शिकार आनी रानांतली वखदी वनस्पत एकठांय करून विकप हो तांचो मुखेल वेवसाय. तशेंच म्होंव, मुळां, फळां एकठांय करून विकप, लाकडां कापून जळोव विकप हेय तांचे वेवसाय आसात. कांय मविलन बुरुडकाम आनी शेतकाम करतात. कांय जाण रानखात्यांत हत्ती सांबाळपी माहूत म्हूणनय काम करतात.
मविलन लोकांत पंचायत आसता. पंचायत मुखेल्याक चिंगन म्हळयार शींव म्हण्टात. ताचे बायलेक चिंगथी म्हण्टात. सगळ्या कार्यावळींनी चिंगन आनी चिंगथी हिका मानाची सुवात आसता. ह्या लोकांक लोकगीतां आनी लोकानाचाची खूब आवड आसा. - कों. वि. सं. मं.
मशीद :
मुसलमान लोकांचें, सामुदायीक रितीन देवाची (अल्ला) प्रार्थना (नामाज) करपाचें मुखेल केंद्र. समाजीक, संस्कृतीक आनी राजकारणाक लागून मुस्लिम राजा आनी प्रजा हांगा एकठांय येताली, अशे इतिहासीक पुरावे सांपडल्यात.
मशीद हो मस्जिद ह्या मुळाव्या अरबी शब्दावयल्यान आयला. मस्जिद मळ्यार सजदा करपाची सुवात. मुसलमान लोक कपल आनी धोपरां तेकोवन अल्लाक प्रणाम करतात, ताका सजदा अशें म्हण्टात. फारशी, उर्दू आनी तुर्की भाशेंतूय मस्जिद शब्दाचो उल्लेख मेळटा. अरमायक भाशेंत मस्जिद शब्दाचो उल्लेख नाबाटेयन आनी ऑबिसिनीयन ह्या पवित्र थळांकडेन केला.
कुराणांत मशीद शब्दाचो उल्लेख साबार खेपो आयला. मुसलमान लोक एकठांय येवन देवाची (अल्लाची) भक्ती करता अशी पवित्र सुवात. अल्लाची भक्ती करचेखातीर अमुकूच तरेची इमारत आसूंक जाय अशें कुराणांत खंयच सांगून ना. सुरवेक मुसलमानाचें प्रार्थनास्थळ सादें व्हडिल्लें आसतालें. देखीक- मॅक्का हांगाचें मस्जिद, अलहेरम वा जेरूसालॅम हांगाचें मस्जिद अल्-अक्सा. ‘पुराय संवसार अल्लान म्हाका मशीद म्हूण दिल्लो आसा’ अशें पैगंबराचें सांगणें आसा. हाचो अर्थ ‘नमाज म्हणच्या वेळार आपूण खंय आसा थंयच वा तें स्थळ हेंच आपलें मशीद’. दिसांतल्यान पांच खेपो प्रार्थना करप आनी दर एका शुक्रारा (जुम्मा) समुदायीक रितीन नमाज वाचप हें जण एका मुसलमानाचें धर्मीक कर्तव्य आशिल्ल्यान इस्लाम धर्मांत पवित्र प्रार्थनास्थळ म्हूण मशीद (अमुकूच आकाराची इमारत) आसप ही परंपरा चालींत आयली. गांवच्या वाठारांत आशिल्ले मुखेल मशिदीक जंय चडकरून शुक्रारा (जुम्मा) प्रार्थना करचेखातीर व्हडा संख्येन मुसलमान लोक एकठांय जातात, तिका जामी मशीद अशें म्हण्टात आनी मुसलमान लोक दिसांतल्यान पांच खेपो आपले थळावे सुवातेर प्रार्थना करतात ताका मशीद अशें म्हण्टात (मॅक्का, मदिना आनी जेरुसलॅम मशिदी सोडून). मॅक्का, मदिना आनी जेरुसलॅम मशिदींनी आपले परंपरीक कुराणांत उच्चारिल्लें मशीद हें नांव तशेंच दवरलां. बक्रईद, रमजान आनी हेर सणांच्या वेळार मुसलमान लोक सामुदायिक प्रार्थना करचेखातीर ह्या मशिदींक भटे दितात.
