खेळगडयाक महाराष्ट्र शासनाचेवतीन शिवछत्रपती पुरस्कार वा हेर इनामां दिवन भौमान करप जाता. तशेंच राश्ट्रीय क्रिडा विद्यापिठावतीन शिश्यवृत्त्योय दितात. मल्लखांब्याच्यो खंयच्याय पांवडयावयल्यो सर्ती सादारणपणान कनिश्ठ, मध्यम आनी वरिश्ठ अशा तीन गटांत घेवप जातात. ह्या सर्तींनी दर एका खेळगडयाक मल्लखांब्याच्या 16 कसरती गटांत वेगवेगळे तरेन, सादारणपणान 90 सेकंदांच्या काळांत आपली कुशळकाय दाखोवपाची आसता.
भारतांत महाराष्ट्र, आंध्र प्रदेश, कर्नाटक, गुजरात, बिहार, पंजाब, उत्तर प्रदेश, तमिळनाडू आदी राज्यांत मल्लखांब खेळटात. महाराष्ट्रांत, पुणें, मुंबय, नासिक, अहमदनगर, अमरावती, मिरज, नागपूर हांगा मल्लखांब्याचो नेमान सराव जाता. हांगाच्यो व्यायामशाळा मल्लखांब्याच्यो सर्तीय आयोजित करतात. अमरावतीच्या हनुमान व्यायाम प्रसारक मंडळ, तशेंच पुण्याचें महाराषट्रीय मंडळ हांणी परदेशांतय मल्लखांब्याची नामना पावोवपाक मोलादीक वावर केला. अस्तंत जर्मनींत कोलोन हांगा क्रीडा विद्यापिठांत मल्लखांब्याचो सराव आनी संशोधन कार्य चालू आसा. - कों. वि. सं. मं.
मल्लदेश :
उत्तर भारतांतलो एक पुर्विल्लो देश. पुर्विल्ल्या ग्रंथांच्या विंगड विंगड उल्लेखांवयल्यान मल्ल वा मल्ली लोक, उदेंतेक आनी अस्तंतेक आसुये अशें दिसता.
हो देश म्हळ्यार पंजाबांतलो मुलतान जिल्हो, म्हणजेच विद्यमान पाकिस्तानांत आसुये अशें महाभारतांतल्या उल्लेखांवयल्यान दिसता. लक्ष्मणाचो पूत चंद्रकेतू हाका रामान, हें राज्य दिल्ल्याचो उल्लेख रामायणांत मेळटा. पयलींच्या काळांत ह्या प्रदेशाक मालव ह्या नांवान वळखताले. महाभारतांतले मालव लोक आनी अलेकझांडरच्या इतिहासकारांनी वर्णन केल्ले ‘मल्ली’ लोक हे एकूच आसून ते ह्याच देशांतले आसुये, अशें दिसता. कनिंगहॅम हाच्या मतान ह्या देशाची राजधानी मूलस्थानपूर (मुलतान) आशिल्ली. हांगाच भगवान विष्णुन नृसिंहावतार घेवन प्रल्हादाच्या बापायक हिरण्यकश्यपूक मारिल्लो अशी कथा आसा.
पुराणांताल्या कांय उल्लेखांवयल्यान बिहार राज्यांतल्या हजारीबाग आनी मानभूम-पुरुलिया (अस्तंत बंगाल) जिल्ह्यांचो प्रदेश म्हळ्यारूच पुर्विल्लो मल्ल देश आसुये, अशें दिसता. जैन तीर्थस्थान आशिल्ले पारसनाथाचे दोंगुल्लेचो मल्ल देशांत आस्पाव जातालो. हाचेवयल्यान पारसनाथ दोंगुल्लेक मल्ल पर्वत अशेंय म्हण्टात. बौध्द ग्रंथांतल्या उल्लेखांवयल्यान बुध्दाच्या काळांत मल्ल लोकांची वसती पावा आनी कुशिनारा सद्याचें कसिया हांगा आशिल्ल्याची दिसून येता. बौध्दांच्या पयलींच्या काळांत मल्ल जनपद आशिल्लें आनी ताची कुशावती म्हळ्यार कुशिनारा ही राजधानी आशिल्ली. तिका अनिरुध्दव अशेंय म्हण्टाले. सद्या उत्तर प्रदेश राज्यांतल्या गोरखपूर जिल्ह्यांत कसिया गांवालागसार ही सुवात आसा. थंयच्या उत्खननांत राजवाडयाचे अवशेश मेळ्यात. तशेंच हे राजवाडे मल्ल राजांचे वा सरदारांचे आसुये अशें कांय अभ्यासकांचें मत आसा. - कों. वि. सं. मं.
