बापायचें नांव सिध्दार्थ, हो राजा आनी आवयचें नांव ,त्रिशला, ही लिच्छवी राजवंशांतल्या चेटक राजाची राजकन्या आशिल्ली. त्या काळांत वैशालीचें गणराज्य खूब बळिश्ट आशिल्लें. महाविर अशा ह्या बळिश्ट गणराज्यांत जल्मलो म्हूण जैनग्रंथांत ताका वैशालिक अशें म्हळां. आवयन -बापायन ताचें नांव वर्धमान दवरील्लें. पूण महावीर ह्या नांवानूच तो नामनेक पावलो. ताच्या ह्या नांवाविशीं एक दंतकथा आसा ती अशी-
एकदां संगमदेव, वर्धमानाच्या फुड्यांत सर्पाच्या रुपान आयलो. वर्धमान ज्या झाडार बशिल्लो, त्या झाडाक ताणं वेटाळें घलें.पूण वर्धमानान ताका मारनासतना ताचें हिंसकत्व काबार केलें. तेन्ना संगमदेवान ताका महावीर हें नांव दिलें . वर्धमानाक ज्ञातृपुत्र, अर्हत्, सन्मति , नातपुत, अशीय नांवां आसात . महावीर कपडे वापरिनाशिल्ल्यान ताका विद्दंठ नातपुत विकार जिकिल्ल्यान जिकपी ह्या अर्ताचें जिन हें नांव माळें आनी ह्याच नांवांतल्यान जैन ही नामनेची संज्ञा रूढ जाली. ताका केवसज्ञान प्रप्त जाल्ल्यान केवलिन अशेंय म्हणटात.
महावीरीचे पयलीं जैन धर्माचे २३ तीर्थंकार जावन गेले अशें दैन धर्माचे अनुयायी मानतात. जैन ध्रमाक प्रभावशीली करपाचें श्रेय महावीरीक मेळिल्ल्यान जगांतल्या मुखेल धर्मसंस्थापकांचे गौतम बुध्दावांगडा महावीरीचें नांव घेवप जाता.
ल्हानपणासावन महावीरीची प्वृती चिंतनशील आनी वैराग्यशील आशिल्ली. पूण आवय बापूय जितो आसतना आपूण घराचो त्याग करचोना अशें ताणें आवयक बापायक वचन दिल्लें तांच्या मरणाउपरांत नंदिवर्धन ह्या व्हडल्या भावाचे विनवणेक लागून तो तांय काळ घरा रावलो . पूण पिरायेच्या तिसाव्या वर्सा ताणेंघराचो त्याग तेलो . श्र्वेतांबर पंथाच्या अनुयायांच्या मतान महावीर लग्न जालो. ताचे बायलेचें नांव यशोदा आनी चलयेचें नांव अनुजा आशिल्लें. दिंगबर पंथाच्या अनुयायांच्या मतान, महावीर लग्न जावंक नाशिल्लो. त्या काळांत राजपुतांक मेळटालें तें सगळें शिक्षण महावीराक मेळिल्लें. पूण गृहस्थधर्मांत ताचें लक्ष लागलें.ना. घराचो त्याग करतकच बारा वर्सां ताणें खडतर तप केलें.उपरांत एका वर्सान आपल्या वस्त्राचोय त्ाय केलो. लोकांनी ताका खूब त्रास दिलो. पिरायेच्या बेचाळीसाव्या वर्सा ताका केवलज्ञान प्राप्त जालें तेन्ना सावन तो धर्मोपदेश करीत रीवलो.
धर्मोपदेश करतना लोककल्याणाचे तलमळीन , अहिंसेचया तत्वाचेर भर दित काशी, कोसल, पंचाल, कलिंग, कुरुजांगल, कंबोज, बाल्हीक, सिंधू, गांधार ह्या गेशांनी भोंवलो.
महावीरीचो आवय बापूय पार्श्र्वनाथाचे अनुयायी आशिल्ले. ताकालागून पार्श्र्वनाखाचे धर्मविचार महावीरीक वारसा रुपानूच मेळिल्ले. पार्श्र्वनाथान सत्य.अस्तेय, अहिंसा, आनी अपरिग्रह ह्या चार तत्वांचेर आपलो चातुर्याम धर्म उबारिल्लो. महावीरान तातूंत ब्रह्मचर्याची भर घालून तांचें पंचयाम धर्मांत रुपांत केलें.
जातिवेवस्थेचेर हल्लो करुन सगळ्या जातिजमातीच्या लोकांक आपले शिश्य केले. बायलांक सन्यासाचो अधिकार आशिल्ल्याचें मान्य केलें.
समाजजिणेंतल्यो सगळ्यो वायट गजाली आनी वायट प्रवृती हांचे आड बंड उबारुन महावीरान श्रमणसंस्थेची प्रतिश्ठापन केली. संन्यसत वृत, कुशाग्र बुध्द, आनी त्याग तशेंच जीं तत्वां स्वताक पटला तीं निर्भयपणान लोकांमुखार मांडपाचे धैर्य हाया मुणाच्या जोराचेर ताणेंआपल्या धर्मीककार्याची बसका घट केली. ताणें आपलीं तत्वां लोकांचे भाशेंत, म्हळ्यार अर्धमागधींत मांडलीं. तत्वज्ञंनांतली क्लिश्ट कल्पना स्पश्ट करपाखातीर तो दीसपट्टी वेव्हारांतलीं उदाहरणां दितालो . ताका गणित ,भूमिती आनी ग्रह-तांऱ्यांच्या हालचालींविशीं ज्योतिश शास्त्रांतूय उमेद आशिल्ली.
ताका आश्र्विन वद पमाशेक मध्यन राती पावा वा पावापुरी हांगा निर्वाण प्राप्त जालें. ह्या दिसा जैन लोक दिवाळी म्हूण मनयतात. ताच्या निर्वाणा उपरामत कार्तिक सुध्द प्रतिपदेसावन वीर संवताक सुरवात जाली.
चैत्र शुध्द त्रयोदशीक महावीर जयंती मनयतात.कांय जैन लोक भाद्रपद शुध्द प्रतिपदेक पर्वां त महावीर जयंती मनयतात.
-कों. वि.सं. मं.
पूरक नोंदः जैन धर्म.
महाशिवरातः शंकराचें एक पवित्र व्रत. दर म्हयन्यातली वध चतुर्दशीची रात ही शिवरात म्हूण मनयतात. पूण माघ म्हयन्यांत येवपी वध चतुर्दशीचे रातीची नामना आसून तिका महाशिवरात म्हणटात. हे रातीक शंकराची पुजा केल्यार सगळ्या पापाचें नाश जावन मोक्ष आनी बरें फळ मेळटा, अशें शिवभक्त मानतात. चतुर्दस दोन दिसांत विभगिल्ली आसल्यार मध्या नराती चतुर्दस येता ती शिवरात हाचेवयल्यान शिवरातीचो काळ थारतना दिसाक म्हत्व नासून रातीक म्हत्व आसता. पूर्णिमान्त मास मानपी लोकांचे नदरेंन महाशिवरात फल्गून म्हयन्यांत येता.