तेराव्या शेंकडयांत विधिवेत्ता इब्न तायमीयाँ हाणें मशीद शब्दाची व्याख्या अशी केल्या- ‘मुसलमान लोकांचो सामुदायिक रितीन प्रार्थना करपाचो आनी भौशिक घडामोडिंचो जागो. सादारणपणान मशीद ही एक मुसलमान भाविकांक एकठांय येवन प्रार्थना आनी हेर कार्यांखातीर व्हड आवांठ आशिल्ली इमारत. काळा उपरांत आनी देशादेशांनी मशिदीचे वास्तुशैलींत बदल जायत गेले. पूण मशिदीचो म्हत्वाचो आकार तसोच उरलो. जगांतले खंयचेय मशिदीची फाट मॅक्का वटेन आसची पडटा. हाचो मुखेल हेर म्हळ्यार कुराणांत सांगिल्ले प्रमाण मशिदींत प्रार्थना करतना मॅक्का हांगाचे पवित्र मशिदीक (मस्जिजत अल-हरम) भाविकांचें तोंड आसचें पडटा. सहनांत प्रार्थना करतना गरीब- गिरेस्त हांचो कसलोच भेदभाव थंय करिनात. इमाम काबाचे दिकेन तोंड करून नमाज म्हण्टा आनी बाकिचे लोक ताच्या फाटल्यान रावन ताच्या कृतींचें अनुकरण करतात. बायलांनी घरांतूच नमाज वाचचें अशें ते मानतात. त्यो खाशेल्या अशा मशिदींत वचूंक शकतात, पूण तांणी नमाज म्हण्टना बायलांखातीर आशिल्ल्या खाशेल्या जाग्याचो उपेग करचो पडटा. इस्लामांभितर आशिल्ल्या वेगळ्या वेगळ्या पथांच्यो वेगळ्यो वेगळ्यो मशिदी आसतात.
मशिदीची रचणूक सादारणपणान चवकोनी आकाराची आसता. मशिदींत प्रार्थनेखातीर उक्ती सुवात आसता, ताका ‘सहन’ म्हण्टात. सहनाच्या मध्यभागार उदकाचो हौद आसता. मशिदीचे मॅक्काचे दिकेक आशिल्ले वण्टीक ‘किब्ला’ अशें म्हण्टात. हे वण्टीच्या मदेकाक अर्दगोल आकाराचो नक्षीकाम केल्लो मिहराब आसता. मिहराबाक तेकून उजवेकडेन इमामाच्या धर्मोपदेशाखातीर मिंबर नांवाचो चबुतरो आसता. हो मिंबर, लाकडू, हस्तिदंत ,संगमरवर वा पाशाणाचेर कोरीव काम करून तयार केल्लो आसता. मिहराब आनी मिंबर हांचेर किबला-वण्टीक तेंकून एक मंटप आसता, ताका लिवान अशें म्हण्टात. राजघराण्यांतल्या लोकांक राखून दवरिल्ले खाशेले सुवातीक मक्सूरा म्हण्टात. मशिदीची पुराय वास्तुरचणूक ऊंच चवकनी आल्लोसाचेर केल्ली आसता. मशिदींत भितर सारपाक तीन मुखेल दारां आसतात. नमाजाखातीर बांग दिवपी मुआज्जिनाचो आवाज पयस पावचो, हाका लागून मिनाराची रचणूक केल्ली आसता.
मशीद (देवस्थान) बांदप हें एक पुण्यप्रद आसा, अशी हेर धर्मियांसारकीच मुसलमानांचीय परंपरा आसा. हाका लागून पयलींचे राजा, बादशहा, सरदार आनी हेर गिरेस्त लोक मशिदी बांदून तांचो खर्चूय चलयताले. बक्फ आनी नझीर, हेर सेवकवर्गाच्या आदारान मशिदीची देखरेख करताले.
