मसरकर, विनायकमहाराज :
(जल्मः 1885, मसूर- सातारा; मरणः 1955).
एक धर्मप्रचारक. समर्थ रामदासावरी होय लग्नाच्या माटवांतल्यान पळून गेलो आनी ताणें जायतीं वर्सां तप करून परमेश्र्वराची कृपा संपादन केली. त्याकाळांत ताणें संस्कृत ग्रंथांचो आनी धर्मशास्त्राचो खोलायेन अभ्यास केलो. ताचेउपरांत 12वर्सां ताणें रामेश्र्वरसावन कैलास-मानससरोवरामेरेन तशेंच काबूलकंदाहारमेरेन तीर्थाटन केलें. हे भोंवडेंत ताणें भारतांतल्या वेगवेगळ्या वाठारांत स्थायीक जाल्ल्यो जाती-जमाती, संस्था, समाजस्थिती हांचो बारीकसाणीन अभ्यास केलो आनी हिंदू समाजाचे उदरगतीखातीर आपणें खंयचें काम करपाचें हें थारायलें. रेखातीर ताणें 1920 वर्सा मसुराश्रमाची स्थापना केली. ह्या आश्रमांत उपनयन जाल्ले भुरगे, आत्मोध्दार करून देव, धर्म, संस्कृताय आनी राश्ट्र हांचे सेवेखातीर तळमळीन वावर करपी तरणाटे हांकांच प्रवेश मेळटालो. तांकां ध्यान-धारणा, प्राणायाम, योग तशेंच भास, गणित, इतिहास, भूगोल आदी विशय शिकयताले. संयमी, त्यागी, वुव्दान आनी सेवाभावी अशे प्रचारक तयार करप हो ह्या आश्रमाचो उद्देश आशिल्लो.
इ. स. 1928-29 ह्या काळांत ताणें गोंयांतले सक्तीचे बाटाबाटींत धर्मांतर केल्ल्या हजारांनी किरिस्तांव गावडयांचें सामुदायिकरितीन शुध्दीकरण करून तांकां हिंदू धर्मांत घेतले. ते खातीर ताका आनी ताच्या शिश्यांक पुर्तुगेज सरकाराकडल्यान बरेच त्रास सोंसचे पडले. हे घडणुकेन मसुराश्रमाक नामना मेळ्ळी. उपरांत मसूरकर महाराजान वसई, दमण, नगरहवेली, कर्नाटक, वर्हाड, सातपुडा आदी वाठारांनी शुध्दीकरणाचो वावर नेटान सुरू केलो. प्रत्येककडेन व्यायामशाळा स्थापून नमस्कार, योगासनां तशेंच जंबिया, भालो, आदी शस्त्रांचो उपेग करपाचें शिक्षण तरणाटयांक दिवपाचो वावर ताणें सुरू केलो.
हिंदू धर्मांतल्या आदर्शभूत अशा राम, कृष्ण, हनुमान, समर्थ रामदास आदींचीं सुंदर चित्रां लोकांक वांटलीं. धर्मशिक्षणाखातीर दासबोध, मनाचे श्लोक, नित्योपासना, श्रीकृष्णाचो संदेश, शिवाजीचें जयसिंहाक पत्र आदी पुस्तकां छापून तीं वाटलीं. गुलामगिरींतल्यान मुक्त जावपाखातीर भारतीयांक दासबोधाची शिकवण दिवप म्हत्वाचें, असो निश्र्वेद करून ताणें देशभर व्याख्यानां दिलीं. तशेंच श्रीदासबोध हें म्हयनाळें आनी ‘विश्र्वबोध’ हें सातोळें सुरू केलें.
पुर्वास्पृश्य आनी गिरिजन हांची सेवा हेंय कार्य मसुराश्रमान केलें. आपले प्रचारक धाडून त्या गरीब लोकांच्यो अडीअडचणी सोडोवंक आदार दिलो. हिंदुंचे संघटनेखातीर ताणें जायतेकडेन यज्ञसत्रां चलोवन वैदिक परंपरेक पोसवण दिली. क्षत्रिय आनी वैश्य लोकांच्या सशास्त्र, समंत्रक आनी भौशिक उपनयनविधीचो उपक्रम ताणें सुरू केलो. परधर्मीय लोकांनी पळोचन व्हरून बाटयल्ल्या जायत्या बायलांक सोडोवन हाडून तांकां शुध्द करून स्वधर्मांत हाडपाचो वावरूय ताणें केलो. - कों. वि. सं. मं.
महजूर :
(जल्म : इ.स. 1885, मात्रीगाम, ता. पुलवाम, काश्मीर; मरण : इ. स. 1952, मात्रीगाम).
नामनेचो काश्मिरी कवी. ताचें पुराय नांव गुलाम अहमद महजूर. घराकडेच ताणें फार्सी आनी उर्दू ह्या दोनूय भाशांचो अभ्यास केलो. हाजिन हांगा दोन वर्सां रावन ताणें दीवान-ए-वह्हाब चो खोलायेन अभ्यास केलो. उपरांत पटवारी म्हळ्यार तलाठी म्हूण सेवानिवृत्त जायमेरेन नोकरी केली.
सुरवेक ताणें उर्दू आनी फार्सी भाशेंत लिखाण केलें. उपरांत ताणें काश्मीरी भाशेंत लिखाणाक सुरवात केली. पटवारी म्हूण काम करतना, शेतकामत्यांकडे वा सामान्य लोकांवांगडा ताचो लागींचो संबंद येतालो. ताका लागून ताचो लोकमानसाकडे जाल्लो परिचय ताच्या गीतांनी दिसून येता. काश्मिरी लोकजीणेच्या दर्शनान ताच्या संवेदनशील मनाक स्फूर्त मेळ्ळी आनी तातुंतल्यान ताच्या भोव सोबीत गीतांचो जल्म जालो. ताच्या ह्या गीतांनी काश्मीरच्यो आशा-आकांक्षा दिसून येतात. आपल्या खुबशा गीतांनी ताणें कश्मीरी लोक आनी काश्मीर-प्रदेश हांचेखातीर बुलबुल आनी उद्यान ह्यो प्रतिमा वापरल्यात.
राश्ट्रीय भावनेचींच ताणें कांय गीतां रचल्यांत. ताणें आपल्या काव्यांत नवे विशय लेगीत हाडल्यात. ह्या नव्या विशयांनी आधुनिकतेचें
