आंगाक गुठलायतात. शिंयाच्या दिसांनी ते आनीक एक कपडो गुठलायतात. शिंयांक लागून वा शेतांत काम करतना ते धवो लांब हातांचो कोट घालतात. बायलोय आंगाक एक वस्त्र गुठलायतात आनी कमरेपसून धोंपरांमेरेन घागरो न्हसतात. कमरेक दोरी वा पितुळचो पटो बांदतात. आंगांत पोलको घालतात. वतांत वा पावसांत ते माथ्याक चेपें घालतात. तें चेपें कोंडयांच्या कापट्यांनी विणून भितल्ल्यान ताका पानां लायतात. पावसांत बायलो माथ्यार कंडो घेतात.
बायलो आनी दादले गलळ्यांत नकली खडंयाच्यो माळो घालतात. दादले कानांत ल्हान लाकडी वा हळदुवो स्फटिकमणी घालतात. बायलो पयलीं कानांत लाकडाचे वाटकुळे कुडके घालतात, उपरांत व्हड आकाराचे मातयेचे कुडके आनी ताचेउपरांत हस्तिदंती चकती लायिल्लें वलय घालतात. बायलो हातांत कांकणां घलीनात . त्यो लांब केंस वाडयतात.
शीत, भाजयो, नुस्तें आनी मांस हें ताचें मुखेल अन्न. तांदळांपसून तयार केल्लो सोरो ते आवडीन पितात.
पयलींच्या काळांत मिझो लोक भुताखेतांची पुजा करताले. बरें भूत आनी वायट भूत ह्या दोन प्रकारांतल्या सर्वोच्च भुताक ते पथिअन अशें म्हण्टात. कोणूय दुयेंस जातकच पुरोयताकडल्यान भुतांक कोंबो, बोकड वा दुकर बळी दितात. चडशा मिझो लोकांनी आतां किरिस्तांव धर्म आपणायिल्ल्यान तांचे आदलो संदर्भ आतां बदलला.
चले-चलयो पलो जोडीदार स्वताच सोदतात. देड दिवपाची चाल तांच्यांत आसा. देजाचे रकमेंतलो कांय वांटो व्हंकलेचो बापूय आपल्या सोयर्यांक दिता. आपले चलयेचेर केन्नाय संकट आयलें जाल्यार तांणी तिका आदार दिवंचो अशी ताची अपेक्षा आसता. देज थारायतकच म्हूर्त काडटात.
लग्नाच्या दिसा लोक पदां म्हण्टात, सोरो पितात. उपरांत जेवणावळ जाता. व्हंकल दनपरां आपल्या इश्टीणींवांगडा न्हवर्यागेर वता आनी परत येता. मागीर न्हवर्यागेर सासणाची रावपाक वता. एकापसर चड बायलो करपाचीय चाल ह्या लोकांत आसा. आस्पतीची वारसाहक्क धाकट्या पुताक मेळटा. व्हडले पूत कर्तेसवरते जावन आपल्या संसाराक लागिल्ल्यान धाकटो पतू आवयबापायक बरेतरेन पळोवंक शकतलो, अशी तांची भावना आसता.
हांव तुकां घटस्फोट दिता अशें म्हण्टकच न्हवर्याक घटस्फोट मेळटा. तशेंच देजाची रक्कम न्हवर्ऱयाक परत केल्यार बायलेकूय घटस्फोट मेळटा. घोव मरतकच बायलेन परत तीन म्हयने तांगेर रावंक जाय असो मेम आसा. उपरांत थ्लाहुअल नांवाचो एक विधी करतकच तिका दुसरें लग्न करपाक मेळटा.
गांव-मुखेल्याचो व्हडलो चलो मात ताचे आस्पतीचो वारसदार जाता. कारण गांव मुखेल्याच्यो समाजीक जापसालदारक्यो मुखेल्या फाटल्यान ताच्या व्हडल्या पुताक पळोवंच्यो पडटात.
