इमाम हो मशिदिंतलो प्रार्थनेचो मुखेली आसता. सुरवेक बादशाह होच राजकारभाराचो, झुजाचो आनी प्रार्थनेचो इमाम (मुखेली) आसतालो. बादशाह अब्बासीद हाणें मानधनाचेर इमामाची नेमणूक केल्ली. तसो खंयचोय हुशार आनी मुसलमान धर्माचें खोल गिन्यान आशिल्लो मुसलमान ही भूमिका करूंक शकता. धर्मीक विधीचो तो मुखेली आसून ताणें दिसाक पांच खेपो नमाज वाचचें पडटा. ‘इमाम’ हो वेवसाय न्हय. तो न्यायाधिश, मास्तर वा पसरकारूय आसूंक शकता. खतीब आनी मुवझीन हेर प्रार्थना मुखेली आसात.
इस्लाम धर्मांत मूर्तिपूजेक मान नाशिल्ल्यान मशिदींत प्रतिमा वा मूर्ती आसना. पूण कुराणांतलीं उतरां वण्टींचेर सोबित अक्षरांनी कोरिल्लीं आसतात. प्रार्थना करचे पयलीं हातपाय धुवपाखातीर मशिदींत उदकाची वेवस्था आसता.
मुहंमद पैगंबर हाणें मदिना हांगा उबारिल्ली मशिद फकत चार ऊंच वण्टींची आशिल्ली. उपरांत उमर आनी उस्मान ह्या खलिफांनी मक्का आनी मदीना हांगाच्यो मशिदी वाडयल्यो. उमय्या खिलाफतींतलो पयलो वालिद हाणें उबारिल्ल्या दमास्कस हांगाच्या व्हड मशिदींत खांबे, घुमट, उदकाचो हौद आनी मीनार ह्या घटकांचो वापर सगळ्यांत पयलीं केल्लो. उपरांत हो प्रकार अस्तंत आशियांत चालींत आयलो. मॅक्का हांगाचो काबा आनी जेरुसलेम हांगाचो डोम ऑफ द रॉक ह्यो दोन म्हत्वाच्यो मशिदी सोडल्यार हेर सगळ्या मशिदींनी दमास्कस मशिदींत आशिल्ल्या वास्तुघटकांचो आस्पाव आसता.
इस्लाम धर्माचो प्रसार अरेबियासावन अस्तंतेकडेन स्पेनमेरेन आनी उदेंतेक भारतांतल्यान चीनमेरेन जसो जसो जायत गेलो, तशें दर एका थळाचेर मशिदीचे वास्तुशैलींत बदल जायत गेले. हे बदल मुखेलपणान पांच प्रदेशीक वास्तुसंप्रदायांत विभागल्यात : 1) इजिप्त आनी सिरीया 2) उत्तर आफ्रिका आनी स्पेन 3) पर्शिया 4) तुर्कस्तान आनी 5) भारत.
सुरवेच्या काळांतल्या कैरोनजीक एल फुस्टँट हांगाची अमराची मशीद (सु.642), मदीना हांगाची वालिदाच्या तेंपावयली मशीद (सु. 708), आनी कैरो हांगाची इब्न तुलूनाची मशीद (सु. 876-79), ह्यो तीन मशिदी आशिल्ल्यो. दमास्कस हांगा आशिल्ली उमय्या हाच्या तेंपावयली व्हड मशिद आनी जेरुसलेमची ‘मस्जीद अल-अक्सा’ (सु. 760) हातूंत क्रिस्ती वास्तुशास्त्राचो वापर केल्लो. मुसलमान वास्तुकारांनी सगळ्या प्रदेशांतल्या बांदकाम पद्दतींचें अनुकरण आपले वास्तुनिर्मितींत केलें. तोकांच्यो कमानी, सोबीत नक्षीकाम केल्ले घुमट आनी हेर घटकांचो वापर केल्ल्यान मशीद-वास्तूक एक खाशेलपण प्राप्त जालें. मशिदिचे वास्तुयेवजणेंत मीनार हाका सुसुत्र अशें स्थान मेळळें.
