची लागण जाल्ली आसल्यारय चडशे फावट रगतांत मलेरियाचे जंतू दिसनात. म्हणून जोर येता तितले फावट रगत तपासून घेवप खूब गरजेचें. कारण रगतांत जंतू दिसल्याबगर पुनर्आजार जांवचो न्हय म्हणून आशिललें वखद चडकरून दिनात. कारण तें मातशें