हे लोक मडें पुरतात. तीन म्हयनेमेरेन मेल्ल्या मनशाच्या घरांतले लोक जेवणावेळार एक पान सोडटात वा घराच्या दारांत थोडें अन्न वाडून दवरतात. ती म्हयन्यांउपरांत ताच्या घरचे लोक तिथिन नांवाचो एक विधी करतात. तशें करतकच मृतात्मो परलोकांत गेलो अशें मानतात. पूण हालीं किरिस्तांव धर्म आपणायिल्ल्यान ह्यो चाली थोडयो कमी जाल्यात.
ह्या लोकांचो मुखेल उद्देग शेत. ते झूम पद्दतीन शेती करतात. तांदूळ हें तांचें मुखेल पीक. शिकार करप, नुस्तें धरप हेय उद्देग ते करतात. तशेंच कोंडयांचे ल्हान-व्हड सोबीत खोंटले करप, वजीं व्हरप हींय कामां ते करतात. बायलो घरांत वापरांत येवपी मातयेचीं आयदनां स्वताच तयार करतात.
-कों.वि.सं.मं.
मिझोरामः भारतांतलें विसावें राज्य. क्षेत्रफळ 21,087चौ. किमी, विस्तार-22 ते 24 .19 उत्तर अक्षांश आनी 12.16 ते 93.26 उदेंत रेखांश. ह्या प्रजेशाच्या मदल्यान कर्कवृत्त वता. लोकसंख्याः 6,86,217(1991). ईशान्य भारतांतल्या ह्या प्रदेशाचे अस्तंतेक बांगला देश आनी भारतांतलें त्रिपुरा राज्य, उत्तरेक आसाम (काचार जिल्हो) आनी मणिपूर राज्य जाल्यार उदेंतेक आनी दक्षिणेक ब्रह्मदेश आसून , ऎजाल ही ह्या प्रदेशाची राजधानी आसा.
भूंयवर्णनः मिझोराम हो दोंगुल्ल्यांचो प्रदेश म्हूण प्रसिध्द आसा. कितल्योशोच दोंगरावळी एकामेकांक समांतर अशो उत्तर-दक्षिण पातळिल्ल्यो आसात. न्हंयांच्या खननाक लागून ह्या दोंगुल्ल्यांनी कितलींशींच खोल दोगणीं तयार जाल्यांत. दोंगुल्ल्यां मजगतीं ल्हान ल्हान मळां आसून तातुंतले सुपीक मातयेंत भाताचें पीक व्हडा प्रमाणांत घेतात. मिझोरामच्या मदल्यान उत्तर दक्षिण मिझो दोंगुल्ल्यो पातळ्ळ्यात . ह्या खर देंवतेच्या दोंगुल्ल्यांची सरासरी उंचाय सुमार 900मी. आसून ती मदीं चड आसा. दक्षिण भागांतलें ब्लू मौंटन (फ्वंगपुरी) हें ह्या दोंगुल्ल्यांतलें सगळ्यांत ऊंच (2,165मी). तेमक आसा. मिझोरामच्या उदेंत आनी दक्षिण शिमेर चिन दोंगुल्ल्यो आनी ब्रह्मदेशांतल्या आराकान दोंगरावळीचो भाग आसून अस्तंत शिमेर बांगला देशांतली चितगाँग दोंगरावळ आसा.
मिझोरामच्या दोंगराळ भुयेंतल्यान कितलेशेच ल्हान व्हड न्हंयेचे लोट व्हांवत आसतना दिसतात. ढालेश्र्वरी , सोनई आनी तुइव्हावल ह्यो न्हंयो मध्यवर्ती दोंगराळ वाठारांत उगम पावन उत्तरेक व्हांवत वचून आसामच्या काचार जिल्ह्यांत बर्राक न्हंयेक मेळटात, तर कर्णफुली ही न्हंय प्रदेशाच्या दक्षिण तोंकासावन उत्तरेक सादारण मध्यभागामेरेन व्हांवत वता आनी थंयसावन फुडें ती अस्तंतेक बांगला देशांत प्रवेश करता. थंयच तिचे व्हड