उत्तर अफ्रिका आनी स्पेन हांगाच्या मुसलमानांक ‘मूर’ आनी तांच्या मशीद-प्रकाराक ‘मूरिश’ अशें म्हण्टात. व्हड आकार, मोठे, घुमट, एकामेकांत घुस्पल्ल्यो लोखणाच्यो कमानी, फातरी विटावयलें नाजुक नक्षिकाम तशेंच चुन्याच्या गिलाब्यावयलें सोबित नक्षीकाम हें मुरीश मशिदीचें खाशेलपण आसा. स्पेनांत आशिल्ली कॉर्दोव्हा (सु. 785) आनी अल्जेरिया हांगा आशिल्ली टलमसेन ह्यो हांगाच्यो प्रसिद्द मशिदी आसात.
पर्शियन (इराणी) मशिदींत कूफीक शैलिचो वापर केल्लो दिश्टी पडटा. तशेंच मशिदीचें अलंकरण करताना द्राक्षाच्यो वेली, फुलां-पानां, हेर नक्षिकाम आनी सजयल्ल्या विटांचे अर्दगोलकृतीचे खांबो हांचो वापर केला. ह्या मशिदींच्या वास्तुशैलीचो भारत आनी अफगाणिस्तान हांगाच्या मशिदींचेर आनी अलंकरणाचेर प्रभाव पडला. ह्या वास्तूंवयलें घुमट व्हड आसा. घुमटाचो आकार मदल्या भागार फुगिल्लो आसता आनी नक्षीकामान तो पुरायपणान नटयल्लो आसा. हें इराणी वास्तुशैलीचें खाशेलपण आसा. इस्फाहान, ताब्रीज, रेझाईया, नाइन ह्यो हांगाच्यो प्रसिद्द मशिदी आसात.
तुर्की मशीद वास्तुकलेचेर सेल्जुक काळांत पर्शियन शैलीचो आनी उपरांत ऑटोमन साम्राज्यकाळांत बायझंटिन वास्तुशैलीचो प्रभाव पडिल्लो दिश्टी पडाटा. ग्रीक शैलीचेय संस्कार तातूंत सांपडटात. कोन्या, नायसिया, बुर्सा हांगाच्यो मशिदी नामनेच्यो आसात.
भारतांतले मशिदीनिर्मितीचे सादारणपणान बाराव्या शेंकडयासावन पंदराव्या शेंकडयामेरेन, सुलतानशाही आनी उपरांत मोगल साम्राज्य हे दोन म्हत्वाचे काळ आसात . सुलतानशाहीच्या काळांत मशिदीचे म्हत्वाचे ते घटक आसात ते तशेच आशिल्ले. पूण तांचेर प्रादेशिक शैलिंचोय प्रभाव पडिल्लो. मोगल मशिदींचेर पर्शियन तसोच भारतीय वास्तुशैलिचोय खाशेलो प्रभाव जाणवता. तशेंच हांगाच्यो मशिदी उत्तर आनी दक्षिणी शैलींत विभागल्यात. - कों. वि. सं. मं.
मसकर, बापूराव मारुती :
(जल्म : 28 सप्टेंबर 1931, यारड, कळंब-यवतमाळ-महाराष्ट्र).
सुटकेझुजारी. सुरवेक तो पीसंट सोशलिश्ट पार्टीचो वांगडी आशिल्लो. उपरांत जनता पार्टीचो वांगडी जालो. 15 ऑगस्ट 1955 ह्या दिसा नंदकुमार अगरवाल, ए. आर. फारुकी आनी राम तुपे हांच्या फुडारपणाखाला सुर्ला हांगा जाल्ल्या सत्याग्रहांत ताणें वांटो घेतिल्लो. तेन्ना पुर्तुगेज पोलिसांनी ताका हेर सत्याग्रही वांगडा धरलो. काळखाकुडींत घालून खूब मारलो आनी उपरांत न्हंयेंत हाडून उडयलो. 1986 वर्सा महाराषट्र सरकारान सन्मानपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो. - कों. वि. सं. मं.