मल्लपुराण :
मल्लविद्येवयलो एक ग्रंथ. ह्या ग्रंथाचो काळ वा लेखकाविशीं कांयच म्हायती मेळना. पूण इ. स. 1674 त ह्या ग्रंथाची नक्कल केल्या असो उल्लेख मेळटा. ह्या ग्रंथांत णव प्रकरणां आनी सुमार 437 श्लोक आसात.
पयल्या प्रकरणाचें नांव कृष्णपुरप्रवेशोत्सव अशें आसा. कृष्णान सोमेश्वराक मल्लविद्या सांगली अशें तातूंत म्हळां.
दुसऱ्या प्रकरणाचें नांव सोमेश्वरकृष्णप्रश्न अशें आसा. तातूंत मल्लविद्येची व्हडविकाय सांगल्या. मल्लविद्येच्या अभ्यासान आंगाची शुध्दी, सत्त्वशुध्दी आनी बलवृध्दी मेळटा अशें सांगलां.
तिसऱ्या प्रकरणाचें नांव चतुःपात्रप्रकरण अशें आसा. तातूंत मल्लांचे प्रकार सांगल्यात ते अशे-ज्येष्ठी हो सगळ्यांत श्रेश्ठ असो मल्ल आसून, ताच्या आंगांत चौसश्ट गूण आसतात. अंतरजेष्ठी हो मध्यम मल्ल आसून, ताच्या आंगांत तीस गूण आसतात. हांच्या फाटल्यान गोपकुल आनी भविष्य हे मल्ल येतात.
चवथ्या प्रकरणाचें नांव पंचांगमल्ललक्षण अशें आसा. ह्या प्रकरणांत मल्लांच्या विंगड विंगड अवयवांचो विचार आयला. हातूंत उत्तमांगांचीं बत्तीस आनी अधमांगांचीं सोळा लक्षणां सांगल्यांत. तशेंच अस्थिसार, मांससार, मेदसार, अस्थिभेदसार आनी अस्थिमांससार अशें मल्लांच्या पांच भेदांचें वर्सन हातूंत केलां.
पांचव्या प्रकरणाचें नांव गजसिंहमृगवृषभमल्लस्वरूप अशें आसा. ह्या प्रकरणांत मल्लाच्या शरिराच्या वांध्यावयल्यान तांचे गजवर्ग शींववर्ग, वृषभवर्ग आनी मृगवर्ग अशे चार भेद वर्णिल्यात.
सव्या प्रकरणांत आखाडयाचें वर्णन आसा. आखाडयाचे देवमान, दैत्यमान आनी मर्त्यमान अशे तीन प्रकार आसात. देवमान आखाडयाची लांबाय-रुंदाय दर एकी 201हात, दैत्यमान आखाडयाची 50हात आनी मर्त्यमानाची 21हात आसची अशें सांगलां. धवे मातयेच्या आखाडयाक ब्राह्मणीभुमिका, हळदुवे मातयेच्या आखाडयाक क्षत्रियभुमिका आनी काळे मातयेच्या आखाडयाक शूद्रीभुमिका अशीं नांवां दिल्यांत. उपरांत मल्लाची दिसावळ दिल्या ती अशी-सकाळीं उठून न्हावन-धुवन संध्या करून, मल्लान आखाडयांत वचून व्यायाम करचो. व्यायाम करचेपयलीं
